فکر می کنید در طول روز به طور متوسط چند تصمیم می گیرید؟ ده ها؟ یا شاید صدها؟ روانشناسان معتقدند که این تعداد در واقع هزاران تا است. برخی از این تصمیمات در طول زندگی ما تأثیرات عمیقی دارند (مانند اینکه به دانشگاه برویم، ازدواج کنیم یا بچه دار شویم)، در حالی که برخی دیگر نسبتاً بی اهمیت هستند (مثل اینکه برای ناهار قورمه سبزی یا قیمه بخوریم).
برخی از این انتخاب‌ها واقعاً خوب هستند (شما یک رشته دانشگاهی را انتخاب می‌کنید که بعداً به شغلی پربار منجر می‌شود)، در حالی که برخی دیگر در نهایت عالی نیستند (ساندویچی که از سوپر انتخاب کردید افتضاح بود و معده شما را ناراحت می‌کرد).
چرا تصمیمات اشتباه قبلیم به طور واضحی اشتباه بودند؟!
بنابراین، چرا با کسی ازدواج کردید که همه چیزش اشتباه بود؟ چرا وقتی چهار بچه دارید و به وسیله نقلیه بزرگتری نیاز دارید، آن ماشین جمع و جور گران قیمت را خریدید؟ وقتی پاییز گذشته آن شلوار جین کمر بلند افتضاح را خریدید به چه فکر می کردید؟
اگرچه ناگفته نماند که احتمالاً به تصمیمات بد ادامه خواهید داد، اما می توانید درک عمیق تری از فرآیند پشت این انتخاب های گاه غیرمنطقی به دست آورید. تعدادی از عوامل وجود دارد که به انتخاب های ضعیف کمک می کند و دانستن اینکه چگونه این فرآیندها عمل می کنند و بر تفکر شما تأثیر می گذارند شاید بتواند به شما در تصمیم گیری بهتر در آینده کمک کند.
در مرحله بعد، یاد میگیرید که چرا استفاده از میانبرهای ذهنی گاهی منجر به انتخاب های ضعیف می شود.
۱- میانبرهای ذهنی می توانند شما را سردرگم کنند
این قواعد ذهنی کلی به ما اجازه می‌دهد تا خیلی سریع و اغلب اوقات کاملاً دقیق قضاوت کنیم، اما می‌توانند به تفکر مبهم و تصمیم‌گیری‌های ضعیف منجر شوند.
اگر مجبور بودیم برای هر تصمیم احتمالی به تمام سناریوهای ممکن فکر کنیم، احتمالاً در یک روز به هیچ کاری نمیرسیدیم. به منظور تصمیم گیری سریع و به صرفه، مغز ما به تعدادی از میانبرهای شناختی به نام اکتشاف متکی است.
تعصب لنگر
یکی از نمونه‌های آن یک میان‌بر ذهنی مخفیانه است که به عنوان تعصب لنگر شناخته می‌شود. در بسیاری از موقعیت‌های مختلف، افراد از یک نقطه شروع اولیه به‌عنوان لنگر استفاده می‌کنند که سپس برای به دست آوردن تخمین یا ارزش نهایی تنظیم می‌شود. به عنوان مثال، اگر در حال خرید خانه هستید و می دانید که خانه های محله مورد نظر شما معمولاً با قیمت متوسط 358000 دلار به فروش می رسند، احتمالاً از این رقم به عنوان مبنایی برای مذاکره در مورد قیمت خرید خانه ای که انتخاب می کنید استفاده خواهید کرد.
در یک آزمایش کلاسیک توسط محققین آموس تورسکی و دانیل کانمن، از شرکت کنندگان خواسته شد تا گردونه شانسی را بچرخانند که عددی بین 0 تا 100 ارائه می دهد. سپس از آزمودنی ها خواسته شد حدس بزنند که چند کشور در آفریقا به سازمان ملل تعلق دارند. آنهایی که تعداد بالایی را روی چرخ ثروت به دست آورده بودند، احتمال بیشتری داشت که حدس بزنند که کشورهای آفریقایی زیادی در سازمان ملل وجود دارد، در حالی که آنهایی که تعداد کمتری به دست آورده بودند، تخمین بسیار کمتری ارائه می کردند.
خب چه کاری می توانید انجام دهید تا تأثیر منفی بالقوه این اکتشافات را بر تصمیمات خود به حداقل برسانید؟
کارشناسان پیشنهاد می کنند که آگاهی بیشتر از چگونگی تأثیر اکتشافی بر تصمیمات می تواند به شما در جلوگیری از تصمیم گیری بد کمک کند.
در مورد سوگیری لنگر، ارائه طیف وسیعی از برآوردهای ممکن می تواند کمک کند. بنابراین اگر در حال خرید یک خودروی جدید هستید، به جای تمرکز بر میانگین کلی قیمت یک وسیله نقلیه خاص، طیفی از قیمت‌های معقول را انتخاب کنید. اگر می‌دانید که قیمت یک ماشین جدید بین 27000 تا 32000 دلار برای اندازه و ویژگی‌های مورد نظر شما خواهد بود، می‌توانید تصمیم بهتری بگیرید.
در مرحله بعد، کشف کنید که چگونه مقایسه هایی که انجام می دهید گاهی اوقات تصمیمات خیلی بدی را به همراه دارد.
این مطلب هیجان انگیز را از دست ندهید: آیا با تحریک قسمت خاصی از مغز میتوان بهتر تصمیم گیری کرد؟
۲-شما اغلب مقایسه های ضعیفی انجام می دهید
چگونه می دانید تبلتی که به تازگی خریداری کرده اید، ارزش قیمتش را داشته است؟ یا از کجا می دانید قیمتی که برای یک گالن شیر در خواربارفروشی پرداخت کرده اید منصفانه بوده است؟ مقایسه یکی از ابزارهای اصلی است که ما هنگام تصمیم گیری از آن استفاده می کنیم. شما می دانید که قیمت معمولی یک گالن شیر چقدر است، بنابراین برای انتخاب بهترین قیمت ممکن، معاملات را با هم مقایسه کنید. ما ارزش را بر اساس نحوه مقایسه اقلام با چیزهای دیگر تعیین می کنیم.
اما وقتی مقایسه های ضعیفی انجام می دهید چه اتفاقی می افتد؟ یا زمانی که مواردی که گزینه های خود را با آنها مقایسه می کنید در خصوصیاتشان برابر نیستند؟
یک مثال
به عنوان مثال این را در نظر بگیرید: برای پس انداز 25 دلار تا چه حد از مسیر خود دور می‌شوید؟
اگر به شما بگویم که با 15 دقیقه رانندگی از مسیر خود می توانید 25 دلار در یک کالای 75 دلاری تخفیف بگیرید، احتمالاً این کار را انجام می دهید. اما اگر به شما بگویم که می‌توانید از یک کالای 10000 دلاری 25 دلار تخفیف بگیرید، آیا باز هم حاضرید برای پس انداز پول از راه خود فاصله بگیرید؟ در بیشتر موارد، افراد تمایل کمتری به سفر بیشتر برای صرفه جویی در هزینه کالای گرانتر دارند. چرا؟ بیست و پنج دلار در هر دو مورد هنوز به همان مقدار ارزش دارد.
در چنین مواردی، شما فقط قربانی یک مقایسه اشتباه شده اید. از آنجایی که شما مقدار پس انداز خود را با مبلغی که پرداخت می کنید مقایسه می کنید، ۲۵ دلار در مقایسه با کالای ۷۵ دلاری نسبت به کالای ۱۰۰۰۰ دلاری، پس انداز بسیار بیشتری به نظر می رسد.
هنگام تصمیم گیری، ما اغلب بدون اینکه واقعاً به گزینه های خود فکر کنیم، سریع مقایسه می کنیم.
برای جلوگیری از تصمیمات بد، اتکا به منطق و بررسی متفکرانه گزینه ها گاهی اوقات می تواند مهمتر از تکیه بر “واکنش درونی” فوری شما باشد.
اگر دوست دارید در تصمیمات مهم زندگیتان، بهترین تصمیم را بگیرید، این مطلب را از دست ندهید: چه طور در گرفتن تصمیمات بزرگ زندگی خوب عمل کنیم؟!
3-شما ممکن است بیش از حد خوش بین باشید
به طور شگفت انگیزی، مردم تمایل به خوش بینی ذاتی دارند که می تواند مانع تصمیم گیری خوب شود. در یک مطالعه جذاب، محقق تالی شاروت از شرکت کنندگان پرسید که به نظر آنها شانس وقوع تعدادی از رویدادهای ناخوشایند – چیزهایی مانند سرقت یا ابتلا به یک بیماری لاعلاج – چقدر است.
پس از اینکه آزمودنی ها پیش بینی های خود را ارائه کردند، محققان به آنها گفتند که احتمالات واقعی چقدر بود.
وقتی به مردم گفته می شد که خطر وقوع اتفاق بد کمتر از چیزی است که آنها انتظار داشتند، آنها تمایل دارند پیش بینی های خود را مطابق با اطلاعات جدیدی که آموخته اند تنظیم کنند. وقتی آنها متوجه می شوند که خطر اتفاق بد در واقع بسیار بیشتر از آن چیزی است که آنها تخمین زده اند، تمایل دارند به سادگی اطلاعات جدید را نادیده بگیرند. برای مثال، اگر فردی پیش‌بینی کند که احتمال مرگ ناشی از سیگار کشیدن تنها 5 درصد است، اما به او گفته شود که خطر واقعی مرگ در واقع نزدیک به 25 درصد است، مردم احتمالاً اطلاعات جدید را نادیده می‌گیرند و به تخمین اولیه خود پایبند می‌مانند.
بخشی از این دیدگاه بیش از حد خوش بینانه ناشی از تمایل طبیعی ما به این باور است که اتفاقات بد برای دیگران رخ می دهد، اما برای ما اتفاق نمی افتد. وقتی می شنویم که اتفاق غم انگیز یا ناخوشایندی برای شخص دیگری رخ می دهد، اغلب تمایل داریم به دنبال کارهایی بگردیم که ممکن است آن شخص برای ایجاد مشکل انجام داده باشد. این تمایل به سرزنش قربانیان، ما را از اعتراف به این که ما نیز به اندازه دیگران در معرض تراژدی هستیم، محافظت می کند.
تعصب خوش بینی!
شاروت از این مساله به عنوان تعصب خوش بینی یا تمایل ما به دست کم گرفتن احتمال تجربه رویدادهای خوب و دست کم گرفتن احتمال تجربه رویدادهای بد یاد می کند.
بنابراین این تعصب خوش بینی چه تأثیری بر تصمیماتی که می گیریم دارد؟ از آنجایی که ممکن است نسبت به توانایی ها و چشم اندازهای خود بیش از حد خوش بین باشیم، به احتمال زیاد باور می کنیم که تصمیمات ما بهترین تصمیمات است.
کارشناسان ممکن است هشدار دهند که سیگار کشیدن، بی تحرکی یا خوردن بیش از حد قند می تواند باعث مرگ شود، اما تعصب خوش بینانه ما را به این باور می رساند که بیشتر افراد دیگر را می کشد، نه ما را!
منابع:
- Bobadilla-suarez S, Love BC. Fast or frugal, but not both: Decision heuristics under time pressure. J Exp Psychol Learn Mem Cogn. 2018;44(1):24-33.doi:10.1037/xlm0000419
- Tversky, A, Kahneman, D. Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Science.1974;185(4157):1124-1131.doi:10.1126/science.185.4157.1124
- https://www.verywellmind.com/why-you-make-bad-decisions-2795489
- Sharot, T, Korn, C, & Dolan, R J. How unrealistic optimism is maintained in the face of reality Nature Neuroscience. 2011;14(11):1475-9.doi:10.1038/nn.2949
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.