اختلال شناختی از دست دادن برخی از عملکردهای ذهنی از جمله یادگیری، حافظه، ادراک و حل مسئله است. در حالی که این اصطلاح معمولاً با زوال عقل یا بیماری آلزایمر مرتبط است، اما با سایر بیماری‌ها، مانند ام اس (MS) هم میتواند همراه باشد.
در بیماری ام اس، علائم ممکن است در ابتدا آنقدر ضعیف باشند که افراد متوجه آنها نشوند. مواقع دیگر، آنها ممکن است از مشکالات ذهنی آگاه باشند، اما آنها را مثلا به یک خستگی ساده نسبت بدهند.
تقریباً 50 درصد از افراد مبتلا به ام اس در طول بیماری خود نوعی اختلال عملکرد شناختی را تجربه می کنند.
علائم شناختی MS
به دلیل نحوه پیشرفت بیماری و بخش‌هایی از سیستم عصبی مرکزی که بر آن تأثیر می‌گذارد، افراد مبتلا به اختلال شناختی مرتبط با ام اس اغلب دچار اختلال در حافظه، توجه، تمرکز، پردازش اطلاعات، ادراک بصری، مهارت‌های کلامی و عملکردهای اجرایی این چنینی می‌شوند. ب
علائم اختلال شناختی مرتبط با ام اس می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. علاوه بر این، شدت و فراوانی علائم نیز ممکن است در نوسان باشد. مثلا علائم متناوب باشند یا اختلالات پایدارتر و ناتوان کننده‌ای را منجر شوند.
از جمله علائم شایع تر شناختی در MS:
نقص حافظه کوتاه مدت:
ناتوانی در به خاطر سپردن وظایف یا رویدادهای ساده و اخیر. ممکن است نتوانید شماره تلفنی را که به آن نگاه کرده اید به خاطر بسپارید، فراموش کنید که آیا داروی خود را مصرف کرده اید یا نه، یا از دست دادن اطلاعاتی که در مورد آن میخواهید صحبت کنید. این موارد بی خطر به نظر می‌رسند.
مشکلات مفهوم سازی انتزاعی:
مفهوم سازی انتزاعی کلید یادگیری و برنامه ریزی است. شامل مفاهیم، ایده ها یا نظریه های ناملموس است. داشتن اختلال شناختی میتواند در مفهوم‌سازی چیزهایی که برای برنامه‌ریزی یا اقدام لازم است، اختلال ایجاد کند.
کمبود توجه:
به این اشاره دارد که به راحتی حواس شما پرت می شود یا نمی توانید ذهن خود را روی کاری متمرکز کنید.
کند شدن پردازش اطلاعات:
به این معنی است که شما برای پردازش آنچه می خوانید، می شنوید یا از طریق حواس خود تجربه می کنید زمان بیشتری نیاز دارید. در نتیجه، ممکن است گم شوید زیرا کمتر قادر به پردازش اطلاعات مکانی هستید یا کمتر قادر به درک نشانه های اجتماعی در مکالمات یا جلسات هستید.
مشکلات شناختی گاهی آنقدر شدید است که در کار یا هر موقعیتی که نیاز به تفکر سریع یا پیچیده دارد، تداخل ایجاد کند. حتی در موقعیت‌های اجتماعی، با آشکارتر شدن نشانه‌های اختلال عملکرد، ناهنجاری و اضطراب میتواند ایجاد شود. انزوا نیز غیر معمول نیست.
علل به وجود آمدن اختلال شناختی در MS
در حالی که بسیاری از علائم اختلال شناختی مرتبط با ام اس منعکس کننده علائم سایر بیماری ها مانند اختلال کمبود توجه (ADD) یا اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) است، علل آن بسیار متفاوت است.
ام اس با یک پاسخ ایمنی غیرطبیعی مشخص می شود که باعث آسیب تدریجی به پوشش محافظ سلول های عصبی (غلاف میلین) و ایجاد ضایعات در سراسر بخش های سیستم عصبی مرکزی می شود.
علاوه بر این، این بیماری می تواند باعث آتروفی و کوچک شدن قسمت های خاصی از مغز و نخاع شود، از جمله جسم پینه ای که سمت راست و چپ مغز را به هم متصل می کند.
در پایان، علائم بسته به محل آسیب متفاوت است و ممکن است با سایر علائم معمولی ام اس مانند افسردگی و خستگی در هم آمیزد.
تشخیص اختلال شناختی در MS
آزمایش خاصی برای تأیید تشخیص اختلال شناختی در MS وجود ندارد، اگرچه ممکن است برخی از آزمایش‌ها انجام شود و نتایج آنها همراه با عوامل دیگر در نظر گرفته شود. بسیاری از ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی، اختلال شناختی خفیف (MCI) را بر اساس معیارهای زیر که توسط گروهی از متخصصان بین المللی ایجاد شده است، تشخیص می دهند:
شما در حافظه یا عملکرد ذهنی دیگری مشکل دارید:
ممکن است در حافظه، برنامه ریزی، پیروی از دستورالعمل ها یا تصمیم گیری مشکل داشته باشید. برداشت شما باید توسط یکی از نزدیکان شما تایید شود.
عملکرد شما در طول زمان افت کرده است:
یک تاریخچه پزشکی دقیق نشان می دهد که توانایی شناختی شما از سطح بالاتری کاهش یافته است. این تغییر در حالت ایده آل توسط یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان نزدیک تأیید می شود.
عملکرد کلی ذهنی و فعالیت‌های روزانه شما تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد:
سابقه پزشکی شما نشان می‌دهد که توانایی‌های کلی و فعالیت‌های روزانه شما به طور کلی مختل نمی‌شوند، اگرچه علائم خاص ممکن است باعث نگرانی و ناراحتی شود.
تست وضعیت روانی سطح خفیفی از آسیب را برای سن و سطح تحصیلات شما نشان می دهد:
ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی اغلب عملکرد ذهنی را با یک آزمون مختصر مانند پرسشنامه کوتاه وضعیت ذهنی (MMSE) ارزیابی می کنند. ارزیابی‌های عصبی روان‌شناختی دقیق‌تر ممکن است به تعیین میزان اختلال حافظه، نوع حافظه آسیب دیده و اینکه آیا سایر مهارت‌های ذهنی نیز آسیب می‌بینند، کمک کند.
تشخیص شما زوال عقل نیست:
مشکلاتی که توضیح می‌دهید و نظر پزشکتان از طریق گزارش‌های معتبر، سابقه پزشکی و آزمایش وضعیت روانی شما به اندازه کافی شدید نیستند که به عنوان بیماری آلزایمر یا نوع دیگری از زوال عقل تشخیص داده شود.
به عنوان بخشی از معاینه فیزیکی، ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است ارزیابی‌های عصبی انجام دهد که نشان می‌دهد مغز و سیستم عصبی شما چقدر خوب کار می‌کنند. در برخی موارد، ممکن است برای بررسی شواهد تومور مغزی، سکته مغزی یا خونریزی، MRI یا سی تی اسکن را درخواست کند.
درمان اختلال شناختی در MS
تحقیقات در مورد درمان اختلال شناختی در ام اس هنوز در مراحل اولیه است. داروهای فعلی اصلاح کننده بیماری ممکن است با جلوگیری از پیشرفت بیماری، مقداری تسکین‌دهنده باشند. سایر درمان‌های تجربی در حال بررسی هستند، اما تا به امروز، هیچ یک نشان نداده است که به طور فعال علائم اختلال را معکوس می‌کند.
این بدان معنا نیست که هیچ کاری نمی توانید انجام دهید. در واقع، با آگاهی بهتر از وضعیت خود، اغلب می‌توانید راه‌هایی را برای مقابله با چالش‌هایی که ممکن است با آنها روبرو هستید پیدا کنید و سبک زندگی خود را برای مقابله بهتر تنظیم کنید.
با مدیریت خلق و خوی خود شروع کنید:
اگر تغییرات ذهنی یا عاطفی را تجربه می کنید که نمی توانید توضیح دهید، به یک متخصص مراجعه کنید تا معاینه شوید. در برخی موارد، ممکن است علائم افسردگی را تجربه کنید که نه تنها در افراد مبتلا به ام اس رایج است، بلکه به سرعت قابل درمان است.
(اگر برای درمان افسردگی نیاز به کمک دارید، قسمت مربوطه را در سایت ما ببینید)
حمایت پیدا کنید:
به جای اینکه خودتان با آن کنار بیایید، به خانواده، دوستان، مشاوران یا گروه های حمایتی مراجعه کنید. هرچه این نگرانی‌ها بیشتر آشکار شوند، ممکن است کمتر احساس نیاز به پنهان کردن، بهانه‌گیری یا به حداقل رساندن آنها داشته باشید.
روز خود را برنامه ریزی کنید:
همیشه چالش برانگیزترین کار خود را برای زمانی از روز برنامه ریزی کنید که احساس می کنید در بهترین حالت خود هستید. با این کار، ممکن است بتوانید بهره وری بیشتری داشته باشید و بهتر بتوانید وظایف را اولویت بندی کنید.
کمبودها را جبران کنید:
اگر حافظه شما ضعیف است، روی سازماندهی اطلاعات تمرکز کنید. در صورتی که نیاز به یادگیری چیز جدیدی دارید، زمان بیشتری را برای تمرین اختصاص دهید و یادداشت‌های زیادی برای مراجعه به آن بنویسید. اگر مشکل توجه دارید، زمانی را برای تکمیل یک فعالیت تعیین کنید و از زنگ هشدار استفاده کنید تا شما را با برنامه نگه دارد (یا اگر از مسیر خارج شده اید به شما یادآوری کند).
مغز خود را ورزش دهید:
مغز شما یک عضله نیست، اما مثل یک ماهیچه عمل می کند. هر چه بیشتر با آن تمرین کنید (با حساب ذهنی، بازی های حافظه، پازل)، احتمال بیشتری وجود دارد که عملکردهای پردازشی خاصی را حفظ کنید.
به اندازه کافی بخوابید:
از هر چیزی که ممکن است قبل از خواب شما را تحریک کند اجتناب کنید و سعی کنید هر روز، از جمله آخر هفته ها، در ساعت معینی بخوابید و از خواب بیدار شوید. (این مطلب را هم ببینید: اختلالات خواب در بیماران مبتلا به ام اس)
(اگر از اختلالات خواب رنج میبرید، واحد خواب را در سایت ما ببینید)
نکاتی برای مدیریت مشکلات شناختی در ام اس
تجربه نقص در عملکرد شناختی می تواند نگران کننده و ناراحت کننده باشد، اما ادامه درمان های ام اس و یادگیری نحوه مدیریت مشکلاتمی تواند کمک کننده باشد. علاوه بر این، در حالی که مهارت‌های شناختی ممکن است تحت تأثیر ام‌اس قرار بگیرند، سایر عملکردهای مغز مانند هوش، مهارت‌های مکالمه، درک مطلب و حافظه بلندمدت معمولاً دست نخورده باقی می‌مانند.
شاید این مطالب هم برایتان جالب باشد:
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.