از تولد گرفته تا عروسی و فارغ‌التحصیلی، امسال شاهد لغو بسیاری از جشن‌های شخصی بوده‌ایم، در حالی که جشن‌های عمومی مانند چهارشنبه سوری، عید و مراسمات مذهبی یا جشن گرفته نشده‌اند یا کمتر برگزار شده‌اند. بنابراین ممکن است کم اهمیت جلوه دادن عید نوروز نیز محتمل باشد، به ویژه با نگرانی از این که مردم آزادانه تر با هم برخورد داشته باشند و می تواند منجر به موج جدید کرونا شود.
با این حال، امسال شرکت در جشن ها و آیین های عید نوروز مهمتر از هر زمان دیگری خواهد بود. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد وارد شدن به سال جدید – در حالی که محدودیت های کرونایی را رعایت می کنیم – برای سلامت روان ما بسیار مفید خواهد بود. پس از یک سال سخت، ممکن است این دقیقا همان چیزی باشد که ما به آن نیاز داریم.
عید اصلا چه فایده ای دارد؟
عید نوروز کارکردهای اجتماعی، فرهنگی و مذهبی مهمی دارد. برای مردم ایران از همه ادیان، تعطیلات عید افراد و خانواده ها را گرد هم می آورد تا درباره سال گذشته فکر کنند و منتظر سال بعد باشند.
اصطلاح «جوشش جمعی» برای توصیف خلق و خوی مثبتی که هنگام شرکت در فعالیت‌های اجتماعی که شادی جمعی را به ارمغان می‌آورد و باعث میشود احساس کنیم عضوی از یک جامعه بزرگ‌تر است هستیم استفاده می شود.این اصطلاح درباره گردهمایی‌های مذهبی بزرگ به کار برده میشد، اما محققان اخیراً استدلال کرده‌اند که همین احساس را می‌توان در واحدهای کوچک‌تر هنگامی که خانواده یا دوستان دور هم جمع می‌شوند، تجربه کرد.
ما این جوشش جمعی را در زمان عید می بینیم. تحقیقات نشان داده است که این روحیه عید به صورت انبوهی از احساسات و رفتارهای مثبت که به طور جمعی تجربه می شوند، از جمله نوع دوستی، حسن نیت و سخاوت بیشتر ظاهر می شود. این به حدی اتفاق می افتد که برخی استدلال کرده اند که شادی عید می تواند در نوع خود یک احساس باشد.
اگر در عید تنهایید این مطلب را ببینید.
اگرچه امسال نمی‌توانیم هر کاری را که به طور معمول انجام می‌دهیم برگزار کنیم. محدودیت‌ها در طول عید در ایران کاهش یافته است. این بدان معناست که ما می توانیم، اگر بخواهیم، هنوز مقداری از این جوشش را تجربه کنیم.
آیا این تشریفات فایده ای هم دارد؟
ضرب المثل رایج خارجی وجود دارد که بهترین قسمت بیرون رفتن، آماده شدن است. اینکه سفر مهمتر از مقصد است. پس تشریفات به خودی خود مهم هستند. روال ها و مناسک ساختاری قابل پیش بینی را در زندگی ما ارائه می دهند و عملکردهای روانی مهمی را برای مدیریت اضطراب انجام می دهند. با افزایش نرخ اضطراب در قرنطینه، هر کاری که بتوانیم برای مدیریت سلامت روان خود انجام دهیم قابل استقبال است.
تشریفات به عنوان واحدهای عمل فردی توصیف شده اند که دنباله یا الگویی را تشکیل می دهند که به شیوه ای خاص تکرار می شود و با نماد و معنای شخصی همراه می شود. برای عید، این واحدهای فردی معمولاً شامل مراسم مذهبی، خرید هدایا، عید دیدنی و عیدی دادن، آهنگ های عید و… می‌شوند.
عید امسال…
امسال بسیاری از مردم تزئینات عید و سفره هفت سین را زودتر از حد معمول شروع کرده اند تا حال و هوای خود را بهبود بخشند. شواهدی وجود دارد که این کار موثر است. زیرا تحقیقات نشان می‌دهد که آیین‌های سال جدید به طور خاص می‌توانند در ایجاد حس رفاه و رضایت نقش داشته باشند. آنها خاطرات زمان‌های دیگری را در زندگی ما تداعی می‌کنند که در آن مناسک مشابهی را پشت سر گذاشته‌ایم. هر بار که سفره هفت سین را می چینیم، مغزمان احساسات ذخیره شده جشن را تحریک می کند.
به همین دلیل است که حفظ آداب و رسوم مرتبط با جشن‌ها مهم است: حتی اگر رویدادها را به همان شکل تجربه نکنیم، مغز ما همچنان پاسخ مثبت خواهد داد. حتی بوی عید می تواند خاطرات زمان های گذشته را تداعی کند. اگرچه اکنون در شرایط کاملاً متفاوتی هستیم، اما مواجه شدن با این محرک‌ها باعث میشود مغزمان ایجاد خاطرات شاد کند و احساس شادی کنیم.
انسجام اجتماعی
تشریفات همچنین نقش کلیدی در انسجام اجتماعی ایفا می کنند. وقتی آیین های سنتی ما مختل می شود، این تصور که ما به عنوان یک گروه اجتماعی چه کسی هستیم را به چالش می کشد. پس از سالی که قبلاً در روال‌ها و آیین‌هایمان اختلالات زیادی داشته‌ایم، و مردم گزارش کرده‌اند که به طور فزاینده‌ای احساس انزوا می‌کنند، آیین‌های عید می‌توانند دوباره حس ارتباط را به ما القا کنند.
جشن‌ها اغلب مواردی را که باید برایشان قدردان باشیم برجسته می‌کنند و این قدردانی همچنین می‌تواند احساس خوب بودن را در ما افزایش دهد. و حتی اگر نمی‌توانیم در کنار عزیزانمان باشیم، گذراندن وقت با آنها با تلفن یا آنلاین می‌تواند به تقویت روحیه ما کمک کند. فقط یادآوری خاطرات خوش گذشته می تواند باعث شود در زمان حال احساس خوشبختی کنیم.
جشن گرفتن ممکن است زمانی که جشن ها محدود هستند و بسیاری از ما از دست دادن را تجربه کرده ایم، دشوار به نظر برسد، اما آیین های مرتبط با سنت های سال نو می تواند به ما کمک کند مثبت بمانیم. جشن‌ها می‌توانند قدردانی ما را از عناصر مثبت زندگی‌مان افزایش دهند و از ذخایر احساسات مثبتی که از طریق حافظه ساخته‌ایم استفاده کنند. پس برو و سال نو را جشن بگیر. حتی اگر امسال هم محدودیت هایی وجود دارد باز هم باید احساس بهتری در شما ایجاد کند.
عید نوروز و نوروساینس
برای بسیاری از ما فوق العاده ترین زمان سال است. شوق عید در بسیاری از ما وجود دارد. این همان احساس شادی و نوستالژیکی است که مردم با شروع به صدا درآمدن توپ سال تحویل آن را احساس می کنند. اما علم پشت آن چیست؟
شواهدی از شادی سال نو در مغز در طی یک مطالعه در دانشگاه دانمارک در سال 2015 یافت شد. به 20 نفر تصاویری با تم سال نو یا غیر سال نو نشان داده شد در حالی که مغز آنها در دستگاه تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی (fMRI) نظارت می شد. دستگاه fMRI قسمت هایی از مغز را هنگامی که افزایش یا کاهش فعالیت در آن ناحیه وجود دارد برجسته می کند.
وقتی شرکت‌کنندگان عکس‌هایی از تصاویر با مضمون سال نو را دیدند، شبکه‌ای از مناطق مغز روشن شد و محققان را به این نتیجه رساندند که مرکز شادی سال نو را در مغز انسان پیدا کرده‌اند. محققین نتوانستند بگویند که فعال شدن در نواحی مغز واقعاً به چه معناست. یک نظریه این بود که آن شبکه در مغز می تواند با خاطرات یا معنویت مرتبط باشند. درک علمی تجربیات درونی ما در حال تغییر است و اکنون به نظر می رسد که شادی سال نو به خودی خود یک احساس باشد.
احساس چیست؟
بسیاری از دانشمندان قبلاً فکر می کردند که احساسات واکنش های از پیش برنامه ریزی شده ای هستند که در مغز انسان جاسازی شده اند. طبق دیدگاه رایج، وقتی تبلیغات تلویزیونی سال نو را می‌بینید، بخشی اختصاصی از مغز شما (نوعی «مدار خوشبختی») وارد عمل میشود تا شادی عید را برای شما به ارمغان بیاورد.
تصور می شد که مدار شادی بخشی از مغز است که مسئول ایجاد این گرما در قفسه سینه شماست. ضربان قلب شما بالا می رود و شادی در چهره شما مشخص میشود.
طبق دیدگاه سنتی، انسان مجموعه کوچکی از احساسات اصلی مانند ترس و شادی دارد. هر یک از این احساسات منطقه اختصاصی در مغز را دارد که تغییراتی را در فیزیولوژی و رفتار ایجاد می کند. تغییراتی که مشابه (اگر نه یکسان) در موارد مختلف از همان احساسات هستند. به عنوان مثال، تصور می شد شادی که با دیدن یک توله سگ احساس می کنید، همان سیستم عصبی و فیزیولوژیکی را فعال می کند که خوشحالی زمانی که با دوستان هستید را احساس می کنید. و بنابراین، هنگامی که فعال می شود، مدار شادی در دستگاه fMRI روشن می شود. دیدگاه سنتی حس شهودی دارد. اما، در 100 سالی که علم در حال مطالعه احساسات است، دانشمندان هرگز نتوانسته‌اند مدار شادی خاصی یا مدار مربوط به هیچ احساسی را بیابند.
وقتی نوبت به شادی سال نو می‌رسد، احتمالاً این دلیلی است که هیچ مسیر عصبی خاصی در داده‌های fMRI پیدا نشده است.(منبع) در عوض، شبکه عمومی فعال سازی عصبی مرتبط با شادی سال نو به درک دقیق تری از احساسات اشاره دارد.
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.