فلج خواب یا بختک
این حالت درواقع ناتوانی در حرکت است حتی زمانی که احساس بیداری و هوشیاری می کنید. ممکن است هنگام به خواب رفتن یا در زمان بیدار شدن اتفاق بیفتد. این پدیده از نظر فیزیکی بی ضرر اما اغلب ترسناک است و وقتی اتفاق می افتد که بخشی از مغز شما از خواب بیدار می شود، اما بخشی که مانع از حرکت در طول خواب می شود، بیدار نمی شود. فلج خواب یا بختک را بشناسیم!
فلج خواب نسبتاً شایع است. این بیماری حدود 7 درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می دهد. بیشتر افراد در طول زندگی خود بیش از یک یا دو دوره را تجربه نمی کنند، مگر اینکه فلج خواب آنها ناشی از بیماری دیگری باشد.
در صورت نیاز، درمان بر کاهش اپیزودها و کمک به شما برای مقابله با اضطراب و استرس ناشی از اپیزودها متمرکز است. همچنین به هر دلیل زمینه ای فلج خواب می پردازد. برای دریافت اطلاعات کامل و مشاوره رایگان تخصصی با ما در انستیتو سلامت مغز دانا در تماس باشید.
انواع فلج خواب
متخصصان معمولا فلج خواب یا بختک را بر اساس تعداد دفعات وقوع آن به دو دسته تقسیم می کنند. هر دو نوع تا زمانی که بدون علائم دیگر اختلالات خواب مانند نارکولپسی ظاهر شوند، “ایزوله یا تنها” در نظر گرفته می شوند. نارکولپسی یک اختلال عصبی مزمن است که چرخه خواب و بیداری مغز را مختل می کند.
فلج خواب ایزوله (ISP): یک قسمت منحصر به فرد از فلج خواب است. اپیزودها معمولاً کوتاه هستند و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند. ممکن است بیش از یک قسمت را در طول زندگی خود تجربه کنید. اما اپیزودها اغلب اتفاق نمی‌افتند یا از الگوی خاصی پیروی نمی‌کنند.
فلج خواب ایزوله مکرر (RISP): دوره های مکرر فلج خواب که باعث پریشانی، از جمله اضطراب یا ترس می شود. RISP می تواند بر کیفیت کلی زندگی شما تأثیر بگذارد.
فلج خواب نیز بر اساس زمان وقوع دوره ها طبقه بندی می شود:
فلج خواب هیپناگوژیک یا پیش از خواب: زمانی که به خواب می روید اتفاق می افتد
هیپنوپمپیک یا پس از خواب: زمانی که از خواب بیدار می شوید اتفاق می افتد
علائم فلج خواب
فلج خواب اغلب اولین بار در سال های نوجوانی ظاهر می شود. اپیزودها اغلب در سنین 20 و 30 سالگی رخ می دهند.
اپیزودهای فلج خواب می توانند چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند و در طی آن شما کاملاً هوشیار و از محیط اطراف خود آگاه هستید. با این حال، شما همچنین در چیزی به نام آتونیا مرحله REM قفل شده‌اید: ماهیچه‌های شما، از جمله آن‌هایی که به شما اجازه صحبت کردن می‌دهند، فلج شده‌اند، زیرا همچنان روی «حالت خواب» قرار دارند.
ISP و RISP علائم مشابهی دارند. تنها تفاوت، از نظر تشخیصی، فراوانی آنهاست. در طول یک دوره فلج خواب، ممکن است علائمی مانند موارد زیر را مشاهده کنید:
- ناتوانی در حرکت دادن هر قسمت از بدن
- ناتوانی در صحبت کردن یا تولید صدا
- آگاهی کامل یا هوشیاری نسبت به محیط اطراف خود
- احساس سنگینی یا فشار روی قفسه سینه
- احساس خفگی
- توهم، که می تواند ماهیت بسیار ترسناک یا آزاردهنده داشته باشد
- احساس اینکه کسی در اتاق با شماست
چه چیزی باعث فلج خواب یا بختک می شود؟
فلج خواب به عنوان یک اختلال خواب REM است زیرا در بخشی از چرخه خواب شما به نام خواب حرکت سریع چشم (REM) رخ می دهد. در طول خواب REM، چشمان شما به سرعت حرکت می کنند، بدن شما شل می شود و عضلات شما حرکت نمی کنند. خواب REM نیز زمانی است که خواب می بینید. با این حال، مغز شما به طور موقت شما را در حالت آتونیا یا فلج قرار می دهد. زیرا اجرای رویاها در هنگام خواب برای شما ایمن نیست.
در طول فلج خواب، ذهن شما بیدار می شود اما بدن شما در آتونیا باقی می ماند. در نتیجه، حتی اگر دیگر نمی خوابید، نمی توانید حرکت کنید یا صحبت کنید.
فلج خواب معمولا زیاد طول نمی کشد. میانگین اپیزود حدود شش دقیقه طول می کشد. اغلب ممکن است با لمس کسی یا صحبت کردن با شما مختل شود و در نهایت به خودی خود پایان می یابد. اگرچه فلج خواب می‌تواند بدون هیچ دلیلی اتفاق بیفتد، اما موارد خاصی می‌توانند باعث ایجاد اپیزود شوند.
محرک ها:
سایر اختلالات خواب، مانند نارکولپسی یا بی خوابی (اختلال خوابی که می تواند به خواب رفتن، خواب ماندن یا هر دو را دشوار کند)
داروها
اختلال مصرف مواد
اختلال در الگوهای خواب، مانند شیفت شب
اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب اجتماعی (ترس شدید از قضاوت شدن توسط دیگران)، اختلال وسواس فکری-اجباری یا OCD (افکار غیرقابل کنترل، مزاحم و مستمر که منجر به فعالیت ها و رفتارهای تکراری می شود) و اختلال اضطراب فراگیر ( نگرانی بیش از حد)
تروما یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، وضعیتی است که ممکن است در صورت تجربه یا شاهد یک رویداد، مجموعه ای از رویدادها یا شرایط آسیب زا رخ دهد.
عوامل خطر
بسیاری از افراد یک دوره فلج خواب را بدون هیچ دلیل مشخصی تجربه می کنند و این اتفاق ممکن است در هر سنی رخ دهد. با این حال، برخی عوامل می توانند خطر فلج خواب را افزایش دهند.
عوامل خطر عبارتند از:
کیفیت خواب ضعیف
سطح استرس بالا
شرایط سلامت روان مانند اختلال هراس (حملات پانیک مکرر، اغلب بدون دلیل آشکار) و اختلال دوقطبی (یک وضعیت سلامت روانی که می تواند باعث تغییرات خلقی و تغییر در سطح انرژی شود)
سابقه خانوادگی فلج خواب
استفاده بیش از حد از الکل، به ویژه در نزدیکی زمان خواب
استفاده از برخی داروها، مانند محرک‌های اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD) یا مسدودکننده‌های بتا (یک دسته از داروهای مورد استفاده برای کاهش فشار خون)، مانند ایندرال LA (پروپرانولول).
تشخیص فلج خواب یا بختک
آزمایش تشخیص فلج خواب را تایید نمی کند. یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی از شما در مورد عادات خوابتان می‌پرسد، در مورد علائم و سابقه دوره‌های فلج خواب شما صحبت می‌کند و سایر شرایط یا پاراسومنیا را که ممکن است باعث علائم شما شوند را رد کند.
پاراسومنیا شرایطی است که خواب شما را مختل می کند. آنها عبارتند از:
اختلال کابوس: کابوس های مکرری که باعث ناراحتی قابل توجهی می شود یا بر عملکرد روزانه تأثیر می گذارد
وحشت‌های شبانه: همچنین به‌عنوان وحشت‌های خواب، دوره‌هایی از ترس شدید در حالت نیمه بیداری هستند. آنها معمولا در کودکان دیده می شوند، اما بزرگسالان نیز می توانند آنها را تجربه کنند. علائم عبارتند از جیغ زدن، گریه کردن و …. ممکن است فرد بیدار به نظر برسد اما اگر بخواهید او را بیدار کنید پاسخی نخواهد داد.
توهمات: حس کردن چیزهایی که واقعی به نظر می رسند اما واقعی نیستند
ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ارزیابی خواهد کرد که این دوره ها چقدر بر کیفیت زندگی شما تأثیر می گذارد. در حالی که هر قسمت از فلج خواب می‌تواند ترسناک باشد، دوره‌های مکرر می‌توانند احساس ترس شدیدتری ایجاد کنند که کارشناسان آن را «پریشانی بالینی» می‌نامند. این بیماری شامل نگرانی بیش از حد در مورد فلج خواب، اجتناب از خواب، و شرم یا خجالت در طول روز است.
ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما همچنین ممکن است به شما پیشنهاد کند در یک مطالعه خواب شرکت کنید. به عنوان مثال، پلی سومنوگرافی ضربان قلب، تنفس، فعالیت مغز و حرکت دست و پا را در هنگام خواب ردیابی می کند. الکترومیوگرام (EMG) فعالیت الکتریکی ماهیچه‌های شما را که در طول یک دوره فلج خواب کم می‌شود، ردیابی می‌کند.
درمان
به طور کلی، فلج خواب نیازی به درمان ندارد، به خصوص اگر غیر عود کننده باشد. معمولاً به خودی خود خطری ایجاد نمی کند. با این حال، RISP می تواند بر کیفیت کلی خواب شما و همچنین سلامت عاطفی و فیزیکی شما تأثیر بگذارد. بنابراین، ممکن است بخواهید در صورت داشتن دوره های مکرر به دنبال درمان باشید.
درمان بر کاهش تعداد اپیزودهای شما با هدف قرار دادن علت اصلی فلج خواب متمرکز است. همچنین ممکن است روی استراتژی های مقابله ای کار کنید تا به شما در مدیریت اثرات منفی فلج خواب کمک کند.
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.