مسلماً واکسن ها یکی از بزرگترین اختراعات علم پزشکی در تمام دوران هستند. اکنون، محققان به دنبال این هستند که فناوری واکسن را یک قدم جلوتر ببرند تا در برابر بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی مانند زوال عقل محافظت ایجاد کنند. نظر کارشناسان را در مورد آنچه در حال حاضر در دست توسعه است، نحوه عملکرد واکسن زوال عقل و اینکه چقدر سریع ممکن است شاهد در دسترس قرار گرفتن واکسن برای عموم باشیم در این مطلب بیان کرده‌ایم.
آیا واکسن های زوال عقل هرگز به واقعیت تبدیل می شوند؟
زوال عقل یک اصطلاح کلی است که به طیفی از اختلالات اشاره دارد که بر نحوه عملکرد مغز افراد تأثیر می گذارد و باعث علائمی از جمله از دست دادن حافظه، تغییرات رفتاری و مشکل در صحبت کردن و راه رفتن می شود.
شایع ترین نوع زوال عقل، بیماری آلزایمر است که 60 تا 80 درصد موارد زوال عقل را تشکیل می دهد.
بیش از 55 میلیون نفر در سراسر جهان به زوال عقل مبتلا هستند که هر سال حدود 10 میلیون مورد اضافه می شود.
برخی از داروهای مورد تایید سازمان غذا و دارو (FDA) برای بیماری آلزایمر وجود دارد که با هدف تغییر روند پیشرفت بیماری یا کمک به کاهش برخی علائم این بیماری انجام می شود. با این حال، در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر یا بیشتر موارد زوال عقل وجود ندارد.
آیا اصلا واکسن زوال عقل ممکن است؟
اکنون محققان در حال بررسی امکان محافظت از فرد در برابر ابتلا به زوال عقل از طریق واکسن هستند.
واکسن‌های سنتی، مانند واکسن‌های آنفولانزا و زونا، سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با عفونت‌های ویروسی خاص آموزش می‌دهند.
هر چه می‌گذرد، اهمیت سیستم ایمنی در سیستم عصبی مرکزی مورد توجه قرار می گیرد، هم از نظر ایجاد بیماری، و هم به طور بالقوه برای بهبود یا حتی جلوگیری از وقوع یک بیماری، از جمله چیزی به پیچیدگی و ویرانگری زوال عقل.
شواهد اخیر نشان می دهد فردی که واکسن آنفولانزا یا ذات الریه دریافت می کند ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل در او کاهش یابد. در نتیجه این ایده به ذهن متبادر می شود که «آیا فعال شدن یا پشتیبانی از سیستم ایمنی واقعاً میتواند به جلوگیری از روند زوال عقل یا روند بیماری تخریب عصبی کمک کند؟»
نقطه شروع نظریه‌ها یا فرضیه‌های مربوط به آلزایمر با ایده‌های مربوط به سیستم ایمنی شروع نشد. بلکه به این نتیجه رسیدند که با افزایش سن شاید درمان‌ها باید شامل کمک یا رسیدگی به عملکرد سیستم ایمنی باشند.
واکسن زوال عقل چه می کند؟
به گفته دکتر Michael G. Agadjanyan، معاون رئیس جمهور و پروفسور ایمونولوژی در موسسه پزشکی مولکولی در هانتینگتون بیچ کالیفرنیا، واکسن‌ها در برابر اختلالات نورودژنراتیو مانند واکسن‌های زیر واحدی هستند که تنها از بخشی از پاتوژن استفاده میکنند و واکسن‌های نوترکیب هستند. با استفاده از فناوری DNA برای افزایش آنتی بادی ها علیه ایمونوژن ترین بخش های پپتیدی.
تحقیقاتی در مورد ایمن سازی فعال مانند واکسن ها برای “محافظت” افراد از آلزایمر انجام شده است. “اینها واکسن هایی هستند که برای هدف قرار دادن قسمت‌های مرتبط با آلزایمر ساخته می شوند.”
آنها در برخی موارد از دستاوردهای دهه ها تحقیق مرتبط با واکسن به طور گسترده تر استفاده می کنند. همچنین انواع مختلفی از سیستم های تحویل و انواع مختلفی از مکانیسم‌ها وجود دارد که میتواند با واکسنی برای درمان بالقوه مورد هدف قرار گیرد.
واکسن‌های زوال عقل پاسخ‌های ایمنی را در برابر مولکول‌های پاتولوژیک مرتبط با زوال عقل در بدن ایجاد میکنند، از جمله:
پروتئین های بتا آمیلوئید
تجمع سمی این پروتئین ها در مغز اغلب با بیماری آلزایمر مرتبط است.
پروتئین تاو
پروتئینی که به تثبیت ساختار داخلی نورون‌ها در مغز کمک میکند. گره خوردن غیر طبیعی پروتئین تاو در مغز با بیماری آلزایمر مرتبط است.
آلفا سینوکلئین
پروتئینی در نورون‌های مرتبط با بیماری پارکینسون و زوال عقل لوی بادی در صورت تجمع مقادیر زیاد.
در بیماری آلزایمر، فرآیندهای زیر در بافت‌های مغز ایجاد می‌شود:
پلاک‌های بتا آمیلوئید از پروتئین بتا آمیلوئید تشکیل می‌شوند. در داخل نورون‌های مغز، درهم‌تنیدگی‌های نوروفیبریلاری از پروتئین تاو هیپرفسفریله شده تشکیل می‌شوند. این تجمعات بتا آمیلوئید و پروتئین تاو منجر به تخریب نورون ها و ایجاد فرآیندهای التهابی می شود.
در نتیجه، نورون‌ها و ارتباطات بین آنها ناپدید می‌شوند و خاطرات، توانایی ایجاد آنها و سایر عملکردهای شناختی انسان – تفکر، توانایی تمرکز روی یک کار، منطق و غیره – با آنها همراه می‌شوند.
پس از اینکه یک فرد تشخیص بیماری آلزایمر را دریافت می کند، به ندرت موفق می شود بیش از پنج تا هفت سال را در این دنیا سپری کند.
داده های علمی کنونی نشان می دهد که تجمع بتا آمیلوئید ویژگی حیاتی برای شروع بیماری آلزایمر و به دنبال آن تجمع پاتولوژیک تاو و التهاب، استرس اکسیداتیو و تخریب عصبی است.
واکسن های زوال عقل در حال توسعه
تعدادی از واکسن های زوال عقل در حال حاضر در مراحل مختلف آزمایشات بالینی برای بررسی اثربخشی و ایمنی هستند، از جمله:
- یک واکسن بیماری آلزایمر تحویل از طریق بینی از بیمارستان بریگهام و زنان در بوستون در نوامبر 2021 وارد مرحله آزمایش بالینی فاز 1 شد.
- فاز 2 کارآزمایی بالینی برای واکسن بیماری آلزایمر آراکلون بیوتک با هدف قرار دادن بتا آمیلوئید 40 منبع معتبر در حال انجام است.
- شرکت بیودارویی AC Immune SA مستقر در سوئیس، یک واکسن با هدف تاو برای بیماری آلزایمر در فاز 1B/2A کارآزمایی بالینی دارد.
در اوایل امسال، شرکت داروسازی Vaxxinity اعلام کرد که برای واکسن ایمونوتراپی بیماری آلزایمر، اعتماد FDA را دریافت کرده است. نام این واکسن UB-311 است و آزمایشات بالینی فاز 1 و 2A را تکمیل کرده است و انتظار می رود فاز 2B در اواخر سال 2022 آغاز شود.
دکتر آقاجانیان بخشی از تیمی در موسسه پزشکی مولکولی (IMM) است که واکسنی را برای بیماری آلزایمر ایجاد می کند.
او توضیح داد: «هدف ما ایجاد یک واکسن ایمنی‌زا بود که میتواند سطح کافی از آنتی‌بادی‌ها را در همه سالمندان واکسینه‌شده بدون نقص شناختی با ایمنی و تأخیر/ توقف شروع بیماری آلزایمر، القا کند.»
ما یک نوع منحصربفرد از واکسن را بر اساس فناوری پلتفرم جهانی MultiTEP که در IMM توسعه داده ایم، معرفی کرده ایم. این پلتفرم سلول‌های T کمکی و ساده را تحریک میکند، که به نوبه خود سلول‌های B را برای تولید آنتی‌بادی با سرعتی بسیار بالاتر – تا 10 برابر – نسبت به واکسن‌هایی که در حال حاضر در آزمایش‌های بالینی استفاده می‌شوند، فعال میکنند. با تعداد زیادی آنتی بادی تولید شده، هدف جلوگیری/سرکوب تجمع بتا آمیلوئید و/یا تاو و توقف یا حداقل به تاخیر انداختن شروع بیماری است.
– دکتر Michael G. Agadjanyan
چه زمانی واکسن زوال عقل در دسترس خواهد بود؟
مدتی طول می کشد تا واکسنی در دسترس عموم قرار گیرد.
سال‌ها طول می‌کشد تا هر واکسنی بتواند از فرآیند توسعه، موانع نظارتی و مراحل آزمایش‌های بالینی عبور کند.
مطالعات تا به امروز بسیار کوچک بوده یا روی موش ها انجام شده است.
پیش از اینکه بتوانیم در مورد سودمندی بالقوه واکسن برای محافظت در برابر یا درمان آلزایمر اظهار نظر کنیم، تحقیقات بیشتری در جمعیت‌های بزرگ و متنوع انسانی مورد نیاز است.
علاوه بر این، افراد ممکن است بسته به مدت زمانی که فرآیند واکسیناسیون ممکن است طول بکشد، نسبت به واکسن زوال عقل تردید داشته باشند.
اگر به آزمایش‌های مرحله اولیه نگاه کنید، زمان‌بندی یا دوز واکسن‌ها میتواند کاملاً متغیر باشد. در مفهوم، ممکن است فقط به یک دوز واکسن امیدوار باشید و انتظار داشته باشید از شما محافظت شود، اما واقعیت ممکن است متفاوت باشد. در حال حاضر طرح اولیه، واکسن ماهیانه برای یک سال است.
و سوال این است که مردم چقدر علاقه مند به دریافت این واکسن خواهند بود؟
واضح است که اگر واقعاً شما را از ابتلا به آلزایمر محافظت میکند و از ابتلا به آن جلوگیری میکند، مردم برای آن صف خواهند کشید و بسیار علاقه مند می‌شوند. اما واقعا چه کسی می تواند آینده را پیش‌بینی کند؟!
آیا واکسن های زوال عقل واقعاً اثر می کنند؟
در طرف دیگر بحث واکسن زوال عقل، دکتر کارل هروپ، استاد نوروبیولوژی در دانشکده پزشکی دانشگاه پیتسبورگ است.
او می کوید واکسن‌های زوال عقل تلاش میکنند تا از قدرت سیستم ایمنی برای مبارزه با بیولوژی زوال عقل استفاده کنند و همگی بر این فرضیه استوار هستند که رسوبات نادرست پروتئین‌های – آمیلوئید، تاو و غیره – علت اصلی بیماری هستند.
او توضیح داد: «واکسن‌ها، اگرچه در استراتژی‌هایشان متفاوت هستند، اما همگی مبتنی بر استفاده از آنتی‌بادی‌هایی برای رسوب‌ها برای تخلیه و/یا حذف آنها هستند.»
خبر بد این است که با وجود این موفقیت بیوشیمیایی، هیچ مزیت بالینی معنی‌داری برای این درمان‌ها وجود ندارد.
در واقع در برخی کارآزمایی‌ها، افرادی که از این دارو استفاده می‌کردند در واقع بدتر از افرادی که دارونما مصرف می‌کردند، عمل کردند.
دکتر هروپ افزود: “برای ما، نتایج یک ناامیدی تلخ بود.” ترجیح می‌دهم اشتباه کنم و یک درمان مفید برای بیماری آلزایمر داشته باشم تا اینکه درست بگویم و مجبور شویم میلیون‌ها نفر همچنان در رنج باشند، اما نتایج شگفت‌انگیز نبود.
دکتر هروپ گفت که به نظر او تنها سوال مهم در مورد واکسن یا درمان زوال عقل این است که آیا درمان علائم بالینی بیماری – زوال شناختی و علائم رفتاری – را کاهش می دهد یا متوقف می کند.
او گفت: «پیش‌بینی می‌کنم که هیچ یک از این درمان‌ها به‌طور معناداری روند بیماری را تغییر نمی‌دهند. متأسفانه، از آنجایی که صنعت بیشتر منابع خود را در این رویکردها ریخته و سایر روش‌های تحقیقاتی را نادیده می‌گیرد یا گاهی اوقات سرکوب میکند، سال‌ها طول می‌کشد تا هر گونه درمان معناداری در دسترس باشد. در حال حاضر، بهترین رویکردها غیردارویی هستند.»
در مرکز سلامت مغز دانا، چه کمکی به فرد مبتلا به زوال عقل و آلزایمر می شود؟
دراین مرکز، ابتدا شاخص های شناختی این افراد بررسی می شود. هدف این است که با استاندارد ترین و به روزترین روش ها، وضعیت حافظه فرد ارزیابی گردد. با ارزیابی دقیق نقایص شناختی فرد و نقاط قوت او، پزشک متخصص برنامه بازتوانی متناسب با همان فرد را برای او تجویز می کند. یعنی برای همه افراد مراجعه کننده یک نسخه واحد وجود نخواهد داشت و هدف درواقع پزشکی شخصی سازی شده است. به این صورت احتمال اینکه برنامه بازتوانی شناختی به نتیجه مطلوب برسد بیشتر خواهد بود.
درباره نوروفیدبک بیشتر بدانید
اگر شما یا یکی از عزیزانتان در حافظه خود مشکل دارید، علائم زوال عقل دارید یا در مراحل اولیه تشخیص آلزایمر هستید، آموزش نوروفیدبک میتواند به بهبود عملکرد کمک کند. آموزش نوروفیدبک غیر تهاجمی و بدون درد است و شامل آموزش مجدد مغز برای عملکرد بهینه تر است.
اگر تمایل دارید درباره نحوه درمان آلزایمر با نوروفیدبک بیشتر بدانید، خواندن مطلب زیر را از دست ندهید:
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.