اختلال کار شیفتی شرایطی است که عمدتاً افرادی را که شب، صبح زود و شیفت های نوبتی کار میکنند را تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین این اختلال به عنوان اختلال خواب در کار شیفتی شناخته می شود. این اختلال ممکن است تلاش کارگران برای غلبه بر خواب و خواب آلودگی حین کار باشد. به طور متوسط افراد مبتلا به اختلال کار شیفتی یک تا چهار ساعت خواب در شب را از دست می دهند.
کار شیفتی به طور کلی به هر شیفتی گفته می شود که خارج از ساعت 6 صبح تا 7 بعد از ظهر باشد. تقریباً 16 درصد از کارمندان دستمزدی در آمریکا برنامه های کاری نوبت را دنبال می کنند. از بین این کارگران، از هر پنج نفر یکی دچار اختلال کار در نوبت کاری شده است.
اختلال کار شیفتی چیست؟
اختلال کار شیفتی به عنوان اختلال خواب شبانه روزی طبقه بندی می شود. مشخصه این دسته از بیماریها عدم تناسب بین بدن و ریتم شبانه روزی است. ریتم شبانه روزی چرخه خواب و بیداری را تنظیم می کند. سایر اختلالات خواب با ریتم شبانه روزی شامل اختلال تاخیری و پیشرفته مرحله خواب و بیداری است. اختلال نامنظم ریتم خواب و بیداری و جت لگ نیز از دسته اختلالات شبانه روزی است.
مغز و تنظیم با نورو تاریکی در جلوگیری
ریتم های شبانه روزی تا حد زیادی توسط نور و تاریکی طبیعی هدایت می شوند. در طول روز، شبکیه چشم شما نور خورشید را درک می کند و به مغز سیگنال می دهد. سپس مغز، هورمون هایی مانند کورتیزول را ترشح کند که به شما احساس هوشیاری و انرژی می دهد. با غروب خورشید و محو شدن نور، مغز هورمون دیگری به نام ملاتونین تولید می کند. این هورمون باعث ایجاد احساس خواب آلودگی و آرامش می شود.
مدت زمان بروز علائم در اختلال کار شیفتی
اختلال کار شیفتی به طور خاص به ناهماهنگی شبانه روزی مربوط به برنامه کاری مربوط می شود. این برنامه کاری با چرخه سنتی خواب و بیداری همپوشانی دارد. علائم مشخصه اختلال کار شیفتی متعدد هستند. بی خوابی، خواب آلودگی بیش از حد هنگام بیداری و از دست دادن مکرر خواب از آن جمله اند. به منظور تشخیص اختلال کار شیفتی، باید علیرغم تلاش برای خواب کافی در هر روز علایمی حداقل به مدت یک ماه در افراد ظاهر می شود.
شرایط فردی و اختلال کار شیفتی
اختلال کار شیفتی به طرق مختلف بر افراد تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، کسی که در شیفت عصر کار می کند ممکن است علائم مشابهی با کارگران دیگر با شیفت صبح زود نداشته باشد. میزان اختلال در عملکرد روز نیز در هر بیمار متفاوت است. برخی از افراد سرانجام خود را با کار در شب و خوابیدن در طول روز وفق می دهند. اما این روند تطابق می تواند زمان بر باشد. عوامل محیطی مانند خانواده و فشارهای اجتماعی میتواند بر اختلال خواب ناشی از کار در نوبت خواب، بر کاهش خواب بیفزاید.
عوارض اختلال خواب شیفتی
در صورت عدم درمان، اختلال کار شیفتی می تواند منجر به عوارض جدی شود. از جمله:
مشکلات خلقی
اختلال در کار شیفتی می تواند باعث شود که افراد احساس بی حوصلگی و تحریک پذیری کنند. علاوه بر آن ناتوان از کنار آمدن با مشکلات یا درگیری ها باشند. بسیاری از آنان از تعامل با همکاران خود در شیفت شب اجتناب می کنند. همچنین ممکن است تمایل کمتری برای برقراری ارتباط اجتماعی با دوستان و اعضای خانواده در زمان عدم کار داشته باشند. افراد مبتلا به اختلال کار شیفتی در مقایسه با افرادی که این اختلال را ندارند بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی هستند.
عملکرد ضعیف کار
افراد مبتلا به اختلال کار شیفتی اغلب برای تمرکز، توجه و به خاطر سپردن چیزها مشکل دارند. این می تواند به کاهش عملکرد در محل کار و افزایش هزینه برای کارفرمایان منجر شود.
مشکلات بهداشتی اضافی
یک خواب خوب برای بازگرداندن بدن و حفظ سلامت سیستم ایمنی مورد نیاز است. اختلال خواب شیفتی می تواند مشکلات اساسی سلامتی، از جمله مشکلات دستگاه گوارش، متابولیک، تولید مثل و قلب و عروق را بدتر کند.
تستوسترون پایین
در برخی افراد، نوبت کاری می تواند بر سطح تستوسترون آنها تأثیر بگذارد. کاهش سطح تستوسترون می تواند با خستگی، انرژی کم و میل جنسی پایین همراه باشد.
سوء مصرف مواد
بسیاری از افرادی که مشکلات خواب دارند خود را با الکل یا مواد مخدر درمان می کنند. در صورت تداوم مشکلات، این امر می تواند منجر به سوء مصرف مواد یا وابستگی شود. بهتر است در این خصوص با پزشک خواب برای حل مشکلات مشورت کنید.
برخی از افراد علائم کمتری از این اختلال را پس از انتقال به یک شیفت کاری معمولی تجربه می کنند. با این حال، علائم بی خوابی ممکن است پس از تغییر برنامه ها ادامه یابد.
چرا صرفه جویی در وقت روز برای افراد با اختلال کار شیفتی و جغد های شب سخت تر است
تفاوت های ژنتیکی می تواند بر توانایی ما برای سازگاری با تغییرات ناگهانی و نوبتکاری تأثیر بگذارد. نمونه های دیگر این تغییرات شامل جت لگ یا نوبت کاری است. ناهماهنگی شبانه روزی مزمن منجر به مشکلات متعددی در سلامت جسمی و روانی می شود. درک ترجیحات طبیعی خواب بدن شما حتی ممکن است جنبه های دیگر شخصیت شما را نیز روشن کند.
راهی برای بازیابی ساعت از دست رفته خواب وجود ندارد. آماده شدن برای صرفه جویی در نور روز می تواند به سهولت آن کمک کند. تنظیم ساعت قبل از خواب یامراقبت از روال خواب در روزهای منتهی به شیفت مهم است. اختلالات برنامه خواب هرگز نباید بی اهمیت تلقی شود. آگاهی از تأثیرات احتمالی اختلالات خواب می تواند از عوارض بلند مدت جلوگیری کند.
بهداشت خواب در اختلال کار شیفتی
1) بهترین زمان خواب، هنگام شب بخصوص قبل از نیمه شب (ساعت 21-4 صبح) است.
2) از خوابیدن در روز و بخصوص ساعات عصر به شدت خودداری کنید.
3) خواب با شکم کاملا سیر و با شکم خالی مناسب نیست. شام را میبایست حداقل 3-2 ساعت پیش از خواب صرف کرد.
4) بهترین حالت خواب بر پهلو خوابیدن است. به پشت و و به شکم اصلا نخوابید.
5) محل خواب باید پاکیزه، نرم، ملایم، به دور از رایحه بد و یا مواد محرک مثل عطرهای تند باشد.
6) پیش از خواب از کار و اعمال مهیج و درگیری‌های ذهنی خودداری کرد. داشتن آرامش روحی یکی از ارکان خواب آرام به حساب می آید.
7) برای استراحت کامل مغز در خواب باید خون را به سمت پاها سوق داد و برای این کار دو راه توصیه می‌شود: 1) آن که پاها را گرمتر از سر نگه داریم. 2) رختخواب را به نحوی سرازیر قرار دهیم که طرف سر رختخواب 10 تا 15 سانتی متر بالاتر از پا باشد. بدین ترتیب خون از سر و سینه به سمت پاها حرکت می‌کند و باعث خواب راحت می‌شود.
8) برای درمان بی خوابی تغییر سبک زندگی و رعایت اصول بهداشت خواب بسیار کمک کننده است. در بحث تغذیه طب سنتی به مصرف غذاهای سرد و تر و طب جدید به مصرف غذاهای حاوی تریپتوفان و سروتونین توصیه می کند. مصرف ماست، شیر، کاهو، بادام و همچنین ماساژ با روغن گیاهانی همچون بنفشه، اسطخودوس و بادام در هردو طب برای درمان بی خوابی توصیه شده است. قبل از خواب مصرف سیگار، چای، قهوه، الکل، و داروی خواب آور توصیه نمی شود.
9) در صورت احساس خواب آلودگی در طول روز روزی نیم ساعت پیاده روی سریع در آفتاب بسیار کمک کننده خواهد بود.
مراجعه به پزشک
چنانچه فکر می کنید از اختلال شیفت کاری رنج می برید، مراجعه به پزشک عمومی یا یک متخصص خواب ضروری می باشد. او یک شرح حال از شما خواهد گرفت و سوالاتی در مورد الگوهای خوابتان و علایم آن خواهد پرسید. پزشک از ابزارهای مختلفی جهت جمع آوری اطلاعاتی در مورد علایم، شیوه زندگی، تاریخچه سلامتی و خواب استفاده خواهد کرد. این ابزار ها که تصویر بهتری از مشکلات خواب ارائه می دهند شامل موارد زیر می باشد :
دفتر یادداشت خواب:
یادداشت الگوی خواب روزانه اطلاعات مفیدی را برای پزشک جهت تشخیص مشکلات خوابی که باعث ایجاد اختلال یا مشکلات اساسی دیگری شده اند، ,فراهم می نماید. حداقل دو هفته قبل از مراجعه به پزشک الگوهای خوابتان را یادداشت نمایید (برای دریافت این فرم ها می توانید به متخصص خواب مراجعه نمایید).
مقیاس های خواب آلودگی :
سوالاتی از شما پرسیده خواهد شد که سطح خواب آلودگی را طی دوره های که باید بیدار بمانید معین خواهد کرد. (یکی از علایم اصلی اختلال شیفت کاری). پزشک از تست های مخصوص جهت تشخیص خواب آلودگی بیش از حد شما استفاده خواهد کرد.
مطالعات خواب (پلی سومنوگرافی) :
ا گر پزشک معتقد است که مشکل زمینه ای خواب وجود دارد که سبب بروز علایم شده است، ممکن است از شما بخواهد که پلی سومنو گرافی انجام دهید. پلی سومنوگرافی تستی غیرتهاجمی است که چندین عملکرد بدن حین خواب (مانند امواج مغزی، ضربان قلب، الگوهای تنفسی و سطح اکسیژن ) را ثبت می کند. پلی سومنوگرافی معمولا طی خواب شب و در آزمایشگاه انجام می شود ولی در بعضی موارد در منزل و با تجهیزات پرتابل نیز قابل انجام است.
تشخیص و درمان
چنانچه از اختلال شیفت کاری رنج میبرید، درمان آن جهت حفظ سلامتی امری ضروری ست. اگر شما نمی دانید که مبتلا به اختلال شیفت کاری هستید یا خیر به عبارات زیر که در مورد علایم آن و الگوهای خواب می باشد توجه نمایید. اگر شما هر یک از این موارد را تجربه کرده اید با پزشک خود در میان بگذارید.
- هنگام انجام کار یا در وقتهای آزاد کنار خانواده و فعالیتهای اجتماعی، خواب آلود هستم.
- سرکار به خواب می روم.
- بهره وری در محیط کار ندارم. اغلب مواقع هنگام انجام کار نمی توانم سریع فکر کنم یا تصمیمات خوبی بگیرم.
- در پایان شیفت کاری یا مواقعی که به خواب نیاز دارم به سختی به خواب می روم.
- زود از خواب بیدار می شوم. نمی توانم هفت تا نه ساعت بطور مداوم بخوابم.
- خوابم منقطع است و من طی مدتی که باید خواب باشم مکررا بیدار میشوم.
- احساس می کنم تحریک پذیر و هستم و نوسان خلق دارم.
- برنامه شیفت کاری من باعث ایجاد مشکل در زندگی شخصی ام (با شریک زندگی ,خانواده ,ویا دوستان) شده است.
دانشجوی دکتری پژوهشی ارگونومی شناختی، عاشق یادگیری، عاشق خواب و مباحث مرتبط با آن و عاشق دانستن درباره عملکردهای شناختی انسان… خوشحالم که در این بستر، فرصت اشتراک اطلاعات با شما عزیزان را دارم.