در سال های اخیر، مکمل های نوتروپیک و “داروهای هوشمند” بسیار رایج شده اند. شرکت ها و ‘هکرهای مغز و اعصاب’ بسیاری وجود دارند که مواد مختلف را به عنوان کلید سلامت مغز و تیز ذهنی مطرح می کنند.
تعداد بیشماری از مواد نوتروپیک وجود دارند که می تواند عملکرد شناختی، یادگیری و شفافیت ذهنی ما را بهبود بخشد – اما آیا آنها همانطور که برخی از شرکت ها ادعا می کنند، واقعا می توانند ضریب هوشی ما را افزایش دهند؟
نوتروپیک (nootropics) چیست؟
“نوتروپیک ها” یا “داروهای هوشمند” به طیف گسترده ای از مکمل ها و ترکیبات اشاره دارد که می تواند برای تقویت عملکرد و “سلامت مغز” استفاده شوند. این اصطلاح شامل همه موارد می شود، از ترکیبات مصنوعی ساخته شده توسط انسان گرفته، تا مواد مغذی، ویتامین ها، مواد معدنی و انتقال دهنده های عصبی.
آنچه برخی از نوتروپیک ها می توانند انجام دهند تأثیر قوی بر عملکرد مغز است.
نوتروپیک ها می توانند طیف وسیعی از فرآیندهای بیولوژیکی را که به انتقال عصبی، سیگنالینگ های درون سلولی و فرآیندهای مختلف مولکولی کمک می کنند، تعدیل کنند. متعاقباً، این می تواند شناخت، حافظه و یادگیری را بهبود بخشد.
بسیاری از تکنیک های نوین نیز مانند نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز برای اختلالات شناختی می توانند تولید پروتئین هایی را که از سلول های عصبی محافظت می کنند، افزایش داده و باعث تقویت سلامت مغز شوند.
1. سیتیکولین: تقویت کننده تمرکز
سیتیکولین (گاهی اوقات به عنوان CDP-choline شناخته می شود) یک مولکول طبیعی است که برای عملکردهای اصلی عصبی حیاتی است، به ویژه آنهایی که به شناخت، یادگیری و حافظه مربوط هستند. این بدان دلیل است که سیتیکولین به سرعت در بدن به کولین تبدیل می شود.
کولین یک مولکول پیش ساز اصلی است که برای سنتز انتقال دهنده عصبی استیل کولین (Ach) استفاده می شود.
استیل کولین در توجه و هوشیاری نقش مهمی را ایفا می کند. همچنین زمینه ساز بسیاری از رفتارهای پیچیده، سیستم کولینرژیک نورون ها است که به طور گسترده ای در جنبه های مختلف شناخت، یادگیری و حافظه نقش دارد.
سیتیکولین به یک موضوع داغ در زمینه علوم اعصاب تبدیل شده است. در واقع، برخی از کشورها قبلاً مکمل را برای کمک به عملکرد شناختی و ذهنی در طی بهبودی سکته مغزی 6-8 آزمایش کرده اند.
خبر خوب این است که، برخلاف برخی دیگر از فاکتورهای حفاظت از اختلالات شناختی، سیتکولین موضوع تحقیقات علمی دقیق بوده است. این بدان معنی است که ما درک خوبی از اثرات، اثر بخشی، ایمنی و بهترین حالت های استفاده از آن را داریم.
مطالعات انجام شده بر روی انسان نشان داده است که سیتیکولین می تواند تأثیر مفیدی بر تمرکز، حافظه فعال و توجه داشته باشد.
در سال 2015، محققان نشان دادند که یک دوره 28 روزه مکمل سیتیکولین باعث بهبود عملکرد مردان نوجوان در طیف وسیعی از تستهای توجه و شنانختی-حرکتی می شود.
به همین ترتیب، یک مطالعه تصادفی ، کنترل شده با پلاسبو در سال 2014 نشان داد که مردان بزرگسال سالم که یک نوشیدنی کافئین دار با مکمل سیتیکولین دریافت کرده اند، در مقایسه با آزمایشات شناختی، عملکرد بهتری نسبت به گروه کنترل داشتند.
نوشیدنی سیتیسولین-کافئین باعث افزایش توجه، زمان واکنش و حافظه پایدار می شود.
محققان این نتایج رفتاری را با تجزیه و تحلیل فعالیت الکتریکی در مغز هم نشان دادند. آنها نشان دادند که گروه مکمل سیتکولین دارای الگوی فعالیتی است که به شدت نشان دهنده توجه بهتر است.
یک مطالعه 2008 که اثرات سیتیکولین را در 16 شرکت کننده انسان سالم بررسی کرد، نشان داد که مکمل سیتیکولین باعث بهبود فعالیت لوب پیشانی می شود.
نکته مهم این است که، آنها نشان دادند که متابولیسم، ذخایر انرژی و استفاده از انرژی در مناطق اصلی قشر که با یادگیری، حافظه و عملکرد اجرایی مرتبط هستند، بهبود یافته است.
این مطالعه به طور بالقوه نشان می دهد که سیتیکولین تولید اجزای ضروری برای ساخت و نگهداری غشای سلول را افزایش داده است. این بدان معنی است که سیتیکولین ممکن است از سلولهای عصبی ما در برابر آسیب های ناشی از افزایش سن و کاهش عملکرد شناختی مغز محافظت کند.
ویتامین های B: سلامت مغز بهتر برای تقویت شناخت
ویتامین های گروه B برای تعدادی از فرآیندهای مهم سلولی حیاتی هستند و بدون آنها، مغز و بدن ما کار خود را نمی تواند درست انجام دهد.
وقتی صحبت از عملکرد شناختی می شود، چند ویتامین B اصلی وجود دارد که برای اطمینان از کافی بودن آنها برای حفظ عملکرد شناختی مطلوب، باید آنها را تضمین کنیم. برجسته ترین این موارد عبارتند از:
تیامین (B1)
تیامین (یا ویتامین B1) یک جزء اساسی در متابولیسم میتوکندری است. همانطور که همه ما در زیست شناسی آموختیم، میتوکندری “نیروگاه” سلولهای ماست که مولکولهای انرژی لازم برای پر کردن سلولهای ما را تولید می کند.
تیامین همچنین به عنوان یک عامل مشترک به تولید آنزیم های مورد نیاز برای تولید انتقال دهنده های عصبی متعدد کمک می کند.
تحقیقات نشان داده است که کمبود تیامین می تواند برای عملکرد مغز بسیار مضر باشد. به ویژه، کمبود طولانی مدت می تواند منجر به کاهش ظرفیت شناختی و افزایش مرگ عصبی شود.
مطالعات حیوانی اکنون نشان می دهد که تیامین ممکن است در تنظیم تعادل اولیه تحریکی (گلوتامات) و مهارکننده (GABA) مغز نقش داشته باشد.
هرگونه تغییر در سطح GABA یا گلوتامات می تواند مشکلات مختلفی از جمله اختلالات روانشناختی را ایجاد کند.
نکته مهم، یک مطالعه در سال 2010 بر روی جوندگان نشان داد که کمبود مداوم تیامین در طول رشد منجر به نقص شناختی پایدار می شود.
بسیاری از افراد پس از مصرف مکمل B1 از بهبود محسوس تیز ذهنی و انرژی ذهنی خبر می دهند.
کوبالامین (B12)
کوبالامین (یا ویتامین B12) مسئولیت های سنگینی در مغز ما دارد. این ویتامین برای سنتز DNA و RNA که تولید پروتئین های اصلی و انتقال دهنده های عصبی را کنترل می کنند، ضروری است.
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده است که اهمیت B12 در تنظیم و نگهداری ماده چربی مغز را موسوم به “میلین” – آکسونها را که نورونها برای برقراری ارتباط استفاده می کنند – احاطه کرده است.
این غلافهای میلین باعث می شوند که سیگنالهای الکتریکی به سرعت بین نورونها پخش شوند. از این رو، هرچه غلاف میلین قوی تر باشد، سلول های عصبی سریعتر می توانند پیام ها را به یکدیگر منتقل کنند. نتیجه خالص این ارتباط سریع بهبود چابکی و تیز ذهنی است.
همچنین نشان داده شده است که کوبالامین در تنظیم انتقال دهنده های عصبی کلیدی مانند سروتونین، GABA و دوپامین کمک می کند.
این حالت باعث ایجاد تعادل در خلق و خو می شود، اضطراب را کاهش می دهد، تیز ذهنی را امکان پذیر می کند و به ما امکان می دهد از ظرفیت شناختی کامل خود استفاده کنیم.
اطمینان از حفظ سطح مطلوب B12 از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا تحقیقات نشان داده است که حتی یک مکبود خفیف نیز می تواند منجر به کاهش سریع شناختی شود.
3. ال-تیروزین: تقویت انعطاف پذیری شناختی
ال تیروزین یک اسید آمینه است که پیش ماده حیاتی انتقال دهنده های عصبی کاتکول آمین است (مانند دوپامین و اپی نفرین). L-تیروزین به دلیل افزایش آن در سطح مولکول L-DOPA ، پیش ماده دوپامین، می تواند به ویژه بر روی خلق و خو اثر نوتروپی و بهبود عملکرد را داشته باشد.
انتقال دهنده عصبی دوپامین ارتباط مهمی با خلق و خوی پایدار دارد، بنابراین مکمل ال-تیروزین ممکن است در تقویت روحیه مفید باشد. با این حال، دوپامین بیشتر از بهبود روحیه است.
یک مطالعه که بر روی مردان بزرگسال سالم انجام شد، نشان داد که مکمل با ال-تیروزین به طور قابل توجهی انعطاف پذیری شناختی را بهبود می بخشد.
انعطاف پذیری شناختی توانایی تغییر سریع بین تفکر در مورد مفاهیم مختلف یا تفکر همزمان در مورد چندین مفهوم است.
شرکت کنندگان وقتی با تیروزین تقویت می شوند عمیقا توانایی تغییر کار با کاهش منابع شناختی کمتر را داشتند. این نتایج توسط مطالعات حیوانی نیز پشتیبانی می شود.
مکمل L-تیروزین احتمالاً شما را قادر می سازد تا در طول روز آسان تر تغییر وظیفه داشته باشید. مناسب برای هر کسی که در چندین پروژه به صورت همزمان کار می کند.
برخی مطالعات همچنین نشان داده اند که ال-تیروزین می تواند حافظه و شناخت را در هنگام استرس کوتاه مدت مغز بهبود بخشد.
این بدان معناست که مصرف مکمل ال تیروزین قبل از قرار گرفتن در یک موقعیت بالقوه استرس زا (شاید سخنرانی در جمع یا جلسات تجاری) می تواند ظرفیت شناختی شما را بهبود بخشد.
4. L-Theanine: ذهنی آرام و شفاف
L-theanine یک آمینو اسید طبیعی است که در چای سبز یافت می شود.
مدل های حیوانی نشان داده اند که L-theanine می تواند حافظه را بهبود بخشد و نقایص شناختی را در مدل های حیوانی بیماری آلزایمر بهبود بخشد.
برخی مطالعات نشان داده اند که این مولکول برای آرامش و کاهش اضطراب مفید است.
اگرچه ممکن است طبق برخی از مطالعات بالینی نمره داروی ضد اضطراب را نداشته باشد، بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال اضطراب عمومی پس از مصرف مکمل، بهبودی را گزارش می دهند.
مطالعات حیوانی همچنین نشان می دهد که L-theanine ممکن است سطح سروتونین، GABA و دوپامین را تنظیم کند، همه اینها می تواند به تعادل روحیه و خلق و خو کمک کند.
در نهایت، این اثر آرام بخش به شفافیت و تیزی ذهن را به دنبال دارد که می تواند عملکرد و توانایی ما را برای تمرکز بر روی کارهای ذهنی سنگین و فکری بهبود بخشد.
این ایده با تحقیقاتی که L-theanine را برای افزایش فرکانس امواج مغزی آلفا که با پردازش توجه مرتبط هستند، پشتیبانی می کند.
L-theanine همچنین به نظر می رسد خواب را بهبود می بخشد، به ویژه نوعی فرم ترمیم کننده خواب.
خواب، به ویژه فازهای ویژه ای از خواب، برای تثبیت حافظه، ظرفیت شناختی و هوشیاری روز ضروری است. هر مکمل دیگری که بتواند این قسمت از چرخه های خواب را بهبود بخشد، احتمالاً مزایای بعدی برای توانایی ذهنی، یادگیری و حافظه دارد.
برای اطلاعات بشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
منبع:
Picciotto MR, Higley MJ, Mineur YS. Acetylcholine as a neuromodulator: cholinergic signaling shapes nervous system function and behavior. Neuron. 2012;76(1):116-129. doi:10.1016/j.neuron.2012.08.036
Thiele A, Bellgrove MA. Neuromodulation of Attention. Neuron. 2018;97(4):769-785. doi:10.1016/j.neuron.2018.01.008
Blokland A. Acetylcholine: a neurotransmitter for learning and memory?. Brain Res Brain Res Rev. 1995;21(3):285-300. doi:10.1016/0165-0173(95)00016-x
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.