یکی از ویژگی های بارز بیماری آلزایمر، تجمع پروتئین تاو در مغز است. یک مطالعه جدید در موش ها نشان می دهد که نوعی سلول ایمنی مغز به نام میکروگلیا باعث آسیب بافتی می شود و به جمع شدن پروتئین تاو مرتبط است.
آیا غیرفعال کردن میکروگلیا می تواند کلید درمان بیماری آلزایمر باشد؟
اسکن مغزی مبتلایان به آلزایمر نشان داده است، آسیب مغزی همراه با فراموشی و سردرگمی، بلافاصله پس از شروع تجمع پروتئین های تائو قابل مشاهده می باشد.
مقاله ای در Journal of Experimental Medicine توضیح می دهد که چگونه میکروگلیا با شروع تجمع توده های تاو فعال می شود.
نویسندگان این مطالعه همچنین نشان دادند که از بین بردن میکروگلیا تا حدود زیادی آسیبهای مرتبط با تاو را در مغز موشهایی که از نظر ژنتیکی برای ایجاد پلاک های پروتئینی، اصلاح شده اند، کاهش می دهد.
آنها پیشنهاد می کنند که این یافته ها به روش جدیدی به کمک به تأخیر در زوال عقل ناشی از تجمع پروتئین تاو در انسان اشاره دارد.
دیوید م. هولتزمن، استاد ارشد مطالعات عصب شناسی دانشکده پزشکی واشنگتن در سنت لوئیس، ماساچوست، اظهار می کند: “اگر می توانستید میکروگلیا را به روش خاصی هدف قرار دهید و از آسیب رساندن به مغز توسط آن جلوگیری کنید، یک راه بسیار مهم، استراتژیک و جدید برای بهبود آلزایمر یافته اید. “
پروتئین سمی و تخریب بافت مغز
آلزایمر شرایطی است که در آن بافت مغز از بین می رود. اگرچه دانشمندان دقیقاً مطمئن نیستند که این شکل رایج زوال عقل چگونه بوجود می آید، اما دو دیدگاه اصلی وجود دارند: پروتئین تائو و بتا آمیلوئید.
شواهد بدست آمده توسط کالبد شکافی نشان داده است که بیشتر افراد با افزایش سن پلاکهایی از بتا-آمیلوئید و تائو دارند. با این حال، به نظر می رسد افراد مبتلا به آلزایمر تعداد بیشتری از آنها را دارا می باشند. علاوه بر این، این پروتئین ها در یک الگوی قابل پیش بینی که در نواحی حافظه مغز شروع می شود و سپس گسترش می یابند، در حال تجمع هستند.
در مغز سالم، پروتئین تاو از عملکرد سلولهای عصبی، یعنی سلولهای عصبی تشکیل دهنده سیستم ارتباطی مغز پشتیبانی می کند. پروتئین میکروتوبول ها را که ساختارهایی هستند که به انتقال مولکول ها و مواد مغذی به نورونها کمک می کنند، تثبیت می کند.
با این حال، پروتئین تاو همچنین می تواند به طور غیر طبیعی رفتار کند و به صورت توده های سمی تجمع یابد که باعث مختل شدن و از بین بردن نورون ها می شود.
این نه تنها در آلزایمر بلکه در سایر بیماری های پیشرونده مغز مانند انسفالوپاتی آسیب زای مزمن رخ می دهد. این شرایطی است که غالباً در بوکسورها و بازیکنان فوتبال به دنبال مصدومیت های مکرر سر ایجاد می شود.
مطالعه جدید، مربوط به نقش میکروگلیا در فرآیند جمع شدن تائو می باشد. میکروگلیاها، سلولهای ایمنی هستند که در سیستم عصبی مرکزی (CNS) وجود دارند و رشد، پیشرفت و عملکرد آن را هدایت می کنند.
نقش دو لبه میکروگلیا
در تحقیقات قبلی، پروفسور هولتزمن و همکارانش قبلاً از رابطه بین میکروگلیا و تاو که برای محافظت از CNS به نظر می رسید، پرده برداشته اند: آنها دریافتند که سلولهای ایمنی بدن توانایی محدود کردن تشکیل اشکال سمی پروتئین را دارند.
با این حال، آنچه آنها دیدند همچنین باعث شد گمان کنند که رابطه می تواند دو لبه باشد.
به نظر می رسد تلاش میکروگلیا برای از بین بردن پروتئین های تائو در مراحل بعدی بیماری می تواند به نورون های همسایه آسیب برساند.
بنابراین، این تیم تصمیم گرفت به رابطه میکروگلیا-تاو، با استفاده از موش های تغییر یافته ژنتیکی، که یک تائو انسانی تولید می کنند، نگاهی دقیق تر بیندازند.
این موش ها معمولاً در سن 6 ماهگی در معرض تائو قرار دارند و علائم آسیب مغزی را در حدود 9 ماه نشان می دهند.
برخی از موشها همچنین نوعی از ژن APOE انسانی را حمل می کنند که خطر ابتلا به آلزایمر را به میزان 12 برابر افزایش می دهد. این تیم قبلاً دریافته بود که این نوع ژن، بنام APOE4، سمیت تاو در نورون ها را به شدت افزایش می دهد.
هنگامی که موشها به 6 ماهگی رسیدند، محققان یک رژیم غذایی را برای 3 ماه دیگر با ترکیبی که میکروگلیای مغز را کاهش می دهد، در نظر گرفتند. آنها به بقیه موش ها، دارونما (پلاسبو) دادند تا بتوانند تأثیرات را با یکدیگر مقایسه کنند.
هنگامی که موش ها به 9.5 ماهگی رسیدند، محققان مغز آنها را مورد بررسی و مقایسه قرار دادند. آنها دریافتند که وجود میکروگلیا باعث کوچک شدن مغز می شود.
موشهایی که دارای ژن پرخطر APOE4 بودند و هیچ مکمل از بین برنده ی میکروگلیا را دریافت نکردند، کوچک شدن مغز را نشان دادند.
این نتیجه نشان می دهد که میکروگلیا برای بروز آسیب مغزی باید وجود داشته باشد.
در مقابل، عدم وجود میکروگلیا در نتیجه مصرف مکمل، هیچ کوچک شدن مغزی در موش های مستعد دارای ژن خطر APOE4 را به وجود نیاورد.
علاوه بر این، مغز آنها سالم به نظر می رسید و شواهد کمی از تجمع سمی تاو را نشان می داد.
این تیم همچنین دریافتند که موشهای مستعد با ژن APOE حذف شده، کوچک شدن مغز کمی نشان دادند و علائم کمی از تاو سمی در آن ها دیده می شد.
آزمایش های بیشتر نشان داد که APOE به نظر می رسد میکروگلیا را تحریک می کند. محققان پیشنهاد می کنند که وقتی این ژنها فعال باشند، میکروگلیا نیز به رشد و تجمع سمی تاو که باعث از بین رفتن بافت مغزی می شود، کمک می کند.
میکروگلیا تخریب کننده عصب
دکتر یانگ شی، محقق در آزمایشگاه پروفسور هولتزمن، اظهار میکند: “عصب زدایی میکروگلیا ،” احتمالاً از طریق التهاب ناشی از مرگ سلولی ایجاد می شود “.
“اما حتی اگر این طور باشد، در صورت عدم وجود و یا غیر فعال بودن میکروگلیا، اشکال مضر و سمی تاو به مراحل پیشرفته تر و آسیب سلولی نمی رسد.
این نتایج نشان می دهد که میکروگلیا نقش مهمی در آسیب به عصب دارد و می تواند یک هدف مفید در درمان بیماری آلزایمر و سایر شرایط عصبی باشد.
اگرچه این ترکیب برای کاهش میکروگلیا در مغز موش ها مناسب استفاده در انسان نیست، اما می تواند به عنوان نقطه آغازی برای تولید دارو باشد.
“اگر ما می توانستیم دارویی را پیدا کنیم که میکروگلیا را دقیقاً در ابتدای مرحله آسیب های عصبی بیماری غیرفعال کند، مطمئنا ارزش تست کردن در افراد را دارد.”
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
منبع:
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.