سوء استفاده عاطفی چیست و چه نشانه هایی دارد؟+راهکارهای مقابله با آن

سوء استفاده عاطفی شامل کنترل شخص دیگری با استفاده از احساسات برای انتقاد، شرمنده کردن، سرزنش یا دستکاری واقعیت است. در حالی که بیشتر در روابط زناشویی و دوستیابی رایج است، سوء استفاده ذهنی یا عاطفی می تواند در هر رابطه ای رخ دهد. از جمله در بین دوستان، اعضای خانواده و همکاران.

تعریف سوء استفاده عاطفی

به طور کلی، یک رابطه زمانی از نظر عاطفی سوءاستفاده‌گر است که الگوی ثابتی از کلمات توهین آمیز و رفتارهای قلدرانه وجود داشته باشد که عزت نفس فرد را تحلیل می برد و سلامت روان او را تضعیف می کند.

هدف اصلی سوء استفاده عاطفی کنترل طرف مقابل از طریق بی اعتبار کردن، منزوی کردن و ساکت کردن آنهاست. تشخیص این یکی از سخت ترین اشکال سوء استفاده است زیرا می تواند ظریف و موذیانه باشد. اما می تواند آشکار هم باشد.

در هر صورت، سوء استفاده عاطفی می تواند عزت نفس شما را از بین ببرد و شما می توانید به درک و واقعیت خود شک کنید. در پایان، ممکن است احساس کنید در دام افتاده اید. افرادی که مورد آزار عاطفی قرار گرفته اند اغلب آنقدر زخمی هستند که نمی توانند رابطه را بیشتر تحمل کنند، اما همچنین از ترک آن می ترسند. بنابراین، چرخه تا زمانی که کاری انجام نشود تکرار می شود.

نشانه های سوء استفاده عاطفی

چندین زنگ خطر برای سوء استفاده عاطفی وجود دارد. به خاطر داشته باشید که حتی اگر شریک زندگی، والدین، همکار یا دوست شما فقط تعداد انگشت شماری از این کارها را انجام دهد، رابطه شما با آنها همچنان از نظر عاطفی آزاردهنده است.

این موارد را به یاد داشته باشید:

هنگام بررسی رابطه خود، به یاد داشته باشید که سوء استفاده عاطفی اغلب غیرمستقیم و نامحسوس است. در نتیجه، تشخیص علائم بسیار دشوار است. اگر در تشخیص اینکه آیا رابطه شما سوءاستفاده گر است یا خیر، مشکل دارید، به این فکر کنید که تعاملات شما چه احساسی در شما ایجاد می کند.

اگر هر زمان که با طرف مقابلتان در ارتباط هستید احساس آسیب دیدن، ناامیدی، سردرگمی، سوء تفاهم، افسردگی، اضطراب یا بی ارزشی می کنید، احتمال اینکه رابطه شما از نظر عاطفی آزاردهنده باشد، زیاد است.

همچنین در دام این که به خود بگویید «اونقدام بد نیست» نیفتید و رفتار طرف مقابل را به حداقل برسانید. همه سزاوار این هستند که با آنها با مهربانی و احترام رفتار شود، از جمله شما. درک این موضوع می تواند به شما کمک کند چرخه سوء استفاده عاطفی را متوقف کنید.

انتظارات غیرواقعی

یکی از نشانه های سوء استفاده عاطفی این است که طرف مقابل انتظارات غیر واقعی از شما داشته باشد. نمونه هایی از این عبارتند از:

• درخواست های غیر منطقی
• از شما انتظار دارند که همه چیز را کنار بگذارید و نیازهای آنها را برآورده کنید
• از شما می خواهند که تمام وقت خود را با هم بگذرانید
• ناراضی بودن، مهم نیست چقدر تلاش می کنید
• انتقاد از شما برای انجام ندادن وظایف طبق استانداردهای آنها
• انتظار از شما برای به اشتراک گذاشتن نظرات آنها (یعنی شما اجازه ندارید نظر متفاوتی داشته باشید)
• درخواست از شما برای نام بردن تاریخ‌ها و زمان‌های دقیق هنگام بحث در مورد چیزهایی که شما را ناراحت می‌کند (و وقتی نمی‌توانید این کار را انجام دهید، ممکن است حرفتان را رد کنند، گویی هرگز اتفاق نیفتاده است)

یکی دیگر از نشانه‌هایی که نشان می‌دهد ممکن است فردی از نظر عاطفی سوء استفاده کند، این است که شما را بی‌اعتبار می کند. برخی از مصادیق آن عبارتند از:

• تضعیف، نادیده گرفتن یا تحریف ادراکات یا واقعیت شما
• امتناع از پذیرش احساساتتان، با تلاش برای تعریف اینکه چگونه باید احساس کنید
• از شما می خواهد بارها و بارها احساس خود را توضیح دهید
• متهم کردن شما به “بیش از حد حساس”، “بیش از حد احساساتی” یا “دیوانه” بودن
• امتناع از تأیید یا پذیرش نظرات یا ایده های شما به عنوان نظری معتبر
• نادیده گرفتن درخواست ها، خواسته ها و نیازهای شما و مضحک یا بی ارزش خواندن آنها
• با گفتن جملاتی مانند “داری شلوغش میکنی” یا “داری اغراق می کنی” میگویند برداشت شما اشتباه است یا نمی توان به شما اعتماد کرد.
• اگر خواسته ها یا نیازهای خود را بیان کنید، شما را به خودخواه، نیازمند یا مادی گرا بودن متهم می کنند (توقع این است که هیچ خواسته یا نیازی نداشته باشید)

آشوب ایجاد می کنند

افراد سوءاستفاده گر عاطفی تمایل به ایجاد هرج و مرج دارند. چند نمونه از این زنگ خطرها عبارتند از:

شروع دعوا به خاطر بحث
بیان جملات گیج کننده و متناقض (که گاهی اوقات “دیوانه سازی” نامیده می شود)
داشتن تغییرات شدید خلقی یا فوران عاطفی ناگهانی

از باج گیری عاطفی استفاده می کند

اگر کسی سعی می کند از احساسات شما علیه شما استفاده کند، این نشانه سوء استفاده عاطفی است.

نمونه هایی از باج گیری عاطفی عبارتند از:

• دستکاری و کنترل شما با ایجاد احساس گناه و عذاب وجدان
• تحقیر شما در ملاء عام یا در خلوت
• بزرگنمایی عیب‌های شما یا اشاره به آنها برای منحرف کردن توجه یا اجتناب از مسئولیت انتخاب‌ها یا اشتباهات خودشان
• انکار وقوع رویداد یا دروغ گویی در مورد آن
• تنبیه کردن شما با محبت نکردن یا سکوت کردن

خودشان را برتر جلوه می‌دهند

افرادی که از نظر عاطفی آزاردهنده هستند اغلب خودشان را برتر و شایسته نشان می دهند.

مواردی که باید در نظر بگیرید که آیا فرد در زندگی شما این نشانه سوء استفاده عاطفی را نشان می دهد یا خیر، عبارتند از:

• با شما طوری رفتار می کنند که انگار حقیر هستید
• شما را به خاطر اشتباهات و کاستی هایشان سرزنش می کنند
• به همه چیزهایی که می گویید شک می کنید و سعی می کنید به شما ثابت کند که اشتباه می کنید
• جوک ساختن از ضعف های شما
• به شما میگویند نظرات، ایده‌ها، ارزش‌ها و افکار شما احمقانه، غیرمنطقی یا بی‌معنی هستند
• با تحقیر با شما صحبت میکنند
• هنگام تعامل با شما از طعنه استفاده میکنند
• طوری رفتار میکنید که انگار همیشه حق با آنهاست، می دانند چه چیزی بهتر است و از شما باهوش ترند

شما را کنترل و منزوی می کنند

افراد سوءاستفاده گر عاطفی سعی می کنند شما را منزوی و کنترل کنند.

برخی از نمونه های این شکل از سوء استفاده عاطفی عبارتند از:

• کنترل افرادی که می بینید یا با آنها وقت می گذرانید، از جمله دوستان و خانواده
• چک کردن گوشی از جمله پیامک ها، رسانه های اجتماعی و ایمیل
• متهم کردن شما به خیانت و حسادت نسبت به دیگر روابطتان
• گرفتن یا پنهان کردن کلید ماشینتان
• خواستار دانستن اینکه همیشه کجا هستید یا از GPS برای ردیابی هر حرکت شما استفاده میکنند
• با شما مثل اموالشان برخورد میکنند
• انتقاد یا مسخره کردن دوستان، خانواده و همکارانتان
• استفاده از حسادت به عنوان نشانه عشق
• شما را مجبور می کند که تمام وقت خود را با هم بگذرانید
• کنترل امور مالی

انواع سوء استفاده عاطفی

سوء استفاده عاطفی می تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله:

• اتهام به خیانت یا سایر نشانه های حسادت و مالکیت
• بررسی مداوم یا تلاش برای کنترل رفتار فرد مقابل
• مدام بحث یا مخالفت کردن
• مدام انتقاد کردن
• چراغ گاز یا gaslighting

• جدا کردن فرد از خانواده و دوستانش
• فحش و توهین کلامی
• امتناع از  رابطه
• شرمنده کردن یا سرزنش کردن
• بی اهمیت جلوه دادن نگرانی های طرف مقابل
• خودداری از محبت و توجه

رابطه شما ممکن است در ابتدا عادی و محبت آمیز به نظر برسد،  این نوع سوء استفاده عاطفی بعداً (با پیشرفت رابطه) در تلاش برای شروع به دستکاری و کنترل شما استفاده می شود.

ممکن است آنقدر آهسته شروع شوند که در ابتدا حتی متوجه آنها نشوید.

سوء استفاده عاطفی در مقابل تعارض عادی

تعارض بخشی عادی از یک رابطه است. با این حال، اگر در طول درگیری با طرف مقابل، احساس می‌کنید که مورد آزار و اذیت، بی‌احترامی، تحقیر یا توهین قرار می‌گیرید، اینها نشانه‌هایی هستند که ممکن است از مرز و آزار عاطفی عبور کرده باشد.

تاثیر سوء استفاده عاطفی

تحقیقات نشان می‌دهد که عواقب سوء استفاده عاطفی به همان شدت آزار جسمی است.  به جز این که به جای آثار و کبودی‌های فیزیکی، زخم‌های شما برای دیگران نامرئی است. در شک و تردید، بی‌ارزش بودن، و نفرت از خود پنهان می‌شوند.

وقتی آزار عاطفی شدید و مداوم باشد، می‌توانید تمام حس خود را از دست بدهید. با گذشت زمان، اتهامات، توهین‌های کلامی، برچسب زدن، انتقادات و تهمت زدن می‌تواند حس شما را به قدری از بین ببرد که دیگر نتوانید خود را واقع بینانه ببینید.

در نتیجه، ممکن است شروع به توافق با سوء استفاده کننده کنید و از خودتان انتقاد کنید.

در نهایت، ممکن است از دوستی ها کنار بکشید و خود را منزوی کنید، زیرا متقاعد شده اید که هیچ کس شما را دوست ندارد.

سوء استفاده عاطفی می تواند بر روابط دوستانه تأثیر بگذارد زیرا افراد مورد آزار عاطفی اغلب نگران این هستند که مردم چگونه آنها را می بینند و آیا واقعاً آنها را دوست دارند یا خیر.

علاوه بر این، سوء استفاده عاطفی می تواند باعث مشکلات دیگری در سلامتی شما شود. اثرات سوء استفاده بر سلامت روان شامل افسردگی، اضطراب و گاهی اوقات ایجاد اختلالات تغذیه‌ای است. آزار عاطفی می‌تواند بر شما تأثیر فیزیکی بگذارد و باعث ایجاد زخم معده، تپش قلب و بی‌خوابی شود.

اگر احساس میکنید رابطه شما باعث این مشکلات شده است، مهم است که برای رفع آن تلاش کنید و کمک بگیرید. انستیتو سلامت مغز دانا با ارائه موثرترین روش های جدید به شما در این راه کمک میکند. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید یا واحدهای متنوع تخصصی را در سایت ما ببینید.

نکاتی برای مقابله با سوء استفاده عاطفی

اولین گام در برخورد با یک رابطه آزاردهنده عاطفی، شناخت سوء استفاده است. اگر بتوانید هر یک از جنبه های سوء استفاده عاطفی را در رابطه خود شناسایی کنید، مهم است که قبل از هر چیز آن را تصدیق کنید.

با صادق بودن در مورد آنچه تجربه می کنید، می توانید دوباره کنترل زندگی خود را به دست بگیرید. در اینجا هفت استراتژی دیگر برای احیای زندگی آورده شده است که می توانید امروز آنها را عملی کنید.

خودتان را در اولویت قرار دهید

وقتی صحبت از سلامت روحی و جسمی شما می شود، خودتان را در اولویت قرار دهید. نگران جلب رضایت فردی که از شما سوء استفاده می کند، نباشید. به نیازهای خود رسیدگی کنید. کاری را انجام دهید که به شما کمک کند مثبت فکر کنید و خودتان را تأیید کنید.

همچنین حتماً استراحت کافی داشته باشید و وعده های غذایی سالم بخورید. این مراحل ساده مراقبت از خود می تواند به شما کمک کند تا با استرس های روزانه سوء استفاده عاطفی مقابله کنید.

ایجاد مرزها

قاطعانه به فرد آزاردهنده بگویید که دیگر سر شما فریاد نزند، شما را نامرد صدا نکند، به شما توهین نکند، به شما بی ادبی نکند و غیره. سپس، به آنها بگویید اگر این رفتار را انجام دهند چه اتفاقی خواهد افتاد.

به عنوان مثال، به آنها بگویید که اگر شما را با نام های نامناسب صدا بزنند یا به شما توهین کنند، مکالمه تمام می شود و شما اتاق را ترک خواهید کرد. نکته کلیدی این است که از مرزهای خود پیروی کنید. این امر به طرف مقابل نشان میدهد که آزار عاطفی او قابل تحمل نخواهد بود.

مرزهایی را که قصد حفظ آنها را ندارید بیان نکنید.

دست از سرزنش خود بردارید

اگر برای مدتی در یک رابطه آزاردهنده احساسی بوده اید، ممکن است فکر کنید که مشکلی در شما وجود دارد. اما مشکل شما نیستید. از سرزنش خود برای چیزی که کنترلی روی آن ندارید دست بردارید.

متوجه شوید که نمی توانید آنها را تغییر دهید

با وجود تمام تلاش‌هایتان، هرگز نمی‌توانید با انجام کاری متفاوت یا متفاوت بودن، فرد آزارگر عاطفی را تغییر دهید. یک فرد سوءاستفاده‌گر تصمیم می گیرد که رفتاری توهین آمیز داشته باشد.

به خود یادآوری کنید که نمی توانید اعمال آنها را کنترل کنید و در انتخاب آنها مقصر نیستید. تنها چیزی که می توانید کنترل کنید پاسخ شما به سوء استفاده عاطفی است.

از درگیر شدن بپرهیزید

با فرد سوءاستفاده‌گر درگیر نشوید. به عبارت دیگر، اگر سوء استفاده کننده سعی کرد با شما بحثی را شروع کند، شروع به توهین به شما کرد، چیزهایی را از شما مطالبه کرد، یا از روی حسادت عصبانی شد، سعی نکنید توضیحی ارائه دهید، احساسات او را تسکین دهید یا برای کارهایی که انجام نداده اید عذرخواهی کنید.

اگر می توانید به سادگی از موقعیت دور شوید. هر چقدر هم که تلاش کنید، نمی توانید از نظر آنها همه چیز را درست کنید.

یک شبکه پشتیبانی بسازید

اگرچه ممکن است سخت باشد که به کسی بگویید که در حال آزار عاطفی هستید، اما صحبت کردن می تواند کمک کننده باشد. با یک دوست قابل اعتماد، یکی از اعضای خانواده یا حتی یک مشاور در مورد آنچه تجربه می کنید صحبت کنید. تا حد امکان از فرد سوءاستفاده‌گر و با افرادی که شما را دوست دارند و حمایت می کنند وقت بگذارید.

این شبکه از دوستان و افراد مورد اعتماد سالم به شما کمک می کند کمتر احساس تنهایی و انزوا کنید. آنها همچنین می توانند حقیقت را در زندگی شما بیان کنند و به شما کمک کنند تا همه چیز را در چشم انداز قرار دهید.

رهایی از سوء استفاده عاطفی

اگر آزار عاطفی را تجربه کرده اید، چند کار وجود دارد که می توانید برای کمک به روند بهبودی انجام دهید.

سوء استفاده را تصدیق کنید.

از به حداقل رساندن یا حتی انکار سوء استفاده خودداری کنید و بپذیرید که این اتفاق افتاده است تا بتوانید شروع به بهبودی از آن کنید.

به خودت قول بده

متعهد شوید که چرخه سوء استفاده عاطفی را متوقف کنید. همچنین، بدون توجه به اینکه چقدر طول می کشد، به روند درمان پایبند باشید زیرا ارزش و لیاقت داشتن یک زندگی شاد را دارید.

مهربانی با خود را تمرین کنید.

برای رشد، همان سطحی از شفقت، مهربانی و انعطاف را به خود بدهید که به دوستی که آزار عاطفی را تجربه کرده است می دهید.

به سراغ عزیزان بروید.

با افرادی که به شما اهمیت می دهند و از شما حمایت می کنند در تماس باشید تا بتوانند در این دوران سخت به شما کمک کنند.

به دنبال مشاوره باشید

روان درمانی می تواند به شما کمک کند تا رابطه آزاردهنده عاطفی خود را واقع بینانه بنگرید و در عین حال ابزارهایی را برای غلبه بر سوء استفاده ارائه دهید. بهبودی از سوء استفاده عاطفی به زمان نیاز دارد. مراقبت از خود، تماس با عزیزان حامی و صحبت با یک درمانگر می تواند کمک کننده باشد.

منابع:

1. National Network to End Domestic Violence. Forms of abuse.
2. National Domestic Violence Hotline. Understand relationship abuse.
3. Office on Women’s Health. Emotional and verbal abuse.
4. Remschmidt H. The emotional and neurological consequences of abuse. Dtsch Arztebl Int. 2011;108(17):285-286. doi:10.3238/arztebl.2011.0285
5. https://www.verywellmind.com/identify-and-cope-with-emotional-abuse-4156673

Mozhan Parsa

درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.