ریتالین و تاثیر آن بر تقویت تمرکز و حافظه: واقعیت یا تبلیغات؟

در این روزهای سال که به زمان کنکور سراسری و امتحانات پایان‌ترم نزدیک می‌شویم، رقابت میان دانش آموزان و دانشجویان برای کسب رتبه و نمره بهتر دوچندان می‌شود. همه افراد سعی دارند که با روش‌های مختلف بازدهی خود را در این روزها بالا برده و نتیجه بهتری را کسب کنند. در این میان طیف روبه گسترشی از دانشجویان و حتی دانش آموزان به داروها و مواد مخدر مختلف برای افزایش بازدهی و تمرکز و حافظه روی آورده‌اند. از معروف ترین این داروها می‌توان به ریتالین (Ritalin)، آدرال (Aderall) و ماریجوانا (Marijuana) اشاره کرد. در این مطلب به ارائه توضیحاتی پیرامون ریتالین می‌پردازیم.

اگر با مشکلات توجه و تمرکز روبرو هستید، به شما توصیه می‌کنیم که به جای مصرف خودسرانه داروها که ممکن است خطرناک باشد، حتما با یک پزشک متخصص مشورت کنید. آیا شما یا عزیزانتان از اختلالات حافظه و نقص توجه و تمرکز رنج می‌برید؟ شما می‌توانید در کلینیک سلامت مغز، ارزیابی‌های پیشرفته‌ای را انجام دهید. نتایج این ارزیابی‌ها می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را به شما و پزشکتان ارائه دهد و به حفظ کیفیت زندگی و استقلال شما کمک کند.

در کلینیک سلامت مغز، راهکارهای مفیدی (دارویی و غیر دارویی) در مورد مشکلات توجه و تمرکز و حافظه توسط متخصصین ارائه می‌شود. با ما در تماس باشید:

07136476172 – 09172030360

آدرس: شیراز بلوار بعثت (حدفاصل چهارراه خلدبرین و فلکه سنگی) مجتمع پزشکی مریم طبقه پنجم – انستیتو سلامت مغز

ایمیل: [email protected]

اینستاگرام: danabrain.ir@

ریتالین چیست؟

ریتالین یک داروی محرک با ماده موثر متیل فنیدات (Methyl Phenidate) می‌باشد که به صورت قرص روکش دار یا پچ‌های پوستی استفاده می‌شود. اثرات مثبت این دارو برای بیماری‌هایی از جمله بیش فعالی (اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD) و حمله خواب (Narcolepsy) به اثبات رسیده است. در بیماری ADHD فرد بیمار (اعلب در کودکان) به علت کمبود ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین (Dopamine) در مغزشان با مشکل عدم تمرکز مواجه هستند. در این افراد استفاده از ریتالین می‌تواند به استفاده بهینه‌تر مغز از دوپامین موجود کمک کرده و در نتیجه منجر به افزایش تمرکز در این افراد شوند.

عوارض ریتالین:

همانطور که گفته شد ریتالین می‌تواند به عنوان داروی انتخابی برای کودکان مبتلا به ADHD توسط پزشک مربوطه تجویز شود. این دارو می‌تواند به بهبود تمرکز، رفتار کودک با والدین و بیش فعالی کمک بکند. هرچند طبق تحقیقات انجام شده نمی‌توان با قطعیت گفت که فواید ریتالین برای کودکان و نوجوانان (به خصوص در استفاده طولانی مدت) نسبت به عوارض آن بیش‌تر است. از مهم ترین خواص این دارو که باید به عنوان یک عارضه خطرناک به آن اشاره کرد، قابلیت ایجاد اعتیاد در مصرف کنندگان است.

از دیگر عوارض این دارو می‌توان به بی خوابی، کاهش وزن، سردرد، تهوع و استفراغ، تپش قلب و… اشاره کرد.

اعتیاد به ریتالین:

فواید ریتالین برای بزرگسالان

این دارو برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی – ADHD استفاده می شود . با تغییر مقدار برخی از مواد طبیعی در مغز عمل می کند. ریتالین متعلق به دسته ای از داروها است که به عنوان محرک شناخته می شوند. این می تواند به افزایش توانایی شما برای توجه، تمرکز روی یک فعالیت و کنترل مشکلات رفتاری کمک کند. همچنین ممکن است به شما در سازماندهی وظایف و بهبود مهارت های گوش دادن کمک کند. این دارو همچنین برای درمان یک اختلال خواب خاص ( نارکولپسی ) استفاده می شود. 

آیا مصرف ریتالین در افراد سالم می‌تواند مفید باشد؟

دانشجویان و دانش آموزان در دوران تحصیلی، در اثر تبلیغات و بعضا فشار اطرافیان اعم از دوستان، مشاوران و حتی بعضی والدین، با هدف تمرکز بیش‌تر، افزایش حافظه و بهبود عملکرد در امتحانات ترغیب به مصرف این دارو حتی بر خلاف سالم بودن می شوند. هرچند در تحقیقات مختلف این قضیه به طور کامل مورد بحث قرار گرفته و در بعضی تحقیقات آماری به اثبات رسیده که مصرف ریتالین به بهبود عملکرد افراد در امتحانات کمک خاصی نمی‌کند.

در مقاله review که در سال 2014 توسط Linssen et al منتشر شد مقالات قبلی، که اثرات ریتالین را بر روی افراد سالم مورد ارزیابی قرار داده بودند، بررسی شد. و نشان داده شد که یک بار استفاده از ریتالین با دوز های مختلف چه اثرات مثبتی بر ارتقا عملکرد های شناختی افراد سالم می تواند بگذارد. مطالعات نشان داده اند که استفاده تک دوز از این دارو، در دوز هایی بین 10 تا 20 میلیگرم باعث ارتقا عملکرد حافظه کاری (Working memory) و حافظه کوتاه مدت خواهد شد. در دوز های زیر 10 میلیگرم باعث افزایش سرعت پردازش (Speed of processing) در افراد سالم خواهد شد. همچنین در دوز های زیر 20 میلیگرم باعث ارتقا عملکرد های مرتبط با حافظه کلامی (Verbal learning and memory) می شود . در اکثر مطالعات، دوز های بالای 20 میلیگرم تفاوت زیادی در بهبود و ارتقا عملکرد افراد نشان نداد. که میتوان گفت تاثیرات مثبت ریتالین وابسته به دوز نمی باشد. باید توجه داشت که این مطالعات فقط استفاده از تک دوز از دارو را مورد بررسی قرار داده اند و بیشتر تمرکزشان بر روی ارتقا عملکرد های شناختی و تاثیرات مثبت ریتالین بوده است و تاثیرات منفی ریتالین را مورد بررسی قرار نداده اند.

با توجه به اثرات مثبت ریتالین بر عملکرد های شناختی شاید این سوال پیش آید که چرا پزشکان این دارو را برای افراد سالم تجویز نمی کنند؟ در جواب باید گفت که این یک دارو است و برای درمان ساخته شده است و همین طور عوارض مصرف طولانی مدت آن نیز به اثبات رسیده است و با توجه به اینکه احتمالا فواید ریتالین برای افرادی سالم از عوارض آن کمتر است مانع از توصیه‌ی پزشکان به استفاده از این دارو می‌شود. همچنین با توجه به اعتیادآور بودن این دارو، استفاده‌ی آن در افراد سالم توصیه نمی‌شود

در حال حاضر مطالعات بیشتری لازم است تا تاثیرات مثبت و منفی ریتالین را در افراد سالم که به صورت کنترل شده این دارو را مصرف می کنند باید صورت گیرد. مطالعات آینده باید به طور خاص بر روی ریتالین متمرکز شود تا به اندازه کافی مزایای آن نسبت به خطرات این دارو را مورد سنجش قرار دهد.

بیشتر بخوانید: دارو مودافینیل و تاثیر آن بر تقویت تمرکز و حافظه

تاثیر ریتالین بر خلاقیت

 در سال 2020 در تحقیقی که توسط بخش روانشناسی دانشگاه آمستردام انجام شد نشان داد که تعداد زیادی از افراد سالم از متیل فنیدیت (ریتالین) که باعث افزایش دوپامین و نورآدرنالین در مغز می شود، برای کمک به  تمرکز طولانی مدت استفاده می کنند. در این مطالعه Matthijs Baas و همکاران نشان دادند که 20 میلیگرم ریتالین بر افزایش خلاقیت افراد سالم جوان تاثیری نمیگذارد.  مطالعات قبلی نشان داده که متیل فنیدات هوشیاری و هوشیاری (ذهنی) را افزایش می دهد ( Froböse et al.، 2018 ؛ Linssen et al.، 2014 ؛ Swart et al.، 2017 ؛ Van der Schaaf et al.، 2013 ) ، در حالی که در این مطالعه این تاثیرات مشاهده نشد. نویسندگان این مقاله احتمال میدهند دلیل آنکه افزایش هوشیاری را مشاهده نکردند ممکن است به دلیل حجم پایین نمونه ها در مطالعه شان باشد.

تاثیر ریتالین بر کاهش اضطراب با بهبود عملکرد های شناختی

همانطور که می دانیم افزایش اضطراب باعث ضعف در عملکرد های شناختی مانند حافظه و توجه می شود. در مطالعه ای که  در سال 2021 بر روی 50 نفردر مجله Translational psychiatry به چاپ رسید نشان داده شد که ریتالین با افزایش ظرفیت و منابع شناختی می تواند به کاهش اضطراب کمک کند. درواقع تسهیل فعال‌سازی عصبی را می‌توان به عنوان گسترش منابع شناختی تفسیر کرد که می‌تواند بازنمایی و ادغام محرک‌های اضطراب‌آور و همچنین فرآیندهای تنظیمی از بالا به پایین را برای محافظت در برابر اثرات مضر اضطراب تقویت کند.

تاثیر ریتالین بر جنین

مطالعات نشان دادند که قرار گرفتن در معرض متیل فنیدیت در اوایل بارداری با افزایش کمی اما قابل توجهی ناهنجاری های اساسی همراه است. پژوهشی که در سال 2020 در مجله Reproductive Toxicology منتشر شد نشان داد که این موارد را بیشتر می توان به افزایش خطر ابتلا به ناهنجاری های قلبی نسبت داد. ممکن است توصیه شود که اکوکاردیوگرافی جنین در زنان بارداری که از متیل فنیدیت در دوران بارداری استفاده میکنند انجام شود. 

تاثیر ریتالین در مقایسه با مودافینیل بر عملکرهای شناختی

مودافینیل یک داروی تقویت کننده بیداری است که برای درمان خواب آلودگی بیش از حد حین روز و نارکولپسی استفاده می شود.اما گاهی اوقات از آن به عنوان یک تقویت کننده شناختی استفاده می شود. متاآنالیزی در سال 2020 توسط پژوهشگران دانشگاه لیورپول انگلستان انجام شد. در این پژوهش محققان با تلفیق نتایج تحقیقات مقالاتی که تا به حال در ضمینه تاثیر این دو دارو بر روی عملکرد های شناختی افراد منتشر شده  نشان داد که ریتالین تاثیر بیشتری نسبت به مودافینیل بر عملکرهای شناختی افراد دارد.

با این حال به طور کلی این تاثیر مثبت چندان هم زیاد نیست و بیشتر در عملکرد هایی مانند توجه پایدار و بیادآوری موثر است. در عین حال این پژوهشگران نشان دادند احتمال سو مصرف (اعتیاد) و سمیت ریتالین نسبت به مودافینیل بیشتر است. در بعضی افرادی که ریتالین را  در مدت زمانی طولانی و دوز های بالا مصرف می کنند هذیان، توهم، تحریک، پارانویا و تشنج و همچنین اثرات قلبی عروقی مشاهده می شود.

در این پژوهش نشان داده شد که مودافینیل تأثیر مثبت کمتری بر حافظه دارد. با این حال پتانسیل سو مصرف و مشکلات مسمومیت کمتری دارد اما در دوز های بالا می تواند باعث اثرات عصبی مانند اضطراب، سردرد تحریکی، بی خوابی و لرزش شود. 

مقایسه تاثیر کافئین، ریتالین و مودافینیل بر حافظه

آیا روش غیر دارویی برای افزایش تمرکز و حافظه در افراد سالم وجود دارد؟

نتیجه گیری

برای آگاهی بیشتر به واحد تحریک الکتریکی و نوروفیدبک مرکز سلامت مغز مراجعه کنید. در مطالب آینده به بررسی داروها و مواد و روش‌های دیگری که تحت تاثیر تبلیغات به داروهای درس خواندن بهتر مشهورند می‌پردازیم. هم‌چنین برنامه‌های تمرینی عملکرد مغز را معرفی و بررسی می‌کنیم.