سپری شدن عمر و رسیدن به سالمندی، بالقوه برای انسان‌ها غیرقابل اجتناب و عمدتاً فراتر از کنترل انسانی است. پیری فرآیند یا مجموعه‌ای از فرآیندهاست که عملاً تمام اعمال و سیستم‌های بدن ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در ابتدایی‌ترین سطح، ژن‌ها به‌واسطه ی بعضی از پروتئین‌ها، الگوهای پیری در انسان را تنظیم می‌کنند.
اگرچه ژن‌ها در تفاوت‌های طول عمر بین افراد و فرآیندهای پیری دخیل هستند. اما عوامل محیطی مانند می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر طول عمر و فرآیند پیری اثرگذار باشد.
بالاتر از چه سنی سالمندی محسوب می شویم؟
سالمندی دورانی از زندگی شخص است که به دلیل تجارب ارزشمند اهمیت دارد. اما به دلیل افت عملکرد جسمانی و شناختی، ناشی از گذر زمان یا بیماری‌ها، شخص را دچار ناتوانی و عدم استقلال می‌نماید. اگرچه استفاده از سن تقویمی جهت آستانهی سالمندی همیشه منطبق بر سن بیولوژیکی فرد نمی‌باشد. اما در کشورهای مختلف مرزهای عددی مختلفی جهت آستانه ی سالمندی معرفی شده است. معمولاً سن60 یا 65 سالگی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به‌عنوان سن بازنشستگی در نظر گرفته می‌شود. در طرف مقابل در کشورهای در حال توسعه، سالمندی از زمانی که مشارکت فعال شخص امکان‌پذیر نیست آغاز می‌شود.
اما به‌طور قراردادی سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت، افراد دارای سن60 سال و بالاتر را به‌عنوان جمعیت سالمند تلقی می‌کنند.
چه تغییراتی در توانایی های جسمی و شناختی در سالمندی اتفاق می افتد؟
سالمندی همراه با ضعف حواس افراد سالمند از قبیل کاهش قوه‌ی بینایی، شنوایی، لامسه و نیز بویایی و چشایی می‌گردد.
علاوه بر تحلیل گیرنده‌های حواس، قسمت‌هایی از بافت مغز و اعصاب محیطی نیز به دلیل فرآیندهای سالمند دچار تخریب می‌شوند. و همین امر موجب کاهش عملکردهای شناختی سالمندان از جمله حافظه، توجه و فرآیندهای پردازشی می‌گردد.
بسیاری از جنبه‌های خواب به‌تدریج از ابتدای تولد تا سالمندی تغییر می‌کند. و بسیاری از اختلالات اولیه خواب که در گروه‌های سنی جوان نسبتاً نادر است در سالمندی رایج‌تر می‌شود. و بسیاری از بیماری‌های دوران سالمندی شیوع این اختلالات را تشدید می‌نماید. بنابراین احتمال شکایت افراد سالمند از کیفیت خوابشان بالا است.
اگرچه طول کل خواب در افراد مسن به‌طور چشمگیری کاهش نمی‌یابد. اما افراد مسن نیاز به خواب خود را در طول چرخه 24 ساعته تقسیم می‌کنند. با افزایش تعداد چرت‌های فرد سالمند، خواب در طول شب بسیار شکننده و وقفه‌های بیداری طولانی‌تر می‌شود. در مقایسه با بزرگسالان جوانِ سالم، سالمندانِ سالم ممکن است صرفاً 80 درصد از وقتی را که در رختخواب هستند واقعاً خواب باشند. علاوه بر آن افراد مسن نسبت به جوان‌ترها ترجیح می‌دهند که شب‌ها زودتر به رختخواب بروند و صبح‌ها نیز زودتر برخیزند.
آپنه تنفسی:
یکی از اختلالات خواب شایع در سالمندان آپنه تنفسی می‌باشد. که به‌عنوان توقف تنفس در طول خواب از چند ثانیه تا چند دقیقه تلقی می‌شود. که ممکن است به دو صورت آپنه خواب مرکزی و آپنه خواب انسدادی باشد. این عارضه در مردان و کسانی که دارای اضافه‌وزن هستند شایع‌تر است. و معمولاً با صدای خروپف همراه می‌باشد. وضعیت قطع تنفس معمولاً با تحریک فرد جهت تنفس و در نهایت بیداری فردی که دچار آپنه خواب شده است پایان می‌یابد.
در نهایت این مشکل تنفسی در حین خواب منجر به مختل شدن خواب و خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه می‌گیرد. با توجه به اینکه آپنه خواب در میان افراد 65 سال به بالا به میزان 24 درصد وجود دارد. به دلیل خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه، درنتیجه این بیماری در مشاغل حساس، تعاملات اجتماعی و سلامت جسمی فرد تأثیرگذار است. و باید این بیماری به‌عنوان معیار غربالگری پزشکی افراد سالمند شاغل، در نظر گرفته شود.
سندروم پاهای بی‌قرار:
سندروم پاهای بی‌قرار (RLS)، اختلالی است که احساس ناخوشایند و “خزنده” در پاها ایجاد می‌کند. که فرد اصرار غیرقابل مقاومت برای حرکت پاها است. پیاده‌روی، ماساژ، حرکات پا و یا غوطه‌وری در آب سرد ممکن است به‌طور موقت علائم را تسکین دهند. اما این فعالیت با به خواب رفتن فرد همخوانی ندارد. اکثر بیماران مبتلا به RLS دارای اختلال حرکتی دوره‌ای اندام (PLM) هستند، هرچند این اختلال نیز می‌تواند به‌طور مستقل رخ دهد.
در حالی که اختلال PLM در افراد بالای سی‌ساله نادر است، در حدود 45 درصد از افراد بالای 65 به آن مبتلا هستند. اختلال PLM شامل حرکات تکراری مچ پاها و پاها در طی چندین دقیقه است. که اغلب در مرحله 2 خواب رخ می‌دهد و سبب اختلال خواب می‌شود.
PLM ها در بیماران مبتلا به بیماری‌های پزشکی که برخی از آنها در دوره سالمندی شیوع بالاتری دارند. مانند اوره خون بالا، دیابت، آپنه خواب و نارکولپسی و استفاده یا ترک برخی از داروها همراه است.
اختلال رفتار خواب رِم:
اختلال رفتار خواب رِم شامل حرکات آشفته و پرهیجان در طول خواب است. که در پاسخ به رؤیاهای زنده که ناشی از عدم مهار طبیعی عضلات در طول خواب رِم است ناشی می‌شود. رؤیاهای تکان‌دهنده اغلب شامل موضوعات فرار یا مبارزه هستند. و در نتیجه خواب بیننده اغلب مشت زدن قوی، لگد زدن و سایر حرکات را در دنیای واقعی از خود بروز می‌دهد. که ممکن است باعث آسیب به خود یا کسی که در کنار او خوابیده است شود.
در حالی که این وضعیت نسبتاً نادر است، شیوع آن در مردان بالای شصت سال افزایش می‌یابد. درمان‌های دارویی ممکن است باعث کاهش، اما این اختلالات رفتاری در خواب را از بین ببرد.
بی‌خوابی:
بی‌خوابی یا خواب ناکافی با خصوصیات عدم رضایت از خواب، خستگی روزانه و اختلال اجتماعی یا اختلال در کار توسط فرد گزارش می‌شود. بسیاری از عوامل (پزشکی، روانشناختی، محیطی) فرد را مستعد بی‌خوابی می‌نماید. زنان مخصوصاً بعد از یائسگی اغلب بیش از مردان از بی‌خوابی شکایت دارند. در حالی که بزرگسالان جوان به‌طور معمول بی‌خوابی اولیه (مشکل خواب رفتن) را نشان می‌دهند. افراد مسن‌تر سحرخیزی زودهنگام و حفظ خواب در طول شب مشکل دارند. در میان بزرگسالان بیش از شصت و پنج سال، 29 درصد از مشکلات حفظ خواب شکایت دارند.
شرایط پزشکی و روانپزشکی ممکن است خواب را مختل کند و درمان‌های دارویی برای این شرایط اغلب منتج به اختلالات خواب می‌شود. درد علت معمول بسیاری از بیماری‌های حاد و مزمن است که با افزایش سن افزایش می‌یابد. شرایطی مانند آرتریت، سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های گوارشی و دژنراسیون اسکلتی عضلانی ممکن است با درد همراه باشد . که درد ناشی از این بیماری‌ها می‌تواند باعث اختلال در خواب شود.
دلایل عمده بی خوابی و مشکلات خواب در سالمندی
- عادات نامناسب خواب و محیط خواب: اینها شامل ساعت نامنظم خواب، مصرف کافئین قبل از خواب و خوابیدن جلوی تلویزیون روشن است. اطمینان حاصل کنید که اتاق شما راحت، تاریک و ساکت است.
- احساس درد: یکی از دلایل بی خوابی سالمندان درد کشیدن به هنگام شب است. درد یا شرایط پزشکی شرایط سلامتی مانند نیاز مکرر به ادرارو درد می‌تواند در خواب اختلال ایجاد کند. برای رفع هرگونه مشکل پزشکی با پزشک خود صحبت کنید.
- یائسگی: در دوران یائسگی، بسیاری از زنان متوجه می‌شوند که گرگرفتگی و تعریق شبانه می‌توانند خواب را قطع کنند. حتی بعد از یائسگی، مشکلات خواب می‌توانند ادامه داشته باشند. بهبود عادت‌های روزانه، به ویژه رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به شما کمک کند.
- عوارض داروها: افراد مسن بیشتر از افراد جوان دارو می‌خورند و ترکیبی از داروها و همچنین عوارض جانبی آنها می‌تواند خواب را مختل کند. پزشک شما ممکن است بتواند برای بهبود خواب داروهایی را تغییر دهد.
- بی‌تحرکی و ورزش نکردن: اگر بیش از حد کم تحرک باشید، ممکن است هرگز احساس خواب آلودگی نکنید یا همیشه بخوابید. ورزش منظم هوازی در طول روز می‌تواند خواب خوب را تقویت کرده و بی خوابی سالمندان را رفع کند.
واحد خواب انیستیتو سلامت مغز دانا، با متخصصین توانمند و تجهیزات پیشرفته جهت غربالگری مشکلات خواب و درمان مشکلات مربوط به سالمندی آماده ارائه خدمات می باشد.
دانشجوی دکتری پژوهشی ارگونومی شناختی، عاشق یادگیری، عاشق خواب و مباحث مرتبط با آن و عاشق دانستن درباره عملکردهای شناختی انسان… خوشحالم که در این بستر، فرصت اشتراک اطلاعات با شما عزیزان را دارم.