مشکلات خواب و بیداری مواقع نامناسب ممکن است نشان دهنده این باشد که در ساعت بیولوژیکی خود مشکلی دارید. که اختلال ریتم شبانه روزی نامیده می شود، اما اختلالات ریتم شبانه روزی چیست؟ این شرایط شامل تمایل به خوابیدن در یک زمان غیرمعمول، الگوی خواب نامنظم،یا اختلال خواب در حین کار باشد. بدیهی است که این اختلال در بروز علائم بی خوابی، خواب آلودگی، ضعف و خستگی تأثیر می گذارد. و بر عملکرد روزانه افراد تأثیر دارد. سندرم های متفاوتی مرتبط با ساعت درونی وجود دارد.
ساعت درونی یا ساعت بیول.ژیک چیست؟
تحقیقی که کمک کرد ساعت بدن یا ساعت بیولوژی که در هر سلولمان وجود دارد را بشناسیم برای ۳ محقق آن جایزه نوبل را به ارمغان آورد.
کمیته جایزه نوبل در مورد کار جفری هال، مایکل رُسباش و مایکل یانگ می‌گوید:«ساعت بدن با دقت فوق‌العاده‌ای فیزیولوژی و کارکرد بدنمان را در طول روز تنظیم می‌کند. ساعت درونی بدن در واقع عملکرد بخش‌های حساسی مثل رفتار، میزان هورمون‌ها، خواب، دمای بدن و متابولیسم را تنظیم می‌کند.»
انسان‌ها، ماشین‌هایی حساس به زمانند. علاوه بر آن به نظر می‌رسد ما به خواب منظم و تغذیه در زمان مشخص نیاز داریم تا ساعت بدنمان بتواند به شکل هماهنگ کار کند.
مطالعات نشان می‌دهد که اگر ساعت طبیعی خوابیدن و بیدار شدن بدنمان را با فعالیت‌هایی مثل کار شبانه، سفر با هواپیمای قاره‌پیما یا شب را کنار کودک بیدار ماندن به هم بریزیم، باید هزینه‌ی آن را هم پرداخت کنیم. اختلال در ساعت خواب بدن باعث افزایش فشار خون میشود و هورمون‌های گرسنگی و قند خون را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ریتم سیرکادین چیست؟
ریتم سیرکادین چرخه‌ای است که تغییرات رفتاری، جسمی و ذهنی را در یک ۲۴ ساعت شامل میشود و توضیح‌دهنده‌ی رفتار ما در این چرخه است. هنگامی که درگیر ریتم سیرکادین می‌شوید، بدن شما نسبت به ساعت‌ها مختلفی واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهد. مثلا در ساعت مشخصی از روز خوابتان می‌گیرد. یا اینکه در ساعت مشخصی از روز تمایل به خوردن غذا دارید. همچنین در برخی از ساعات انرژی شما افت می‌کند و در برخی ساعات انرژی شما بالاست. تمامی این موارد به رفتار شما، جسم و هورمون‌هایی که در بدن شما ترشح می‌شوند و ذهن شما بستگی دارند و در یک چرخه در حال وقوع هستند.
ویژگی ها و علائم اختلال در ریتم شبانه روزی
اختلالات ریتم شبانه روزی دارای ویژگی های مشترک هستند. این موارد زمانی اتفاق می افتد که ساعت بیولوژیکی درونی شما با نشانه های زمانی خارجی مانند چرخه نور تاریکی طبیعی همگام نشود. و در نتیجه، تمایل به خوابیدن ممکن است از شب که بیشتر مردم به طور طبیعی می خوابند فاصله بگیرد.
بنابراین، ممکن است فرد با بی خوابی یا خواب آلودگی بیش از حد روز مشکل داشته باشد. ناتوانی در خوابیدن در زمان مورد انتظار و با خوابآلودگی در هنگام بیداری منجر به مشکلاتی در عملکرد افراد شود.
برای درک بهتر موضوع، در ادامه با ما همراه باشید
تاخیر در سندرم مرحله خواب
افرادی که به عنوان جغد شب شناخته می شوند، افرادی هستند که دچار سندرم فاز خواب تأخیری هستند و اغلب در به خواب رفتن مشکل دارند. این بی خوابی ممکن است منجر به ناتوانایی طبیعی خوابیدن شود که نزدیک به ساعت 2 تا 4 بامداد است.
برای این افراد که دیر به خواب میروند، بیدار شدن از خواب نیز بسیار دشوار است و نتیجه آن خواب آلودگی شدید در صبح است. زمان بیداری ترجیحی ممکن است در آخر هفته ها یا روزهای تعطیل مشاهده شود. و معمولاً از 10 صبح تا ظهر هنگام است.
تخمین زده می شود که حدود 7٪ از مردم جغد شب هستند. و این سبک خواب و بیداری، معمولاً در دوره نوجوانی شروع می شود و می تواند در طول زندگی ادامه یابد. حدود 40٪ جغدهای شب دارای سابقه خانوادگی این اختلال هستند.
سندرم مرحله پیشرفته خواب
برخلاف جغدها، بعضی اوقات افرادی که مبتلا به سندرم فاز خواب پیشرفته هستند. آنها چکاوک صبح توصیف می شوند. آنها خیلی زود به خواب می روند و همچنین خیلی زود بیدار می شوند. این زود به خواب رفتن، معمولاً 3 ساعت زودتر از حد معمول است.
فردی که به این سندرم مبتلا شده است ممکن است در ساعت 7 عصر بخوابد و ساعت 3 صبح بیدار شود. که خیلی زودتر از زمان مورد نظر سایر افراد است. این وضعیت ممکن است 1٪ از بزرگسالان را درگیر کند. و می تواند با سایر دلایل بیداری صبح زود و آپنه خواب اشتباه گرفته شود.
اختلال خواب ریتم شبانه روزی تمرین نشده (غیر 24ساعته)
این اختلال بندرت در افراد بینا اتفاق می افتد، اما 50 تا 73٪ افراد نابینا را درگیر می کند. در صورت عدم هماهنگی موثر ساعت داخلی بدن با قرار گرفتن در معرض نور، این افراد الگویی را در شب و روز اجرا می کنند. که از نظر ژنتیکی تعیین می شود و اغلب کمی طولانی تر از 24 ساعت است.
به عنوان مثال، ساعت داخلی ممکن است 24.2 ساعت طول داشته باشد. بنابراین میل به خواب و بیداری هر روز 30 دقیقه بعد اتفاق می افتد. این منجر به تغییر یک برنامه خواب با افزایش بی خوابی و خواب آلودگی در روز می شود. که طی چندین هفته با ادامه عدم تطابق مشخص می شود.
ریتم خواب و بیداری نامنظم
اگرچه شیوع دقیق آن ناشناخته است. افراد مبتلا به اختلالات عصبی مانند زوال عقل یا کودکان دارای ناتوانی ذهنی، ریتم خواب-بیداری نامنظمی را تجربه میکنند.
در میان کسانی که با قرار گرفتن در معرض میزان ناکافی از الگوی نور طبیعی روز و شب نهادینه شده اند، بدتر شود. به نظر می رسد این اختلال خواب هنگامی رخ می دهد که ریتم شبانه روزی از بین می رود یا از تأثیرات طبیعی بهرهمند نمی شود.
بنابراین در این اختلال خواب بسیار پراکنده می شود. بطوریکه غالباً با 3 دوره یا بیشتر خواب چند ساعته و در طول 24 ساعت خوابیدن فرد اتفاق می افتد. حملات نامنظم خواب ممکن است همراه با بی خوابی و شکایت بیش از حد در خواب باشد اما مقدار کل خواب اغلب طبیعی است.
جت لگ یا سندرم پرواز
سندرم پرواز، پس از مسافرت هوایی طولانی در چندین منطقه زمانی رخ می دهد. شدت آن ممکن است به طول سفر و سرعت سفر بستگی داشته باشد.
به طور کلی طی مسافت کمتر، کندتر و در جهت غرب کنار آمدن با مشکلات خواب ناشی از مسافرت راحت تر است. فراتر از مشکل بی خوابی و خواب آلودگی، جت لگ همچنین می تواند در بروز علائم بی حالی (احساس ناخوشی) و ناراحتی معده نقش داشته باشد.
اختلال خواب در کار شیفتی
افرادی که وقتی قرار است خواب باشند کار می کنند لازم است خوابیدن در طول روز و بیدار ماندن در طول شب را تجربه کنند. این می تواند عواقب ایمنی مهمی با افزایش خطرات تصادف یا خطرات شغلی داشته باشد. اثرات طولانی مدت مانند افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و پستان در بین کارگران نوبتکار وجود داشته باشد.
تشخیص و درمان
اختلالات خواب با ریتم شبانه روزی هنگامی ایجاد می شود. که میل به خواب با چرخه روز و شب نامناسب باشد. در شرایط پزشکی مانند نابینایی یا در نتیجه سفر هوایی از راه دور یا حتی از کار در شیفت شب (شیفت قبرستان) رخ دهد.
با تهیه دفترچه مربوط به خواب و بیداری و ساعت های ثبت خواب و بیداری، شرایط به راحتی قابل تشخیص است. و درمانهای موثر شامل تغییرات رفتاری، ملاتونین درمانی می توانند مفید باشند.
اگر از اثرات سوء اختلال ریتم شبانه روزی رنج می برید، با پزشک خواب معتبر در مورد نگرانی های خود صحبت کنید. و درمان موثر مورد نیاز خود را کشف کنید.
دانشجوی دکتری پژوهشی ارگونومی شناختی، عاشق یادگیری، عاشق خواب و مباحث مرتبط با آن و عاشق دانستن درباره عملکردهای شناختی انسان… خوشحالم که در این بستر، فرصت اشتراک اطلاعات با شما عزیزان را دارم.