تغییر خلق ناگهانی یک تغییر سریع و قابل توجه در خلق و خو است. پدیده “نوسان خلق” یک مفهوم رایج است که برای توصیف احساسات با نوسانات سریع و شدید استفاده می شود. افراد اغلب نوسانات خلقی را به عنوان تغییری از احساسات از شادی و رضایت تا عصبانیت، تحریک پذیری و حتی افسردگی توصیف می کنند.
یک فرد ممکن است چیزی را تشخیص دهد که باعث تغییر در خلق و خوی او شده است، مانند یک رویداد استرس زا در محل کار. اما بروز نوسانات خلقی بدون دلیل واضح نیز غیرمعمول نیست. افراد حتی ممکن است تغییراتی را در خلق و خوی خود تجربه کنند اگر یک مشکل اساسی در سلامت روان داشته باشند.
علل شایع تغییر خلق ناگهانی
همه افراد گهگاهی نوسانات خلقی را تجربه می کنند، اما اگر به نظر می رسد که به طور مکرر دچار نوسانات خلقی می شوید یا آنقدر شدید هستند که زندگی روزمره شما، از جمله کار و روابط را مختل می کنند، ممکن است نشانه ای از یک بیماری زمینه ای باشد که نیاز به درمان دارد.
تغییرات درونی که در طول زندگی ما اتفاق می‌افتد بر خلق و خوی ما تأثیر میگذارد، اما این فقط آنچه در درون اتفاق می‌افتد نیست که احساس ما را تعیین می‌کند. ما همچنین به آنچه در اطرافمان اتفاق می افتد پاسخ می دهیم. تغییرات بیرونی در زندگی و محیط اطراف ما، مانند افزایش استرس در خانه، مدرسه یا محل کار نیز می تواند بر احساسات ما تأثیر بگذارد.
بیماری و جراحت
حتی اگر اصطلاح “نوسانات خلقی” دلالت بر یک ریشه عاطفی دارد، این تغییرات همچنین می تواند با بیماری های مزمن یا آسیب های حاد که بر مغز تأثیر می گذارد، مانند زوال عقل، ضربه مغزی یا سکته مغزی مرتبط باشد.
سایر بیماری ها، به ویژه شرایط عصبی همچنین می تواند باعث تغییر خلق ناگهانی شود، از جمله:
- دیابت
- مولیتپل اسکلروزیس
- بیماری پارکینسون
- اختلالات خواب
- اختلالات تیروئید
مراحل رشد
کودکان نوپا و خردسال اغلب به نظر می‌رسند که دمدمی مزاج هستند و ممکن است وقتی یاد می‌گیرند احساسات خود را تنظیم کنند، عصبانی شوند. در حالی که این تغییرات به طور کلی بخشی طبیعی از رشد عاطفی است، نوسانات خلقی در کودکان نیز می تواند نشانه ای از یک اختلال روانی زمینه ای، ناتوانی یادگیری یا حتی یک بیماری جسمی باشد.
به عنوان مثال، کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه (ADHD) ممکن است تغییرات خلقی را تجربه کنند که می تواند با مدرسه و دوستی هایشان تداخل داشته باشد.
همانطور که بچه ها بزرگتر می شوند، نوسانات خلقی همچنان بخشی طبیعی از رشد آنها است. زمانی که آنها وارد سنین پیش از نوجوانی می شوند، تغییر خلق ناگهانی عمدتاً ناشی از تغییرات هورمونی است. این تغییرات خلقی در دوران نوجوانی به اوج خود می رسد و به تدریج تا بزرگسالی تثبیت می شود.
آلرژی
اگر آلرژی فصلی دارید، ممکن است متوجه شوید که خلق و خوی شما تحت تأثیر زمانی از سال است که علائم را دارید. عطسه مداوم، آبریزش چشم ها، آبریزش بینی و خارش نیز می تواند منجر به خستگی شود، به خصوص اگر آلرژی شما با خوابتان تداخل داشته باشد.
به همین ترتیب، احساس ناخوشی می‌تواند باعث تحریک‌پذیری شما شود یا تمرکز را دشوار کند، به‌ویژه اگر آلرژی‌های شما باعث علائم دیگری مانند سردرد یا گلودرد شود.
داروها
شروع یا قطع یک داروی تجویزی می تواند بر خلق و خوی فرد تأثیر بگذارد. در حالی که انتظار می رود داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی و تثبیت کننده های خلق بر خلق و خوی فرد تأثیر بگذارند، داروهایی که به دلایل دیگر تجویز می شوند نیز ممکن است باعث ایجاد نوسانات خلقی به عنوان یک عارضه جانبی شوند.
حتی اگر تغییر خلق ناگهانی نشانه ای از افسردگی یا یکی دیگر از اختلالات سلامت روان باشد، برخی از داروهایی که برای درمان این اختلالات استفاده می شوند می توانند باعث تغییرات خلقی شوند. گاهی اوقات، این تغییرات خلقی نشان می دهد که دارو انتخاب مناسبی برای درمان نیست، یا اینکه تشخیصی که به فرد داده شده ممکن است درست نباشد.
به عنوان مثال، فردی که مبتلا به اختلال دوقطبی است ممکن است به اشتباه در او افسردگی تشخیص داده شود و برای او دارو تجویز شود. اما، برخی از داروهای ضد افسردگی ممکن است باعث ایجاد یک دوره شیدایی در فرد مبتلا به اختلال دوقطبی شود. به همین ترتیب، افرادی که استروئیدهای آنابولیک مصرف می کنند می توانند تغییرات خلقی شدید، از جمله عصبانیت را تجربه کنند.
هورمون ها
سایر علل احتمالی تغییر خلق ناگهانی ممکن است ناشی از تغییرات در سطوح هورمونی، به ویژه استروژن باشد. نوسانات هورمونی طبیعی است و به خوبی بر خلق و خوی تأثیر می گذارد، مانند تغییرات دوره ای چرخه قاعدگی. به همین دلیل، نوسانات خلقی نیز در پاسخ به علل دیگر تغییر سطح هورمون ها، مانند بارداری و یائسگی، رایج است.
با این حال، خطر ابتلا به افسردگی در افراد در این زمان‌ها نیز افزایش می‌یابد، بنابراین نوسانات خلقی نیز می‌تواند نشانه‌ای از اختلال سلامت روان باشد.
اشکال خاصی از کنترل بارداری هورمونی، مانند قرص، ممکن است به کاهش نوسانات خلقی مرتبط با چرخه قاعدگی کمک کند، اما همچنین پیشنهاد شده است که تغییرات در خلق و خوی می تواند یکی از عوارض جانبی این داروها باشد. همانطور که مطالعات دیگر ارتباطی بین داروهای ضد بارداری خوراکی و تغییرات خلقی پیدا نکردند.
نوسانات خلقی و اختلالات سلامت روان
در حالی که تغییرات خلق و خوی می تواند کاملا طبیعی باشد، ناشی از استرس، و/یا بخشی از یک وضعیت سلامت جسمی باشد، نوسانات خلقی نیز می تواند نشانه ای از بیماری روانی باشد.
هنگام توصیف و تشخیص اختلالات سلامت روان، به ویژه اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت مرزی، گاهی اوقات از تغییرات شدید، سریع و مکرر خلق و خوی به عنوان «بی ثباتی عاطفی» یاد می شود.
با این حال، خلق ناپایدار منحصر به بیماری روانی نیست. همچنین در افراد مبتلا به آسیب مغزی تروماتیک، سکته مغزی و آلزایمر و همچنین سایر شرایط پزشکی دیده می شود.
اگر تغییر خلق ناگهانی همراه با سایر علائم و نشانه های خاص یک بیماری روانی را تجربه می کنید، با پزشک خود صحبت کنید. درک علت اصلی برای یافتن موثرترین راه برای مدیریت نوسانات خلقی ضروری است.
افسردگی
نوسانات خلقی در افسردگی نیز شایع است، به خصوص اگر درمان نشود. خلق و خوی فرد ممکن است از تحریک پذیری تا غم و اندوه شدید و طغیان خشم در نوسان باشد.
افراد افسرده ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشند، مانند:
- احساس غم، ناامیدی و بی ارزشی
- عدم لذت بردن از فعالیت های مورد علاقه
- داشتن مشکل در به خواب رفتن یا خواب زیاد
- بیش از حد معمول غذا خوردن یا به اندازه کافی غذا نخوردن
- احساس خستگی
- داشتن مشکل در تمرکز و/یا تصمیم گیری
- تجربه افکار مرگ یا خودکشی
اختلال دوقطبی
نوسانات خلقی یکی از علائم بارز اختلال دوقطبی است. دو نوع اصلی اختلال دوقطبی وجود دارد: دوقطبی نوع I و دو قطبی نوع II. هر دو با دوره های شیدایی یا هیپومانیا مشخص می شوند که متناوب با افسردگی هستند. برخی از افراد هر دو مجموعه علائم را به طور همزمان تجربه می کنند، که به عنوان دوره های مختلط شناخته می شود.
نوسانات خلقی برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است شامل برخی یا همه علائم یک دوره افسردگی یا مانیک/هیپومانی باشد.
فردی که یک دوره شیدایی را تجربه می کند ممکن است:
- زیاد یا خیلی سریع صحبت کند
- انرژی بیش از حد داشته باشد
- درگیر رفتارهای مخاطره آمیز شوید
- تحریک پذیر به نظر می رسند
- احساس می کنید کمتر از حد معمول می خوابید ولی احساس خستگی نکنید
- بیشتر از حد معمول فعال یا هدف گرا باشید (به عنوان مثال، پروژه های جدید، کار بیشتر و شروع سرگرمی های جدید)
در طول دوره افسردگی، فرد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است:
- احساس بی ارزشی یا ناامیدی کنید
- از انجام کارهایی که قبلاً از آنها لذت می بردید دست بردارید
- غمگین به نظر بیایید، اغلب گریه کنید
- هیچ انرژی ندارید، احساس خستگی می کنید
- احساس می کنند نمی توانند تمرکز کنید
- بیشتر از حد معمول بخوابید یا نتوانید به خواب بروید
- بیشتر یا کمتر از حد معمول غذا بخورید (کاهش یا افزایش وزن)
- به مرگ فکر کنید. برنامه ریزی/تلاش برای خودکشی
مدت زمانی که طول می کشد تا اپیزودهای دو قطبی خلق و خوی یک فرد را به سمت دیگر تغییر دهند، می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
داروها و درمان های مورد استفاده برای درمان اختلال دوقطبی ممکن است به مدیریت این تغییرات شدید کمک کند.
اختلال شخصیت مرزی
اختلال شخصیت مرزی (BPD) یکی دیگر از اختلالات سلامت روان است که می تواند باعث نوسانات خلقی مداوم شود. این تغییرات خلقی معمولاً شدید و متغیر هستند و می توانند از چند ساعت تا چند روز طول بکشند.
سایر علائم اختلال شخصیت مرزی عبارتند از:
- رفتارهای تکانشی و پرخطر مانند رابطه جنسی محافظت نشده، رانندگی بی احتیاط و مصرف مواد
- واکنش های شدید، مانند خشم یا وحشت، نسبت به رها شدن (واقعی یا خیالی)
- احساس پوچی یا بی قراری
- خودآزاری، تهدید یا اقدام به خودکشی
- روابط عاطفی و شدید با دیگران
- خشم، عصبانیت نا به جا و نامناسب و ناتوانی در کنترل خلق و خو
- علائم تجزیه ای مانند از دست دادن حس گذر زمان یا احساس “خارج بودن” از بدن خود
عوامل سبک زندگی موثر در ایجاد تغییر خلق ناگهانی
وقتی صحبت از عوامل ایجاد تغییر خلق ناگهانی به میان می آید، ممکن است عوامل زیادی نقش داشته باشند. با این حال، رژیم غذایی، خواب و سوءمصرف مواد، بزرگترین عواملی هستند که در تغییر خلق ناگهانی نقش دارند. در اینجا نگاهی دقیق تر به چگونگی افزایش احتمال نوسانات خلقی توسط این عوامل وجود دارد.
رژیم غذایی
فردی که از یک رژیم غذایی ناکافی استفاده می کند یا به اندازه کافی غذا نمی خورد ممکن است در پاسخ به نوسانات سطح قند خون و سوءتغذیه دچار تغییر خلق ناگهانی شود. به عنوان مثال، اگر متوجه شدید که همکار بداخلاق شما بعد از صرف صبحانه و یک فنجان قهوه حال بهتری دارد، حال بد صبحگاهی او ممکن است ناشی از ترک کافئین یا قند خون پایین به نام هیپوگلیسمی باشد.
اختلالات گوارشی که بر توانایی بدن در جذب مواد مغذی تأثیر می گذارد، مانند بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده (IBD) نیز با تغییر خلق ناگهانی مرتبط است. این شرایط همچنین با اختلالات سلامت روان خاص، مانند افسردگی مرتبط است.
خواب
خلق و خوی افراد می تواند به شدت تحت تأثیر میزان و کیفیت خواب آنها باشد. فردی که دچار کمبود خواب است، به ویژه زمانی که مزمن باشد، ممکن است نوسانات شدید خلق و خو و همچنین سایر علائم روانی را تجربه کند.
ریتم شبانه روزی بدن، که به دلیل تاثیرگذاری بر زمان خواب شناخته شده است، خلق و خوی ما را در طول روز نیز تا حد مشخصی هدایت می کند.
درمان اختلالات خواب
اگر در داشتن خواب با کیفیت مشکل دارید و یا با وجود ساعت خواب کافی باز هم در طول روز احساس خستگی میکنید، ممکن است از نوعی اختلال خواب رنج میبرید. خواب خوب بر بسیاری از جنبه های زندگی اثر گذار است و برای سلامت روانی و جسمانی شما ضروری است. مهم است که نوع اختلال خواب شما تشخیص داده شود و درمان شود.
واحد سلامت خواب و اختلالات خواب انستیتو سلامت مغز دانا همزمان با واحد ارزیابی و تشخیص این مرکز در چارچوبی دانش بنیان و با همکاری و زیر نظر آزمایشگاه اختلالات رفتاری خواب دانشگاه علوم پزشکی شیراز، به منظور ارزیابی، تشخیص و مداخلات در زمینه اختلالات خواب به ارائه خدمات می پردازد. برای کسب اطلاعات بیشتر واحد مربوطه را در سایت ما ببینید یا با کارشناسان تماس بگیرید.
سوء مصرف مواد
افرادی که با اختلالات مصرف مواد سر و کار دارند نیز ممکن است بیشتر در معرض تغییرات شدید خلق و خو باشند، به خصوص زمانی که قادر به دریافت یا استفاده آن ماده نباشند. آنها همچنین ممکن است در هنگام تلاش برای ترک یک دارو و تجربه ترک، نوسانات خلقی را تجربه کنند.
در صورت استفاده نادرست، داروهایی که باعث تغییرات خلقی می شوند می توانند اثرات شدیدی داشته باشند. به عنوان مثال، اگر فردی، مانند یک ورزشکار، از داروهای استروئیدی سوء استفاده کند، علائم ممکن است نامنظم و حتی تهدید کننده زندگی باشند.
اگر فردی نوسانات خلقی ناگهانی نشان می دهد، بسیار غیرمنطقی عمل می کند یا اقدام به خودکشی کند، فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
مقابله با نوسانات خلقی
نوسانات خلقی می تواند چالش برانگیز باشد، به خصوص اگر در زندگی روزمره، مدرسه یا محل کار و روابط شما اختلال ایجاد کند. تغییرات خلقی که مکرر و شدید هستند باید با پزشک در میان گذاشته شوند، زیرا قبل از اینکه بتوانید به طور مؤثر آنها را درمان کنید، باید علت زمینه ای پزشکی و/یا سلامت روان را کشف کنید.
داروهایی به نام تثبیت‌کننده‌های خلق، روان‌درمانی یا مشاوره و مداخلاتی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) ممکن است مفید باشند اگر یک بیماری روانی زمینه‌ای باعث ایجاد نوسانات خلقی یا بدتر شدن آنها شود.
ممکن است بتوانید نوسانات خلقی کمتر مکرر، خفیف یا گاه به گاه را به تنهایی مدیریت کنید، به خصوص اگر درک خوبی از عوامل ایجاد کننده آنها داشته باشید. اولین گام، شناسایی عوامل در زندگی و محیط شماست، مانند استرس، کم خوابی، یا نخوردن قهوه صبحگاهی، که باعث تغییرات خلقی شما می شود.
برای مدیریت بهتر و کنار آمدن با این تغییرات خلقی، ممکن است بخواهید رویکردهای مختلفی را آزمایش کنید، مانند:
- ورزش منظم
- ایجاد تغییرات در رژیم غذایی
- یادگیری تکنیک های مدیریت استرس
- برای بهبود خواب، روال شبانه خود را تنظیم کنید
- پرداختن به هرگونه مشکل مصرف مواد در زندگی شما
- مقابله با نوسانات خلقی در ADHD
حرف آخر
در حالی که درجاتی از تغییرات خلق و خوی بخشی طبیعی از زندگی است، تغییر خلق ناگهانی نباید در کیفیت زندگی شما اختلال ایجاد کند. اگر نوسانات خلقی شما بهتر نشد یا بدتر شد، حتماً به پزشک اطلاع دهید. با کمک واحد ارزیابی و تشخیص مرکز سلامت مغز دانا می توانید تشخیص دهید که چه چیزی ممکن است باعث نوسانات خلقی شما شده است.
از کمک گرفتن دریغ نکنید و بدانید سلامت روان شما مهم ترین چیز است. در انستیتو سلامت مغز دانا مفتخریم با ارائه تکنیک‌های علمی به بهبود عملکرد مغز شما کمک کنیم.مغز ما تا حد زیادی تعیین می کند که چه کسی هستیم، چه کاری انجام می دهیم و چگونه رفتار می‌کنیم. برنامه های جامع ما می تواند به شما کمک کند تا سلامت روان خود را ارتقا بخشید. اگر می‌خواهید درباره روش‌هایی که می‌توانید مغز خود را به سلامت بهینه برگردانید، بیشتر بدانید، با ما تماس بگیرید.
منابع:
- Penckofer S, Quinn L, Byrn M, Ferrans C, Miller M, Strange P. Does glycemic variability impact mood and quality of life? Diabetes Technol Ther. 2012;14(4):303-10. doi:10.1089/dia.2011.0191
- Bathla M, Singh M, Relan P. Prevalence of anxiety and depressive symptoms among patients with hypothyroidism. Indian J Endocrinol Metab. 2016;20(4):468-74. doi:10.4103/2230-8210.183476
- Sobanski E, Banaschewski T, Asherson P, et al. Emotional lability in children and adolescents with attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD): clinical correlates and familial prevalence. J Child Psychol Psychiatry. 2010;51(8):915-23. doi:10.1111/j.1469-7610.2010.02217.x
- Cservenka A, Stroup ML, Etkin A, Nagel BJ. The effects of age, sex, and hormones on emotional conflict-related brain response during adolescence. Brain Cogn. 2015;99:135-50. doi:10.1016/j.bandc.2015.06.002
- Cartwright C, Gibson K, Read J, Cowan O, Dehar T. Long-term antidepressant use: patient perspectives of benefits and adverse effects. Patient Prefer Adherence. 2016;10:1401-7. doi:10.2147/PPA.S110632
- Gitlin MJ. Antidepressants in bipolar depression: an enduring controversy. Int J Bipolar Disord. 2018;6(1):25. doi:10.1186/s40345-018-0133-9
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.