صرع یک بیماری مزمن سیستم عصبی مرکزی است که با تشنج های مکرر مشخص می شود. این یک بیماری عصبی بسیار شایع است و حدود 50 میلیون نفر در سراسر جهان را مبتلا می کند. با تشخیص به موقع و درمان مناسب می توان از بروز صرع در حدود 70٪ بیماران جلوگیری کرد. در سالهای اخیر پیشرفت چشمگیر در درمان صرع به منظور کاهش شدت علائم و بهبود کیفیت زندگی در بیماران صرعی صورت گرفته است.
صرع چیست؟
صرع در درجه اول با تشنج جزئی یا ژنرالیزه مشخص می شود، که بعضی اوقات با از دست دادن هوشیاری و عملکرد غیر ارادی روده یا عملکرد ادرار همراه است. تشنج صرع در اثر افزایش میزان شلیک الکتریکی سلولهای عصبی واقع در نقاط مختلف مغز ایجاد می شود.
شدت و دفعات تشنج در افراد مختلف متفاوت است. به عنوان مثال، شدت آن می تواند از تکان های عضلانی خفیف تا تشنج شدید متغیر باشد و فرکانس آن در بسیاری از افراد متفاوت می باشد.
اگرچه پاتوفیزیولوژی دقیق صرع در حدود 50٪ از بیماران ناشناخته می باشد، اما کمبود اکسیژن به مغز به عنوان یکی از دلایل اصلی صرع در نظر گرفته می شود.
همچنین ناهنجاری مغزی ناشی از اختلالات مادرزادی، صدمات شدید سر، عفونت مغزی (مننژیت، انسفالیت و غیره)، شرایط ژنتیکی خاص و تومورهای مغزی می تواند خطر ابتلا به صرع را افزایش دهد.
چگونه صرع درمان می شود؟
اکثر بیماران صرعی با کمک داروهای ضد تشنج می توانند زندگی بدون تشنج داشته باشند. این داروها اگر دقیقاً همانگونه که تجویز شده مصرف شوند، حداکثر سود را دارند. قطع مصرف دارو در صورتی که فرد مدتی تجربه تشنج نداشته باشد، امکان پذیر است.
اگر داروها قادر به جلوگیری از تشنج نباشند، پزشک ممکن است عمل جراحی را برای از بین بردن منطقه آسیب دیده مغز که باعث تشنج می شود، پیشنهاد کند. با این وجود، جراحی تنها هنگامی پیشنهاد می شود که آزمایش های تصویربرداری از مغز نشان دهند که یک ناحیه خاص مغز برای تشنج وجود دارد و منطقه درگیر در مغز مربوط به هیچکدام از عملکردهای حیاتی مانند گفتار، بینایی، شنوایی و فعالیت های حرکتی نیست.
جدا از دارو و جراحی، برخی از راهکارهای جایگزین مانند تحریک اعصاب واگ، تحریک عمیق مغز و رژیم کتوژنیک می توانند به درمان صرع کمک کنند.
پیشرفت های اخیر در درمان صرع؟
در سالهای اخیر، پیشرفت چشمگیر در تشخیص و درمان صرع برای تأمین زندگی بدون تشنج و همچنین کاهش رنج بیمار ناشی از مشکلات اجتماعی صورت گرفته است.
برای ردیابی فعالیت های احتمالی، آشکارسازهایی پوشیدنی ساخته شده اند. این دستگاه ها همچنین در جلوگیری از مرگ غیر منتظره در اثر تشنج کنترل نشده مفید هستند.
برای تشخیص منشأ تشنج، بسیاری از تکنیک های غیر تهاجمی کشف شده اند که می توانند به طور مستقیم نواحی مغز مسئول شروع تشنج را هدف قرار دهند. به عنوان مثال، در استریو الکتروانسفالوگرافی، الکترودهای نازک در سر قرار می گیرد تا از فعالیت مغز اطلاعاتی کسب کند، که می توان از آن برای مشخص کردن منشاء دقیق تشنج استفاده کرد.
پس از شناسایی منبع، روشهای مختلفی که تازه کشف شده اند می توانند برای درمان موثر صرع استفاده شوند. در یکی از این تکنیک ها وسیله ای مانند ضربان ساز در مغز کاشته می شود.
این دستگاه فعالیت مغز را مورد بررسی قرار می دهد تا احتمال بروز تشنج را حتی قبل از وقوع آن نیز تشخیص دهد و محرک های الکتریکی یا داروهایی را برای مهار تشنج پیشنهاد بدهد. به طور مشابه، یک محرک زیر آستانه می تواند به طور مداوم در یک ناحیه از مغز که منشأ تشنج است اعمال شود تا از بروز تشنج و کاهش کیفیت زندگی بیمار بکاهد.
علاوه بر این، برخی از گزینه های جراحی با حداقل تهاجم برای جلوگیری از خطرات جراحی باز مغز در بیماران صرع ایجاد شده است. یکی از این روشها، پرتودرمانی استریوتاکتیک است که در آن تشعشعات به ناحیه ای که منشأ تشنج در مغز است تابیده می شود تا بهبود تشنج اعمال شود.
به طور مشابه، در لیزر MRI یا لیزر درمانی، یک پروب لیزر کوچک به مغز وارد می شود و از انرژی حرارتی برای از بین بردن بافت مغز منشأ تشنج استفاده شود.
در تحریک عصب واگ، دستگاهی در زیر پوست قفسه سینه کاشته می شود و پالس های الکتریکی از طریق یک سیم به دستگاه عصب واگ منتقل می شوند تا از این طریق تعداد دفعات تشنج کاهش یابد.
به همین ترتیب، دستگاه های تحریک عصبی بیرونی ایجاد شده اند که می توانند در خارج از بدن قرار بگیرند، و بنابراین، دیگر نیازی به مراحل جراحی مربوط به کاشت دستگاه نمی باشد.
مشابه پیشرفت های جراحی، پیشرفت در درمان مبتنی بر دارو نیز انجام شده است. در این زمینه، مطالعه ای جدید یک دارو را که معمولاً برای بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس تجویز شده است، شناسایی کرده که می تواند برای بهبود نتایج تشنج در بیماران صرعی نیز اعمال شود.
در این مطالعه، محققان تغییرات متابولیکی مرتبط با صرع را برای شناسایی ژنهایی که وظیفه حفظ هموستاز متابولیک را دارند، تجزیه و تحلیل کرده اند. آنها ژن میتوکندری یعنی Dihydroorotate dehydrogenase را شناسایی کرده اند که با مهار مداخله دارویی (داروی مولتیپل اسکلروزیس) می تواند فعالیت عصبی در مغز را بطور پایدار مهار کند.
به نظر می رسد دی هیدرووروتات دهیدروژناز، که نقش مهمی در تعدیل تغییرات متابولیک ناشی از رژیم کتوژنیک دارد، به عنوان تنظیم کننده نقاط تعیین شده فعالیت در شبکه های عصبی مغز عمل می کند.
همچنین مشخص شده است که مهار فارماکولوژیکی دی هیدرووروتات دهیدروژناز باعث کاهش انتقال سیناپسی و سرعت شلیک عصبی در هیپوکامپ می شود و با کاهش بار کلسیم در میتوکندری، پیامدهای تشنج را بهبود می بخشد.
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا و Senses Cultural Academy of Health مراجعه کنید.
منابع:
Mayo Clinic. 2019. Epilepsy.
www.mayoclinic.org/…/syc-20350093
World Health Organization. 2019. Epilepsy.
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/epilepsy
Science Daily. 2019. Paving the way for innovative treatment of epilepsy. https://www.sciencedaily.com/releases/2019/04/190429125405.htm
The University of Utah. 2018. New Tech Treatments for Epilepsy. https://healthcare.utah.edu/healthfeed/postings/2018/02/epilepsy.php
Manford M. 2017. Recent advances in epilepsy. Journal of Neurology. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5533817/
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.