دانشمندان و محققان بیش از 100 سال است که رابطه بین حافظه و خواب را بررسی کرده اند. امروزه توافق عمومی این است که تثبیت حافظه – فرآیند حفظ خاطرات کلیدی و دور ریختن اطلاعات بیش از حد – در هر دو مرحله حرکت غیرسریع چشم (NREM) و حرکت سریع چشم (REM) چرخه خواب شما انجام می‌شود.

مطالعات اخیر همچنین نشان می دهد که خواب ناکافی و بیش از حد می تواند بر پردازش حافظه و سایر فرآیندهای شناختی تأثیر بگذارد. یک استراحت خوب شبانه نه تنها باعث سلامت جسمانی می شود، بلکه مغز ما را قادر می سازد تا به درستی کار کند. بنابراین داشتن مقدار توصیه شده خواب در هر شب، کلید تثبیت خاطرات است.

در این مقاله میخوانیم:

• حافظه و خواب چگونه به هم مرتبط هستند؟
• چگونه کم خوابی بر عملکرد مغز و حافظه تأثیر می گذارد؟
• آپنه خواب و از دست دادن حافظه

حافظه و خواب چگونه به هم مرتبط هستند؟

خواب و حافظه رابطه پیچیده ای دارند. استراحت کافی به شما کمک می کند اطلاعات جدید را پس از بیدار شدن پردازش کنید و خواب بعد از یادگیری می تواند این اطلاعات را در خاطرات تثبیت کند. و به شما امکان می دهد آنها را در مغز خود ذخیره کنید. خواب مناسب شبانه می تواند بهترین روش برای تقویت حافظه باشد. به گفته این محققان، خواب شبانه بر نحوه عملکرد مغز در روز بعد تاثیر زیادی دارد. بر این اساس، به نظر می رسد خواب کافی شبانه با تسهیل ارتباطات عصبی- شیمیایی سلول های مغز، به تقویت حافظه و قدرت یادگیری کمک می کند.

خواب سلول های مغز را تحریک می کند تا به دو روش پاسخ دهند. اتصالات سیناپسی یا تقویت می شوند که این امر حفظ خاطرات را برای مدت طولانی تسهیل می کند، یا تضعیف می شوند که منجر به فراموشی می شود. فرایند تقویت حافظه با عنوان تقویت طولانی مدت (LTP) یا تثبیت مطرح می شود. دانشمندان یک پروتئین فسفریله ی خاص را تشخیص داده اند که بر روی LTP تاثیر می گذارد.

چرخه خواب یک بزرگسال سالم از چهار مرحله مجزا تشکیل شده است. دو مرحله اول خواب سبک NREM و مرحله سوم خواب عمیق (یا “موج آهسته”) NREM است. این سه مرحله مغز شما را برای یادگیری اطلاعات جدید در روز بعد آماده می کند. نخوابیدن یا خواب کافی می تواند توانایی یادگیری شما را تا 40 درصد کاهش دهد.

مراحل خواب و حافظه

در طول این مراحل NREM، مغز همچنین خاطرات مختلف روز قبل شما را مرتب می کند. خاطرات مهم را فیلتر می کند و اطلاعات دیگر را حذف می کند. این خاطرات انتخاب شده با شروع خواب عمیق NREM ملموس تر می شوند. و این روند در طول خواب REM ادامه می یابد. خاطرات عاطفی نیز در مرحله REM پردازش می‌شوند، که می‌تواند به شما کمک کند تا با تجربیات دشوار کنار بیایید.

بیشتر رویا دیدن در خواب REM اتفاق می افتد. تالاموس مغز نشانه هایی را از حواس پنج گانه شما به قشر مخ، لایه نازکی از مغز که اطلاعات خاطرات شما را تفسیر و پردازش می کند، منتقل می کند. تالاموس در طول مراحل NREM تا حد زیادی غیرفعال است. اما زمانی که خواب REM شروع می شود، تصاویر، صداها و سایر احساسات را به قشر مغز منتقل می کند که سپس در رویاهای شما ادغام می شوند.

چگونه کم خوابی بر عملکرد مغز و حافظه تأثیر می گذارد؟

افرادی که خواب کافی ندارند ممکن است عوارض کم خوابی را تجربه کنند. مشکل در به خاطر سپردن چیزها یکی از علائم رایج است. از آنجایی که مغز زمان کافی برای ایجاد مسیرهای جدید برای اطلاعاتی که اخیراً آموخته اید ندارد، کمبود خواب اغلب بر نحوه تثبیت خاطرات تأثیر می گذارد. سایر تأثیرات بالقوه شناختی شامل مشکل در یادگیری و تمرکز، کاهش مهارت های تصمیم گیری و کنترل عاطفی و رفتاری ضعیف است.

اینکه هر شب چقدر باید بخوابید تا حد زیادی به سن شما بستگی دارد. علاوه بر بزرگسالان، مطالعات به این نتیجه رسیده اند که کودکان پس از یک خواب خوب، حافظه قوی تری را تجربه می کنند . گفته می شود، خواب بیش از حد نیز می تواند منجر به اختلالات شناختی شود. هر فردی باید برای خواب شبانه بهینه تلاش کند، زیرا کم یا زیاد بودن آن می تواند عواقب منفی داشته باشد.

توصیه های ما برای خواب شبانه بر اساس سن به شرح زیر است:

برخی از مطالعات نشان داده اند که کیفیت خواب با افزایش سن کاهش می یابد. این به خواب موج آهسته گره خورده است. امواج آهسته در ناحیه ای از مغز به نام قشر پیش پیشانی داخلی تولید می شود. قشر میانی پیش پیشانی به مرور زمان رو به وخامت می‌رود. و در نتیجه، افراد مسن معمولاً خواب موج آهسته‌تری را در طول چرخه خواب طبیعی تجربه می‌کنند. و پردازش خاطرات سخت‌تری دارند.

آپنه خواب و از دست دادن حافظه

از آنجایی که خواب برای شکل گیری و تثبیت خاطرات بسیار مهم است، برخی از اختلالات خواب با مشکلات حافظه مرتبط هستند. بی خوابی که به عنوان مشکل مداوم در شروع یا حفظ خواب تعریف می شود، شناخته شده است. که باعث اختلالات شناختی در طول روز از جمله کاهش عملکرد حافظه می شود. اختلالات خواب که منجر به خواب آلودگی بیش از حد در طول روز می شود مانند نارکولپسی می تواند باعث نقص حافظه شود.

یک اختلال، آپنه خواب، ممکن است در واقع باعث کاهش حافظه شود. آپنه خواب با قطع موقت راه هوایی در هنگام خواب مشخص می شود که می تواند باعث خفگی یا نفس نفس زدن افراد شود. خروپف شدید و خواب آلودگی بیش از حد در طول روز از دیگر علائم شایع آپنه خواب هستند.

بیش از 900 میلیون نفر در سراسر جهان با آپنه انسدادی خواب (OSA) زندگی می کنند. یک نوع فرعی از این اختلال که زمانی رخ می دهد که انسداد فیزیکی راه هوایی را مسدود کند. مدت طولانی است که OSA با افسردگی مزمن مرتبط است. افراد مبتلا به افسردگی اغلب در پردازش خاطرات، به‌ویژه خاطرات زندگی‌نامه‌ای که مربوط به تجربیات خودشان است، مشکل دارند. افراد مبتلا به OSA نیز در تثبیت حافظه مشکل دارند.

 آپنه و افسردگی

یک مطالعه به دنبال کشف رابطه بین OSA و افسردگی بود از نظر پردازش حافظه یافته ها نشان می دهد که افراد مبتلا به OSA بیشتر از گروه کنترل برای ایجاد خاطرات معنایی یا حقایق فردی از تاریخچه شخصی خود تلاش می کنند. این تعجب آور نیست زیرا برای تثبیت مناسب خاطرات معنایی به خواب سالم نیاز است. و OSA باعث تکه تکه شدن خواب می شود که در چرخه خواب اختلال ایجاد می کند. جالب است که OSA به همان میزان بر تثبیت خاطرات اپیزودیک – یا خاطرات مربوط به رویدادها و تجربیات – تأثیری نداشت.

این نتایج نشان می‌دهد که آپنه خواب می‌تواند در فرآیند تثبیت حافظه اختلال ایجاد کند. و باعث می‌شود افراد به سختی خاطرات خاصی از زندگی خود را به خاطر بیاورند. با این حال، تحقیقات بیشتری برای بررسی اینکه آیا OSA منجر به افسردگی و مشکلات حافظه می شود. یا اینکه OSA و افسردگی به طور مستقل بر تثبیت حافظه تأثیر می گذارند، نیاز است.

A.S.Jafari

دانشجوی دکتری پژوهشی ارگونومی شناختی، عاشق یادگیری، عاشق خواب و مباحث مرتبط با آن و عاشق دانستن درباره عملکردهای شناختی انسان… خوشحالم که در این بستر، فرصت اشتراک اطلاعات با شما عزیزان را دارم.