ترجیح دست در انسان تحت تأثیر ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی قرار می گیرد. تفاوت ژنتیکی مرتبط با دست خط با ارتباطات بین قسمتهای مغزی مسئول پردازش زبان در ارتباط است. ترجیح دست به عنوان تمایل فرد برای ترجیح استفاده از یکی از دست ها جهت انجام کارهای حرکتی مربوط به دست مانند نوشتن یا بلند کردن اشیاء تعریف می شود. در جمعیت عمومی 85 تا 90 درصد مردم راست دست هستند، در حالی که 15 تا 20 درصد چپ دست هستند. مختلط بودن (ترجیح دادن هر دو دست برای انجام کارهای مختلف) نادر است.
افراد معمولاً دست راست خود را برای استفاده، ماهرتر و راحت تر می یابند. با این حال، در مطالعات مختلف به خوبی مشخص شده است که ترجیح دست تحت تأثیر اثرات ترکیبی ژنهای متعدد است.
ترجیح دست در طی مراحل اولیه رشد که تعیین کننده تفاوت های ساختاری و عملکردی بین نیمکره های راست و چپ مغز (عدم تقارن سمت چپ) است، شروع می شود.
مطابق مطالعات علمی، لترالیزیشن زبان، که مکان عملکردهای زبان در مغز را مشخص می کند، در نیمکره سمت چپ با توسعه دست راست در جمعیت عمومی همراه است. افراد چپ دست در نیمکره راست مغز، فعال سازی زبان بالاتری را نشان می دهند.
ارتباط بین ترجیح دست و اختلالات رشد عصبی نیز در مطالعات مختلف کاملاً مستند است. به عنوان مثال، مشخص شده است که بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی به احتمال زیاد چپ دست هستند.
عوامل ژنتیکی چگونه می توانند ترجیح دست را تحت تأثیر قرار دهند؟
با توجه به کنترل ژنتیکی ارجحیت یک دست، مشخص است که برخی از ژن های مرتبط با ارجحیت دست ممکن است مسئول شکل گیری عدم تقارن سمت چپ در مرحله اولیه رشد باشند.
تاکنون، تنها چند ژن توسط محققان شناسایی شده اند. به عنوان مثال، ترجیح دست راست تحت تأثیر ژن PCSK6 در بیماران اسکیزوفرنی است. به طور مشابه، در بیماران مبتلا به dyslexia، ژن LRRTM1 با چپ دستی همراه است.
در این زمینه، یک مطالعه جدید شامل آنالیز ژنتیکی 400000 نفر نشان داد که در افراد چپ دست افزایش اتصال بین شبکه های زبانی چپ و راست در مغز اتفاق افتاده است.
مطالعات ارتباط گسترده ژنوم در این افراد 4 مکان کروموزومی را مشخص کرده است. از این تعداد، سه ژن حاوی ژنهایی هستند که پروتئین های مسئول رشد و نمو مغز را رمزگذاری می کنند.
این پروتئین ها به ویژه با میکروتوبول ها مرتبط هستند، که ساختارهایی رشته ای از اسکلت سلولی هستند و مسئول سازمان دهی ساختار درون سلول، حمل و نقل و تحرک می باشند. همچنین، این پروتئین ها در ایجاد بسیاری از اختلالات عصبی از جمله بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و اسکیزوفرنی نقش دارند.
از 4 مکان کروموزومی مشخص شده، یکی از آنها خصوصاً، با ویژگیهای روانشناختی و ساختار ماده سفید که قسمتهای مغزی مربوط به زبان را به هم متصل می کند، همراه است.
علاوه بر این، نشان داده شده است که ارتباط بین نواحی مربوط به زبان در نیمکره های راست و چپ به شدت در افراد چپ دست هماهنگ است، نشان می دهد که آنها در مورد وظایف کلامی در موقعیت ترجیحی قرار دارند.
این مطالعه نشان داد که نواحی ژنتیکی مسئول چپ دست بودن با احتمال کمتری برای ابتلا به بیماری پارکینسون همراه هستند، اما احتمال بالاتری برای ابتلا به اسکیزوفرنی وجود دارد.
روی هم رفته، می توان گفت که ژن های مرتبط با ارجحیت دست، با تأثیر بر لترالیزیشن در مغز در مراحل اولیه رشد، اثرات خود را بر مغز اعمال می کنند.
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
منابع:
Wiberg A. 2019. Handedness, language areas and neuropsychiatric diseases: insights from brain imaging and genetics. Brain. https://academic.oup.com/brain/article/142/10/2938/5556832
Science Daily. 2019. Genetic regions associated with left-handedness identified. https://www.sciencedaily.com/releases/2019/09/190904194433.htm
NIH. 2015. Is handedness determined by genetics? https://ghr.nlm.nih.gov/primer/traits/handedness
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).