اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی رشدی است که حدود 9.8 درصد از کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم بیش فعالی در کودکان شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. با این حال، تشخیص این وضعیت همیشه آسان نیست، زیرا بسیاری از علائم معمولاً با فعالیت «طبیعی» دوران کودکی اشتباه گرفته می‌شوند.
با توجه به اینکه هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند ADHD را تشخیص دهد، حتی پزشکان نیز ممکن است در تشخیص مشکل داشته باشند. در نهایت، برای ایجاد تمایز، پزشکان اطفال فهرستی از علائم مشخصه را بررسی می‌کنند تا مشخص کنند که آیا کودک معیارهای بیش فعالی را مطابق با راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا (DSM-5) دارد یا خیر.
تمایز بین انواع ADHD
علائم بیش فعالی معمولاً به دو دسته عمده دسته بندی می شوند: بی توجهی (ناتوانی در تمرکز) و بیش فعالی- تکانشگری (رفتارهای تکانشی بیش از حد و مخل).
دامنه علائم می تواند از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد و منجر به تشخیص های مختلفی شود که به طور کلی به شرح زیر طبقه بندی می شوند:
- ADHD نوع بی توجه کودکی را توصیف می کند که در توجه کردن مشکل دارد اما بیش فعال یا تکانشی نیست.
- ADHD نوع بیش فعالی- تکانشی به عنوان بی قراری مفرط، عجله و بی قراری بدون فقدان مشخصه تمرکز تعریف می شود.
- ADHD نوع ترکیبی ویژگی های هر دو را دارد.
چک لیست علائم بی توجهی ADHD
طبق DSM-5، بی توجهی در کودکان زیر 16 سال در صورتی قابل تشخیص است که شش تا یا بیشتر از علائم زیر را نشان دهند (تشخیص فقط به پنج علامت یا بیشتر برای نوجوانان 17 سال و بالاتر نیاز دارد):
- اغلب به جزئیات توجه نمی کند یا در کارهای مدرسه یا سایر فعالیت ها اشتباه می کند
- اغلب در حفظ توجه روی کارها یا در حین فعالیت های بازی مشکل دارد
- اغلب به نظر می رسد وقتی مستقیماً با او صحبت می شود گوش نمی دهد
- غالباً دستورالعمل ها را دنبال نمی کند یا در تکمیل تکالیف مدرسه یا کارهای خانه شکست می خورد
- اغلب در سازماندهی وظایف و فعالیت ها مشکل دارد
- اغلب از انجام کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی طولانی مدت دارند اجتناب می کند، دوست ندارد یا تمایلی ندارد.
- اغلب چیزهایی را که برای تکمیل کارها یا فعالیت ها لازم است فراموش می کند
- به راحتی حواسش پرت می شود
- اغلب در فعالیت های روزانه فراموشکار است
چک لیست علائم بیش فعالی ADHD
به طور مشابه، بیش فعالی و تکانشگری را در صورتی می توان در کودکان تشخیص داد که شش یا بیشتر از علائم زیر را نشان دهند (یا پنج علامت یا بیشتر برای افراد 17 سال و بالاتر):
- اغلب قبل از اینکه یک سوال کامل شود، پاسخ می دهند
- اغلب با دست ها یا پاهای خود بی قراری می کند یا هر زمان که می نشیند ارام و قرار ندارد
- اغلب با وجود اینکه به آنها گفته می شود یک جا بنشینید، صندلی خود را ترک می کنند
- اغلب در موقعیت هایی که مناسب نیست می دود یا بالا می رود
- اغلب قادر به بازی یا شرکت در فعالیت های اوقات فراغت به آرامی نیست
- اغلب “در حال حرکت” است که گویی غیرطبیعی است
- اغلب بیش از حد صحبت می کند
- اغلب در انتظار نوبت خود مشکل دارند
- اغلب مکالمات یا فعالیت های دیگران را قطع می کند یا در آن دخالت می کند
علائم بیش فعالی در بزرگسالان چگونه متفاوت است؟
ADHD اغلب برای اولین بار در دوران کودکی ظاهر می شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد، اگرچه تحقیقات نشان می دهد که تنها 17٪ از کودکان مبتلا به بیش فعالی هنوز در بزرگسالی این اختلال را دارند. علائم ممکن است در بزرگسالی نیز متفاوت باشد. به عنوان مثال، بیش فعالی در کودکان شایع تر است، اما در بزرگسالی بیشتر به عنوان بی قراری نشان داده می شود.
تعریف نوع ترکیبی ADHD
نوع ترکیبی ADHD با علائم بی توجهی و بیش فعالی / تکانشگری مشخص می شود. کودکان مبتلا به این نوع علائم بی توجهی همراه با علائم بیش فعالی و تکانشی را نشان می دهند.
برای تشخیص نوع ترکیبی ADHD، کودکان باید شش یا بیشتر از علائم بی توجهی و شش یا بیشتر علائم بیش فعالی/تکانشگری را نشان دهند. این علائم باید حداقل به مدت شش ماه وجود داشته باشد و نباید ناشی از بیماری دیگری باشد.
علائم بیش فعالی در دختران در مقابل پسران
تحقیقات نشان می دهد که ADHD اغلب در دختران و پسران متفاوت است. در حالی که پسران مبتلا به بیش فعالی بیشتر احتمال دارد که تظاهرات بیش فعال/ تکانشی یا ترکیبی داشته باشند، دختران بیشتر احتمال دارد که ADHD بی توجه داشته باشند.
پسران همچنین احتمال بیشتری دارد که علائم بیرونی مرتبط با ADHD مانند پرخاشگری را نشان دهند. آنها همچنین ممکن است علائم بیش فعالی یا تکانشی مانند حرکت مداوم، قطع حرف دیگران و درگیر شدن در اعمال فیزیکی در زمان های نامناسب داشته باشند.
برعکس، دختران مبتلا به بیش فعالی بیشتر احتمال دارد علائم بی توجهی مانند توجه نکردن، گوش ندادن، به راحتی پرت شدن حواس و از دست دادن تمرکز را تجربه کنند. سایر علائم ADHD در دختران می تواند شامل گوشه گیری، بی نظمی، بی انگیزگی، خجالتی بودن و به راحتی ناراحت شدن باشد.
از آنجایی که علائم پسران بیشتر مخرب است، اغلب بیشتر از دختران مبتلا به این بیماری تشخیص داده می شوند.
علائم دختران مانند خجالتی بودن و خیال پردازی اغلب به عنوان ویژگی های شخصیتی در نظر گرفته می شوند، بنابراین اغلب آنها را نادیده می گیرند و باعث می شود کمتر کمک دریافت کنند.
در صورت عدم درمان، بیش فعالی می تواند مشکلاتی را در مراحل بعدی زندگی ایجاد کند. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که وقتی ADHD دوران کودکی در طول زمان تداوم می‌یابد، زنان بیشتر در معرض آسیب به خود قرار می‌گیرند و هم از نظر اجتماعی و هم در کارشان با آسیب‌هایی مواجه می‌شوند.
تشخیص بیش فعالی در کودکان
برای اینکه ADHD به طور قطعی تشخیص داده شود، علائم باید چهار معیار اصلی را داشته باشند:
- علائم بی توجهی یا بیش فعالی- تکانشی باید قبل از 12 سالگی وجود داشته باشد.
- علائم باید در دو یا چند موقعیت، مانند خانه، با دوستان، یا در مدرسه وجود داشته باشد.
- علائم باید با توانایی کودک برای عملکرد در مدرسه، موقعیت‌های اجتماعی یا هنگام انجام کارهای روزمره تداخل داشته باشد یا آن را کاهش دهد.
- علائم را نمی توان با هیچ وضعیت روانی دیگری توضیح داد (مانند اختلال خلقی) یا به عنوان بخشی از یک دوره اسکیزوفرنی یا روان پریشی رخ می دهد.
درمان بیش فعالی در کودکان
اگر کودک مبتلا به ADHD تشخیص داده شود، پزشک او می تواند یک برنامه درمانی مناسب برای نیازهای او تعیین کند. این درمان ممکن است شامل دارو، روان درمانی یا ترکیبی از این دو باشد. راهبردهای دیگر نیز می توانند مفید باشند، از جمله رویکردهای رفتاری، آموزش والدین و آموزش مهارت های اجتماعی.
همچنین ممکن است والدین پیوستن به یک گروه حمایتی برای والدین کودکان مبتلا به بیش فعالی را مفید بدانند. همچنین مهم است که به کودک کمک کنید تا درباره تشخیص و برنامه درمانی خود اطلاعات بیشتری کسب کند.
کار با پزشک یا درمانگر کودک، گفتگو با کودک و جستجوی الگوهای مثبت می تواند مفید باشد. ممکن است دانستن این موضوع برای کودک مفید باشد که افراد مشهور زیادی از جمله ورزشکاران مبتلا به این بیماری هستند. به آنها کمک کنید تا نقاط قوت افراد مبتلا به ADHD را بشناسند.
بررسی یک چک لیست برای بیش فعالی می تواند به ما در درک بهتر برخی از علائم ADHD در کودکان کمک کند. با این حال، اگر مشکوک به بیش فعالی باشد، گام بعدی صحبت با یک متخصص برای ارزیابی، تشخیص و درمان بیشتر است.
درمان های جدید بیش فعالی یا ADHD بدون دارو
نوروفیدبک
نوروفیدبک یک درمان غیر تهاجمی است که مغز را تشویق می‌کند تا الگوهای فعالیت سالم‌تری ایجاد کند. هدف درمان تنها تغییر طرز فکر و احساس شما نیست، بلکه تغییر مغز شما در سطح بیولوژیکی برای عملکرد بهتر است.
اگر علاقه مندید راجع به اینکه چگونه نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی و نقص توجه بیش فعالی به کار می رود، بیشتر بدانید مطلب زیر را بخوانید:
واقعیت مجازی
شواهد اخیر نشان می‌دهد که واقعیت مجازی میتواند به تقویت برخی از چالش‌های اصلی درمان ADHD مانند توجه، حل مسئله و مدیریت رفتارهای تکانشی کمک کند. به عنوان مثال، استفاده از VR میتواند سناریوهای مجازی ایجاد کند که میتواند مهارت‌هایی مانند بازداری پاسخ و کنترل احساسی را تقویت و توانمند کند.
واقعیت مجازی محیط های همه جانبه ای را فراهم می کند. ایده این است که کاربر بتواند مانند زندگی واقعی ببیند، بشنود و احساس کند. در این حالت، محیط یک کلاس درس را با معلم شبیه‌سازی می‌کنند که در آن حواس‌پرتی‌های مختلفی ظاهر می‌شود. می‌توان عوامل حواسپرتی را در طول جلسات کنترل، افزایش و کاهش داد. هدف این است که کودکان را “تربیت” کنیم تا یاد بگیرند که آنها را نادیده بگیرند و بتوانند به راحتی آنها را تحت کنترل درآورند. هنگامی که بیمار به فعال شدن محرک های حواسپرتی عادت می کند، پاسخ های ذاتی به نوعی کاهش می یابد که به بیمار کمک می کند بر این اختلال غلبه کند.
تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال TMS
TMS از ارتباط بین مغناطیس و الکتریسیته برای تأثیرگذاری بر فعالیت الکتریکی در مغز به صورت غیر تهاجمی و بدون درد استفاده می کند. این را می توان در درمان ADHD با استفاده از امواج مغناطیسی برای تشویق تولید مقدار مناسب انتقال دهنده های عصبی مهار کرد.
این کار به روشی ملایم و تا حد زیادی بدون عوارض جانبی انجام می شود. در طول بسیاری از درمان‌ها طی چند هفته، TMS میتواند برای تغییر جهت تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی و کمک به تعادل فعالیت الکتریکی در بخش‌های مناسب مغز مورد استفاده قرار گیرد.
برای دیدن مطلب کامل درمان بیش فعالی و نقص توجه ADHD با TMS، روی این لینک کلیک کنید:
ا‌مروزه با پیشرفت علم تکنیک های مختلفی برای درمان اختلالات روانی ایجاد شده است که بسته به شرایط شما میتواند مورد استفاده قرار بگیرد. میتوانید از کارشناسان انستیتو سلامت مغز دانا کمک بگیرید تا بهترین و موثرترین درمان برای خود را بیابید. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.