علم بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌کنید به ایجاد امکانی برای پاک کردن خاطرات نزدیک است.
توجه: اگر فیلم Eternal Sunshine of the Spotless Mind یا درخشش ابدی یک ذهن پاک را ندیده اید، این مقاله داستان را برایتان اسپویل میکند و ماجرا را لو می دهد. پیشنهاد میکنیم بعد از دیدن فیلم این نقد علمی را بخوانید.
پانزده سال پیش، بینندگان فیلم Eternal Sunshine of the Spotless Mind شاهد این بودند که جوئل باریش نامزد سابقش کلمنتاین کروچینسکی را از حافظه خود پاک کرد. البته، این موضوع پس از آن بود که کلمنتاین با استفاده از روش پاک کردن حافظه شرکت Lacuna، رابطه دو ساله آنها را از مغز خود پاک کرده بود. با دانستن این که فیلم Eternal Sunshine با سکانسی از این دو نفر به پایان می رسد که احتمالاً در این فکرند که به رابطه شان فرصتی دیگر بدهند، این موضوع قابل بحث است که آیا سیستم دکتر هوارد میرزویاک واقعاً کار کرده است یا خیر.
با این حال، این فیلم علمی-تخیلی در سال 2004 دنیایی را نشان می دهد که در آن می توان حافظه افراد را یک شبه پاک کرد. به همین دلیل است که در هجدهمین سالگرد Eternal Sunshine، ارزش این را دارد که بپرسیم: آیا علم واقعا به ما کمک می کند تا افرادی را که ترجیح می دهیم فراموش کنیم، پاک کنیم؟
آیا علم واقعا به ما کمک می کند تا افرادی را که ترجیح می دهیم فراموش کنیم، پاک کنیم؟
به گفته دکتر Crystal L’Hôte، دانشیار فلسفه در کالج سنت مایکل در ورمونت، پاسخ مثبت است – اما این مساله درست مانند مغز انسان، کمی پیچیده است. دکتر L’Hôte، که کارش در درجه اول بر فلسفه ذهن متمرکز است، به ما می گوید که پایه علمی فیلم درخشش ابدی در واقع نسبتا دقیق است. او توضیح می‌دهد: اگر افراد خاطراتی خاص را بازیابی می کنند یا به خاطر می‌آورند، فرصتی برای تغییر در این فرآیند ایجاد میشود. وقتی شخصی خاطرات یک شخص دیگر را همانطور که جوئل (جیم کری) از طریق تصاویر و مصنوعات انجام می دهد، مانند پرتره اسکلت خود و عروسک های سیب زمینی کلمنتین (کیت وینسلت) بازیابی می کند، می تواند پنجره ای برای دستکاری آنها باز کند.
داروهای تضعیف خاطرات
در حال حاضر، پزشکان از داروهایی برای تضعیف خاطرات استفاده می‌کنند تا درد یا آسیب کمتری به فرد وارد شود. به گفته L’Hôte، امیدوار کننده ترین دارو، پروپرانولول است. در سال 2016، نیویورک تایمز آن را “داروی درمان ترس” نامید و معمولاً برای کمک به افرادی که از ترس صحنه رنج می برند استفاده می شود. تا احساسات ترس و اضطراب را که زمانی با خاطرات سخنرانی در جمع مرتبط بود تغییر دهند. با این حال، L’Hôte می‌گوید، آنچه بسیاری از مردم متوجه نمی‌شوند این است که پروپرانولول همچنین در تثبیت مجدد حافظه، به نام فرآیند فعال‌سازی مجدد حافظه‌های موجود، تداخل میکند.
به گفته L’Hôte، اکنون پروپرانولول به سربازان داده می شود تا به آنها کمک کند تا با اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مقابله کنند. L’Hôte می گوید، پزشکان همچنین معتقدند پروپرانولول می تواند روزی برای کمک به قربانیان تجاوز جنسی یا سایر خشونت ها با تضعیف حافظه آنها استفاده شود.
فناوری های جدید
با این حال، دستکاری احساسات پیرامون یک خاطره آن را پاک نمی کند. فقط احساسات مرتبط با حافظه را تغییر می دهد. L’Hôte می گوید که تضعیف خاطرات کاری است که مغز ما در حال حاضر خودش هم آن را به تنهایی انجام می دهد. فقط زمان می برد. مشکل این است که همه علاقه مند به انتظار نیستند. به همین دلیل است که مردم با استفاده از روش های دارویی و فناوری هایی مانند تکنیک های تحریکی مثل تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS)، که از جریان های الکتریکی خفیف برای درمان افسردگی استفاده می کند، روند را تسریع می کنند.
چالش ها
L’Hôte می‌گوید: «اما اگر واقعاً بخواهید محتوای شناختی خاطرات را از بین ببرید، برخلاف ظرفیت احساسی، این کار بسیار سخت‌تر خواهد بود.» در واقع، تقریبا غیرممکن است. اگرچه مطالعاتی بر روی موش‌ها در سال 2017 انجام شده است که نشان می‌دهد ما می‌توانیم خاطرات را دقیقاً به همان اندازه که دانشمندان در Eternal Sunshine انجام می‌دهند هدف قرار دهیم، L’Hôte معتقد است که فناوری هرگز آنقدر دقیق نخواهد بود که همان کار را در انسان انجام دهد.
او می‌گوید: «موانع عملی زیادی در پاک کردن خاطرات در انسان‌ها وجود دارد که دلیل آن نحوه توزیع خاطرات در سراسر مغز است.» خاطرات پیچیده، مانند خاطرات یک رابطه عاشقانه، در یک محل نیستند. این خاطرات فقط در یک ناحیه از مغز وجود ندارند. پس برای خلاص شدن از شر آنها، باید نواحی مختلف مغز را از بین ببرید.
آیا پاک کردن خاطرات ایده خوبی است؟
به همین دلیل است که L’Hôte با دکتر Mierzwiak (تام ویلکینسون) در فیلم Eternal Sunshine موافق است. وقتی به جوئل می گوید که “از نظر فنی، این روش آسیب مغزی است.” با این حال، جایی که این دو نفر مخالف هستند، این است که در این فیلم گفته میشود بعد از این عملیات شما “هیچ چیزی را از دست نمی دهید”. L’Hôte می‌گوید: «مثل این است که تلفن همراه خود را از بین ببرید تا نتوانید با نامزد سابق خود تماس بگیرید. “اما پس از آن شما بسیاری از تماس های دیگر را که می خواهید از دست خواهید داد.”
اعتقاد او به اینکه فناوری هرگز به اندازه کافی دقیق نخواهد بود تا خاطرات خاصی را در مغز انسان هدف قرار دهد، دلیلیست که L’Hôte فکر می کند حتی پس از گذشت این همه سال، Eternal Sunshine هنوز هم علمی تخیلی است. اما اگر مغز ما تغییر کند، ممکن است سناریویی مشابه این فیلم در نهایت اتفاق بیفتد، که کمتر از آن چیزی که تصور میشود غیرواقعی است. L’Hôte می‌گوید: ما در حال تبدیل شدن به سایبورگ [موجودی با هر دو جزء ارگانیک و مکانیکی] هستیم. اگر مغز ما واقعاً دیجیتالی‌تر می‌شد و اجزای بیشتری مانند رایانه را در خود جای می‌داد، شاید چنین دقتی امکان‌پذیر بود.
امکان سنجی پاک کردن حافظه در حال حاضر
با این حال، با مغز فعلی ما، این اتفاق نمی تواند بیفتد، و این احتمالاً چیز خوبی است. Eternal Sunshine درباره برآورده شدن آرزوهاست. این فیلم در مورد داشتن گزینه ای برای خلاص شدن از خاطرات یک رابطه بد با یک روش سریع است که بدون درد است. با این حال، شکست ناپذیر نیست. فیلم همان سوالات اخلاقی را در مورد پاک کردن حافظه می پرسد که L’Hôte و سایر فیلسوفان همچنان از خود می پرسند. پس از انجام چنین روشی چه تأثیراتی بر یک فرد و جامعه او می گذارد؟ و پاک کردن خاطرات چه تاثیری می تواند بر ارزش ذاتی حقیقت و دانش در کل جامعه ما داشته باشد؟ L’Hôte به سادگی می گوید: “اگر خاطرات را پاک کنید، رشد نخواهید کرد و از اشتباهات خود درس نخواهید گرفت و احتمالاً همان اشتباهاتی را که قبلاً مرتکب شده اید تکرار خواهید کرد.”
در پایان
ممکن است تکرار اشتباهات گذشته همان کاری باشد که جوئل و کلمنتاین در پایان Eternal Sunshine انجام می‌دهند. زیرا آنها در راهرو ایستاده‌اند و به تمایلشان برای امتحان دوباره همه چیز می‌خندند. علیرغم اینکه (به نوعی) می‌دانند که پایان آن چقدر بد بوده است. این فیلم به پاک کردن حافظه انتقاد می کند و به نظر لوهوت باید چنین باشد، اما او دوست دارد که ابهام پایانی به مخاطب اجازه دهد خودش تصمیم بگیرد که آیا جوئل و کلمنتاین باید دوباره با هم باشند یا خیر.
L’Hôte می گوید: “رابطه آنها از هم پاشید، اما آیا این لزوما به این معنی است که دوباره از هم می پاشد؟ فکر نمی کنم اینطور باشد.” “من فکر می کنم بخشی از آنچه که این پایان نشان می دهد این است که این فناوری ها واقعاً محدود هستند.”
ممکن است این فیلم به درستی آینده پاک شدن حافظه را پیش بینی نکرده باشد، اما محتوایی درست را دنبال میکند. بسیاری از ما حاضریم برای عشق یک تجربه دیوانه‌وار انجام دهیم، علیرغم اینکه می‌دانیم اگر همه چیز اشتباه پیش برود، عواقب آن را متحمل خواهیم شد. حداقل تا زمانی که درد را فراموش کنیم و دوباره آن را تکرار کنیم.
منابع
https://www.nytimes.com/2016/01/24/opinion/sunday/a-drug-to-cure-fear.html
https://www.theatlantic.com/health/archive/2014/05/the-ethics-of-erasing-bad-memories/362110/
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.