- اوتیسم
- علت بروز بیماری اوتیسم
- نقش متخصصان علوم اعصاب در کمک به درمان اوتیسم
- آیا اوتیسم عقب ماندگی ذهنی محسوب می شود؟
- ارزیابی هوش چندگانه کودک اوتیستیک و رمزگشایی استعداد پنهان
- روی شاخص های ضعیف تر کارکرد عصب-شناختی کودک کار می‌شود
- خانواده‌ها نقش مهمی در فرایند بازتوانی کودک دارند
- اوتیسم دارو درمانی ندارد
- آزمایشگاه های علوم اعصاب
- درباره نویسنده
اوتیسم
اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD)،به طیف وسیعی از شرایط اطلاق می‌شود. بیماری با چالش‌هایی در مهارت‌های اجتماعی، رفتارهای تکراری، گفتار و ارتباطات غیرکلامی مشخص می‌شود. در حال حاضر از هر 54 کودک یک نفر را در ایالات متحده تحت تاثیر قرار می دهد. علائم اصلی آن تاخیر در پاسخ دهی، بی دست و پا بودن اجتماعی و مشکل در ارتباط کلامی و غیرکلامی است. یکی از انواع ناکارآمدیهای تکاملی و عصبی در کودکان است. فرایند تکامل در مدارهای عصبی که عمدتا مسئول کارکرد های رفتاری، ارتباطی و یا اجتماعی فرد هستند، دچار نقص می شود.
در سالهای اخیر بیشتر واژه اوتیسم را در منابع علمی، خبری و اجتماعی میشنویم. افزایش تعداد اوتیسم احتمالا به این دلیل است که امروزه با دقت نظر بیشتری این موارد تشخیص داده میشوند. در سالهای اخیر انجمن های مردم نهاد در حوزه اوتیسم فعال تر شده اند.
علت بروز بیماری اوتیسم
تعداد متخصصانی که به حوزه توانبخشی شناختی وارد شده‌اند افزایش یافته است. علت بروز اختلال اوتیسم در کودک هنوز به طور کامل مشخص نیست. هر خانواده‌ای ممکن است صاحب فرزندی با اختلال طیف اوتیسم شود. در عین حال، آنچه که بسیار مهم است بالا بردن سطح آگاهی خانواده‌هاست. آنها باید بتوانند به موقع اختلال احتمالی موجود در کودک را با متخصص در میان بگذارند. مشکلات اوتیسم قبل از 2سالگی چندان آشکار نیستند. اما عدم تولید صداهایی خاص و عدم توانایی در اشاره مثل دست تکان دادن تا یک سالگی هشدار دهنده است. همچنین کودک توانایی گفتن تک کلمه تا 16 ماهگی ندارد. بیمار نمی تواند جملات خود بخودی دو کلمه ای را تا 24 ماهگی به کار برد. فقدان مهارت مطلوب کلامی و اجتمایی در هر سنی بین 3 سالگی تا بلوغ میتواند دلیل وجود اوتیسم باشد.
نقش متخصصان علوم اعصاب در کمک به درمان اوتیسم
به هر شکل نکته کلیدی این است که هر چه بازتوانی زودتر آغاز شود نتیجه درمان هم موثرتر خواهد بود.
در علوم اعصاب هدف انتخاب رویکرد ارزیابی، تشخیص بازتوانی اختصاصی برای هر فرد مبتلا به اوتیسم است. درمان ممکن است مبتنی بر فن‌آوری‌های جدید یا با رویکرد رفتاری و مستقل از تکنولوژی باشد. دو حوزه علوم اعصاب شناختی و علوم اعصاب بالینی در تشخیص و ارزیابی و درمان اوتیسم نقش مهم تری دارند. هدف اصلی متخصصان این است تا با روش دقیق‌تر و جز‌ء‌نگرتر اختلال را تشخیص داده و به بازتوانی آن بپردازند.
آیا اوتیسم عقب ماندگی ذهنی محسوب می شود؟
اوتیسم جزء اختلالات تکاملی نافد رشد است و مبتلایان به آن دچار ناکارآمدیهای عصب-شناختی هستند. مهم تر از همه این عارضه عقب‌ماندگی ذهنی محسوب نمی‌شود.
بسیاری از مبتلایان به اوتیسم تعاملات اجتماعی بطور جدی مشکل دارند. گروهی نیز در عملکرد جسمی- حرکتی، گفتار و کارکردهای شناختی دیگر دچار اختلالند. مبتلایان به اوتیسم را در گروه‌های با کارکرد پایین یا بالا طبقه‌بندی می‌کنند. مبتلایان اوتیسم با کارکرد بالا دچار مشکلات گفتاری یا جسمی حرکتی نیستند. این در حالیست که کودکان مبتلا به اوتیسم با کارکرد پایین مشکلات عمیق تری دارند.
در واقع مغز کودک مبتلا به اوتیسم مانند الماسی است که همه ابعاد آن به یک اندازه تراش نخورده است. با چرخاندن این الماس بعدی از آن که براق تر (توانمند تر) است ظاهر می‌شود. در بعضی حوزه‌ها ضعیف‌تر، در بعضی از حوزه‌ها متوسط و گاهی هم بسیار توانمندتر از سطح معمول جامعه عمل می‌کند.
ارزیابی هوش چندگانه کودک اوتیستیک و رمزگشایی استعداد پنهان
در دهه اخیر ارزیابی های عصب-شناختی مفهوم جدیدی را در بر دارد که به آن هوش چندگانه می‌گویند. با ارزیابی این شاخص میتوان مولفه های بیشتری را در ارزیابی های شناختی کودکان اوتیسم مد نظر قرار داد. هوش چندگانه شامل 8 مولفه است. با این روش توانمندی‌های کودکان مبتلا در عرصه های مختلف ارزیابی می شود. ارزیابی ها در هوش کلامی، هوش منطق یا ریاضی، هوش بصری-مکانی، هوش حرکتی-جسمانی، هوش موسیقی، هوش میان فردی، هوش درون فردی، هوش طبیعت‌گرا/هنری انجام می شود.
یک کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است در یک مولفه بسیار ضعیف و در مولفه دیگر قوی باشد. مهم این است که مبتلایان ارزیابی شوند. بر اساس ارزیابی ها برنامه‌ریزی جهت بازتوانی یا توانمندسازی شناختی آغاز شود. توانبخشی شناختی دارای دو مفهوم بازتوانی شناختی و ارتقاء عملکرد شناختی است. بعد از مرحله استعدادیابی، ممکن است یک یا دو حوزه از عملکرد شناختی کودک پایین‌تر از سطح جامعه باشد.
روی شاخص های ضعیف تر کارکرد عصب-شناختی کودک کار می‌شود
در این حوزه ها باید بازتوانی شناختی صورت گیرد. مثلا ممکن است کودک در بخش توجه، حافظه، گفتار، برنامه‌ریزی یا استدلال دچار مشکل باشد. در این مواقع باید جنبه های بازتوانی مشخص شود. بر اساس آن برای هر کودک بطور جداگانه برنامه‌ریزی فردی انجام می‌شود. بعضی از کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است، توانمندی اعجاب‌انگیزی در یکی از حوزه‌ها داشته باشند. مثلا در موسیقی یا ریاضی خیلی بالاتر از متوسط جامعه باشند.
باید تشخیص ها دقیق باشد و با روش‌های علمی و مبتنی بر شواهد توانمندسازی شناختی صورت گیرد. در نتیجه احتمال اینکه کودک در آینده به هنرمند یا ورزشکار بسیار برجسته ای تبدیل شود، زیاد است.
عموما در ارزیابی های شناختی، مشکلات از بالا به پایین و بر اساس توانمندی‌های خاص در یک لیست نوشته می‌شود. در پایین لیست، مشکلات شدیدتر قرار دارند و از همان جا توانبخشی شروع می‌شود.
خانواده‌ها نقش مهمی در فرایند بازتوانی کودک دارند
والدین منبع اصلی و معتبرترین مرجع اطلاعات در مورد کودکان اوتیسم هستند. از این رو نقش آنها در فرایند بازتوانی کودک انکار ناپذیر است. از سال گذشته با مشارکت انجمن خیریه اوتیسم شاخه فارس و گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز کارگروهی به نام تیم مطالعات بین رشته‌ای اوتیسم تشکیل شد. در آن متخصصان از حوزه‌های مختلف علوم اعصاب، روانپزشکی، روانشناسی بالینی و مشاوره باهم همکاری می‌کنند. در این کارگروه برای پی بردن به مشکلات خانواده‌ها جلساتی برقرار می‌کند. بررسی‌ها نشان داده، خانواده‌ها معمولا از خواب کودک، کنترل هیجانی-شناختی و پرخاشگری شکایت دارند. این مشکلات اغلب در راس قرار دارند. مجموعه‌ای از علایم که توسط خانواده گزارش می‌شود، در پرونده ثبت می‌شود. بر اساس اظهارات و مصاحبه های انجام شده با والدین ارزیابی های بالینی نیز انجام می شود.
اوتیسم دارو درمانی ندارد
توانبخشی کودکان مبتلا به اوتیسم نیاز به همکاری تیمی دارد. در این بین نقش خانواده‌ها بسیار مهم و محوری است. باید بتوان تعاملات اجتماعی و توانمندی‌های آنها را بالا برد. با اینکه داروهایی برای بهبود کارکرد و کنترل تکانه ها و کلیشه های رفتاری در اوتیسم استفاده می شود؛ دارویی قطعی برای “درمان” کودکان مبتلا به اوتیسم در علوم اعصاب و روانپزشکی وجود ندارد. از این رو آنچه در درمان اوتیسم مطرح است، آموزش و تعامل خانواده‌ها با درمانگر است. تا بتوان کودک را در مسیر درست توانبخشی و بازتوانی شناختی-رفتاری قرار داد. در حال حاضر در شهرهای بزرگ مراکز دانشگاهی ارایه خدمات عصب-شناختی در حوزه اختلالات تکاملی اعصاب راه‌اندازی شده است. خانواده‌ها می‌توانند به این مراکز مراجعه کنند.
آزمایشگاه های علوم اعصاب
معمولا در آزمایشگاه های علوم اعصاب شناختی درمانهای شناختی رفتاری انجام می شود. همچنین تحریک غیر تهاجمی عصبی (با استفاده از جریان ضعیف الکتریسیته یا مغناطیس) و روش بازخورد عصبی ارائه می شود. هدف از تکنیک ها، توانمند سازی یا بازتوانی شاخص شناختی-رفتاری مورد نظر در کودکان اوتیسم است. با تلاش گروهی و رویکرد علمی و دقیق میتوان این کودکان را به سطح بالاتر توانایی های شناختی هدایت کرد.
بعد از آن متخصص مربوطه طرح درمانی را مشخص می‌کند. طرح درمان میتواند همراستا با خدمات گفتاردرمانی، کاردرمانی، موسیقی‌درمانی یا بازی درمانی باشد.
منبع: Accessible ABA – Helping children wif autism and their families reach their full potential.
کودکان دارای اوتیسم با عروسک ها ارتباط خوبی دارند! – انستیتو سلامت مغز دانا (danabrain.ir)
اوتیسم، یک اختلال عصبی! – انستیتو سلامت مغز دانا (danabrain.ir)
برای اطلاعات بیشتر با ما در مرکز سلامت مغز دانا در تماس باشید.
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.