آیا بازی های آموزشی مغز واقعا تاثیر دارند؟

این تصور دیرینه وجود دارد که انجام بازی‌های تحریک کننده مغز، مانند پازل و بازی های حفظ کردنی، می‌تواند به جلوگیری از اثرات منفی پیری کمک کند. اما آیا ضرب المثل انگلیسی «از آن استفاده کن یا از دستش بده» واقعا درست است؟ آیا این بازی های شناختی واقعاً تأثیری بر عملکرد ذهنی دارند؟

این آموزش ممکن است برای کمک به افراد در حفظ و حتی بهبود برخی از جنبه های شناخت مفید باشد. با جمعیت زیادی از بزرگسالان مسن، چنین پیشرفت هایی می تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان و عملکرد افراد مسن داشته باشد.

آموزش شناختی چیست؟

آموزش شناختی به عنوان آموزش مغز شناخته می شود. یک رویکرد غیردارویی است که شامل دنبال کردن یک سری فعالیت های ذهنی منظم است که برای کمک به حفظ یا حتی افزایش توانایی های شناختی (تفکر) فرد طراحی شده است.

برخی از توانایی های ذهنی که توسط آموزش شناختی اغلب هدف قرار می گیرند عبارتند از:

توجه
انعطاف پذیری شناختی
حل مسئله
استدلال
حافظه کاری

علاوه بر این حوزه های خاص آموزش مغز، اشکال کلی تری از آموزش ذهنی نیز وجود دارد که می تواند به حفظ یا بهبود آمادگی ذهنی و عملکرد شناختی کمک کند. این تمرین ذهنی کلی‌تر بر حفظ تناسب مغز تمرکز دارد، همان‌طور که ورزش باعث بهبود و حفظ سلامت جسمانی می‌شود.

انواع کلی آموزش ذهنی می تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله ورزش، بازی های ویدیویی، تعاملات اجتماعی و شرکت در فعالیت های خلاقانه.

مزایای بالقوه

تمرکز این فعالیت ها کمک به افراد برای بهتر شدن در مواردی مانند یادگیری، حل مشکلات و استدلال است. برخی از این فعالیت‌های آموزشی مغز بر انجام کارهایی مانند کمک به افراد در به خاطر سپردن بیشتر یا بهبود توانایی تمرکز و توجه فوکوس دارند.

چنین توانایی هایی کاربرد آشکاری در زندگی روزمره دارند. توانایی توجه ممکن است به شما کمک کند روی یک سخنرانی در کلاس تمرکز کنید یا بدون اینکه حواس شما پرت شود، وظایفتان را کامل کنید. توانایی به خاطر سپردن بیشتر ممکن است به شما کمک کند چیزهای جدید را به طور مؤثر یاد بگیرید یا نام افراد جدیدی را که ملاقات می کنید به خاطر بیاورید.

تحقیقات همچنین نشان داده است که این توانایی ها به شدت با چیزهایی مانند هوش، پیشرفت تحصیلی، و موفقیت کلی در زندگی مرتبط است.

دلایل متعددی وجود دارد که چرا افراد ممکن است بخواهند آموزش شناختی را امتحان کنند. آنها عبارتند از:

کند کردن زوال شناختی مرتبط با افزایش سن
کمک به افراد مسن که مستقل تر بمانند
تقویت مهارت های ذهنی مورد نیاز در زندگی روزمره

توانایی های ذهنی که با افزایش سن کاهش می یابند عبارتند از:

سرعت پردازش، زمان واکنش، تصمیم گیری، حافظه کوتاه مدت و مهارت های برنامه ریزی. آموزش مغز ممکن است برای تقویت این توانایی ها مفید باشد و ممکن است به کاهش خطرات برخی از مشکلات حافظه مرتبط با سن کمک کند.

به عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2016 نشان داد که آموزش متمرکز بر بهبود سرعت پردازش، خطر ابتلا به زوال عقل را یک دهه بعد کاهش می دهد.

همچنین این امید وجود دارد که برخی از انواع تمرینات مغزی ممکن است برای رسیدگی به انواع خاصی از اختلالات یا مشکلات مفید باشد. به عنوان مثال، در سال 2020، FDA یک بازی آموزشی مغز طراحی شده برای کمک به درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) را تایید کرد.

این درمان از طریق یک بازی ویدیویی انجام می شود که در چندین آزمایش بالینی نشان داده شده است که توجه را در کودکان مبتلا به ADHD بهبود می بخشد. این اثرات همچنین به بهبود معنی داری در عملکرد روزانه پس از یک ماه درمان تبدیل شد. چنین نتایجی پتانسیلی را که تمرین مغز ممکن است داشته باشد نشان می دهد.

اثربخشی

محققان چندین دهه است که در حال بررسی تأثیر آموزش مغز هستند. با این حال، به طور شگفت انگیزی اجماع کمی در مورد اثربخشی آموزش شناختی با بازی ها وجود دارد.

در حالی که تحقیقاتی وجود دارد که از این ایده حمایت می‌کند که تمرینات خاص مغز می‌تواند مهارت‌های شناختی خاصی را بهبود بخشد، مطالعات دیگری نیز به نتایج متفاوتی رسیده‌اند.

علیرغم عدم توافق در این تحقیقات، یک صنعت کامل از برنامه ها، بازی ها و ابزارهای دیگر بر اساس این ایده که انجام این بازی های مغزی می تواند توانایی های ذهنی شما را بهبود بخشد، پدید آمده است.

آیا این مهارت ها به دنیای واقعی منتقل می شوند؟

و در حالی که حمایت هایی برای آموزش مغز وجود دارد، محققان همچنین این سوال را مطرح کرده اند که آیا مهارت های به دست آمده در طول این تمرینات آموزشی به فعالیت های دنیای واقعی منتقل می شود یا خیر.

تحقیقاتی وجود دارد که از استفاده از آموزش مغز و قابلیت انتقال آن به زندگی و عملکرد روزمره حمایت می کند. در یک مطالعه، آموزش ذهنی برای بهبود عملکرد شناختی افراد مسن که منجر به بهبودهای پایدار در دنیای واقعی مانند یادآوری زمان مصرف داروهای آنها شد، اثبات شد.

پتانسیل چنین مزایای ماندگاری می تواند به افراد مسن کمک کند تا با افزایش سن، توانایی های ذهنی و استقلال خود را حفظ کنند.

این فقط مغز افراد مسن نیست که به بهره مندی از آموزش شناختی نیاز دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که بازی‌های آموزشی مغز می‌توانند به بهبود عملکردهای اجرایی مانند حافظه کاری و سرعت پردازش در بزرگسالان جوان‌تر نیز کمک کنند.

چرا نتایج ممکن است متفاوت باشد؟

پس سؤال این است که چرا برخی از مطالعات از تأثیرات مثبت آموزش شناختی حمایت کرده اند در حالی که برخی دیگر چنین تأثیراتی را پیدا نکرده اند؟ ممکن است چند عامل در کار باشد.

همه انواع آموزش مغز با هم برابر نیستند:

ماهیت گسترده “آموزش شناختی” به خودی خود به این معنی است که مطالعات مختلف ممکن است به یک چیز نگاه نکنند. انواع آموزش مغز مورد استفاده در تحقیقات ممکن است به اثرات متفاوتی در محیط‌های آزمایشگاهی و اینکه مهارت‌ها بعداً به دنیای واقعی منتقل شود، منجر شود.

ممکن است به برخی بیشتر از دیگران کمک کند:

همچنین مهم است که توجه داشته باشیم که بسیاری از تحقیقات تفاوت های فردی را در نظر نمی گیرند. آموزش حافظه ممکن است برای افرادی که کمبود حافظه خاصی را تجربه می کنند مفید باشد، اما افراد با توانایی های عادی ممکن است اثرات قابل توجهی کمتری را تجربه کنند.

ممکن است اثرات محدودی داشته باشد:

مجموعه‌ای از تحقیقات نشان داد که اگرچه تمرین مغز ممکن است مفید باشد، اما ممکن است برای کارهایی که بسیار شبیه به فعالیت تمرینی هستند مؤثر باشد. همچنین به نظر می رسد که این آموزش زمانی مفیدتر باشد که در مدت زمان طولانی انجام شود.

آیا باید برنامه های آموزش مغز را امتحان کنید؟

اگر علاقه مند به استفاده از برنامه های آموزش مغز هستید، چند کار متفاوت وجود دارد که می توانید انجام دهید. تمرینات آموزشی شناختی اغلب شامل مواردی مانند تشخیص الگو، استفاده از یک برنامه صفحه نمایش لمسی برای افزایش سرعت تفکر و به خاطر سپردن لیست ها است. چنین فعالیت هایی را اغلب می توان به صورت آنلاین یا با استفاده از برنامه های تلفن همراه یافت.

با این حال، مواردی وجود دارد که باید قبل از امتحان این وب سایت ها، بازی ها یا برنامه ها به خاطر بسپارید:

بسیاری از شرکت های تولیدکننده برنامه های آموزش مغز در مورد مزایای محصولات خود اغراق می کنند.
محققان هنوز نتوانسته‌اند کشف کنند چه عناصری مداخلات آموزشی مغز را مؤثر می‌سازند.
تحقیقات همچنین مشخص نکرده است که کدام نوع تمرین یا چه ترکیبی از تمرینات لازم است تا برای شرایط یا مشکلات مختلف موثر باشد.
انواع برنامه‌ها و بازی‌هایی که در دسترس مصرف‌کنندگان هستند معمولاً از نظر علمی برای اثبات اعتبار یا اثربخشی آنها آزمایش نشده‌اند.
برخی از این شرکت های آموزش مغز در واقع توسط کمیسیون تجارت فدرال (FTC) به دلیل ادعاهای گمراه کننده در مورد مزایای بازی های خود جریمه شدند.

مطالعه ای در سال 2016 اثرات ابزار تمرین مغز Lumosity را با بازی های ویدیویی معمولی مقایسه کرد. نتایج نشان داد که هر دو گروه در توانایی‌های شناختی بهبودهایی نشان دادند – اما سایر شرکت‌کنندگانی که اصلاً هیچ بازی انجام نمی‌دادند نیز بهبودهایی نشان دادند.

چگونه تناسب اندام مغز را بهبود ببخشیم!!

واقعیت این است که تمرین مغز ممکن است کارساز باشد یا نباشد، اما درگیر شدن در فعالیت های تحریک کننده ذهنی همیشه چیز خوبی است. یافتن راه‌هایی برای به چالش کشیدن مغز می‌تواند به شما کمک کند احساس تیزبینی داشته باشید و با افزایش سن از مغز خود محافظت کنید.

اگر علاقه مند به انجام تمرینات ذهنی عمومی هستید که برای بهبود تناسب کلی مغز طراحی شده است، ممکن است بخواهید روی انجام تمرینات ذهنی به تنهایی تمرکز کنید. برخی از فعالیت های تقویت کننده مغز که ممکن است مفید باشند عبارتند از:

• محاسبات ذهنی انجام دهید
• یک زبان جدید یاد بگیرید
• نواختن یک ساز را یاد بگیرید
• لیست ها را به خاطر بسپارید و مهارت بازیابی خود را آزمایش کنید
• سودوکو بازی کنید
• پازل حل کنید

این مطلب هم شاید برایتان جالب باشد: بازی های جدی

علاوه بر چنین آموزش های شناختی، کارهای دیگری نیز وجود دارد که می توانید برای کمک به مراقبت از مغز خود انجام دهید. فعالیت هایی که می تواند سلامت مغز شما را بهبود بخشد شامل ورزش منظم، فعال بودن در اجتماع و مدیتیشن است.

حرف آخر

آموزش شناختی ممکن است تعدادی  مزایای بالقوه داشته باشد، اما درک محدودیت ها نیز مهم است. ممکن است مهارت های شما را تقویت کند و به شما کمک کند اطلاعات بیشتری را حفظ کنید، اما نباید انتظار پیشرفت های معجزه آسایی داشته باشید.

چنین مهارت هایی ممکن است به دنیای واقعی قابل انتقال باشد یا نباشد. اگر هیچ چیز فایده ای هم نداشته باشد، این بازی های مغزی می توانند راهی سرگرم کننده و چالش برانگیز برای آزمایش مهارت های شناختی شما باشند.

به جای تمرکز بر روی تمرین برای یک توانایی ذهنی خاص مانند حافظه فعال، ممکن است بهتر باشد روی چیزهایی تمرکز کنید که سلامت درازمدت مغز را افزایش می دهند. اینها شامل فعالیت بدنی، مدیریت استرس، خواب کافی و حفظ ارتباطات اجتماعی است.

منابع

1. Yates LA, Ziser S, Spector A, Orrell M. Cognitive leisure activities and future risk of cognitive impairment and dementia: Systematic review and meta-analysis. International Psychogeriatrics. 2016;28(11):1791-1806. doi:10.1017/S1041610216001137
2. Katz B, Shah P, Meyer DE. How to play 20 questions with nature and lose: Reflections on 100 years of brain-training research. Proc Natl Acad Sci U S A. 2018;115(40):9897-9904. doi:10.1073/pnas.1617102114
3. Williams KN, Kemper S. Interventions to Reduce Cognitive Decline in Aging. J Psychosoc Nurs Ment Health Serv. 2010;48(5):42-51. doi:10.3928/02793695-20100331-03
4. Edwards JD, Xu H, Clark DO, Guey LT, Ross LA, Unverzagt FW. Speed of processing training results in lower risk of dementia. Alzheimer’s & Dementia: Translational Research & Clinical Interventions. 2017;3(4):603-611. doi:10.1016/j.trci.2017.09.002
5. https://www.verywellmind.com/cognitive-training-long-term-improvement-2795014#citation-1
6. U.S. Food & Drug Administration (FDA). FDA permits marketing of first game-based digital therapeutic to improve attention function in children with ADHD.
7. Kollins SH, DeLoss DJ, Cañadas E, et al. A novel digital intervention for actively reducing severity of paediatric ADHD (Stars-adhd): A randomised controlled trial. The Lancet Digital Health. 2020;2(4):e168-e178. doi:10.1016/S2589-7500(20)30017-0
8. Tennstedt SL, Unverzagt FW. The ACTIVE study: Study overview and major findings. J Aging Health. 2013;25(8 Suppl):3S-20S. doi:10.1177/0898264313518133
9. Nouchi R, Taki Y, Takeuchi H, et al. Brain training game boosts executive functions, working memory and processing speed in the young adults: A randomized controlled trial. PLoS ONE. 2013;8(2):e55518. doi:10.1371/journal.pone.0055518
10. Hampshire A, Sandrone S, Hellyer PJ. A large-scale, cross-sectional investigation into the efficacy of brain training. Front Hum Neurosci. 2019;13:221. doi:10.3389/fnhum.2019.00221
11. Federal Trade Commission (FTC). Lumosity to Pay $2 Million to Settle FTC Deceptive Advertising Charges for Its “Brain Training” Program.
12. Kable JW, Caulfield MK, Falcone M, et al. No effect of commercial cognitive training on brain activity, choice behavior, or cognitive performance. J Neurosci. 2017;37(31):7390-7402. doi:10.1523/JNEUROSCI.2832-16.2017
13. National Institute on Aging. Cognitive health and older adults.

Mozhan Parsa

درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.