تشنج چیست؟
مغز شما از میلیاردها نورون تشکیل شده است. سلول های عصبی که اطلاعات را با تعامل با یکدیگر پردازش و انتقال می دهند. این فعل و انفعالات را می توان از طریق الکتروانسفالوگرام (EEG) مشاهده و ارزیابی کرد.
بیشتر فعل و انفعالات نورون ها با چند اختلال اتفاق می افتد. گاهی اوقات، اشتباه نورون های کوچک ممکن است با عواقب کمی رخ دهد. با این حال، گاهی اوقات چندین سلول در یک زمان اشتباه می کنند. که این اشتباه به شدت و مکان آن سلول ها در مغز بستگی دارد. این یک تشنج است: یعنی تخلیه الکتریکی ناگهانی در مغز که باعث انقباض و اسپاسم عضلانی، تغییر در احساس، خلق و خو، رفتار یا افکار یا تغییر هوشیاری می شود.
صرع در مقابل تشنج
تشنج یک اتفاق است، در حالی که صرع یک وضعیت عصبی است که با دو یا چند تشنج غیرقابل تحریک مشخص می شود.
انواع تشنج و صرع
تشنج کانونی
در یک ناحیه از مغز شروع می شود. تشنج کانونی می تواند ساده یا پیچیده باشد. بر اساس توضیحات درباره تشنج، پزشکان ممکن است بتوانند تشخیص دهند که منشأ تشنج در کدام قسمت از مغز است.
تشنج کانونی ساده (اورا)
تشنج های کانونی ساده که به عنوان هاله نیز شناخته می شوند، در یک ناحیه در یک سمت مغز رخ می دهند. اما ممکن است از آنجا پخش شوند. فرد در طی یک تشنج کانونی ساده هوشیاری خود را از دست نمی دهد.
پزشکان معمولاً تشنج‌های کانونی ساده را به چهار ناحیه زیر تقسیم می‌کنند. این تقسیم بندی براساس محل تشنج در مغز و قسمت‌هایی از بدن که تحت تأثیر قرار گرفته است:
حرکتی
یک تشنج کانونی ساده با علائم حرکتی بر فعالیت ماهیچه‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث حرکات تکان‌دهنده پا، صورت، بازو یا قسمت دیگری از بدن می‌شود. پزشکان می توانند با مشاهده اینکه کدام سمت از بدن علائم را تجربه می کند، تشخیص دهند که کدام سمت مغز تحت تأثیر قرار گرفته است. زیرا سمت چپ مغز سمت راست بدن را کنترل می کند و سمت راست مغز، سمت چپ بدن را کنترل می کند.
حسی
یک تشنج کانونی ساده ممکن است علائم حسی را ایجاد کند که بر حواس تأثیر می گذارد. مانند: مشکلات شنوایی، توهمات و انحرافات بویایی یا دیگر.
اتونومیک
یک تشنج کانونی ساده با علائم اتونومیک بر بخشی از مغز که مسئول عملکردهای غیرارادی است تأثیر می گذارد. این تشنج ها ممکن است باعث تغییراتی در فشار خون، ریتم قلب یا عملکرد روده یا مثانه شوند.
روانی
برخی تشنج‌های کانونی ساده به قسمت‌هایی از مغز ضربه می‌زنند که احساسات یا خاطرات تجربیات قبلی را تحریک می‌کنند. پس باعث ایجاد احساس ترس، اضطراب یا دژاوو می‌شوند (احساس توهم‌آمیزی که قبلاً چیزی تجربه شده است).
تشنج کانونی پیچیده
تشنج های کانونی پیچیده اغلب با یک تشنج کانونی ساده (هاله) پیش می آیند. بیمارانی که یک تشنج کانونی پیچیده را تجربه می‌کنند ممکن است بی‌پروا به فضا خیره شوند یا دچار حرکات غیر هدفمند و تکراری مانند حرکت لب، پلک زدن، غرغر کردن، بلعیدن یا فریاد زدن شوند.
صرع کانونی
با تشنج هایی که از قسمت خاصی (لوب) از مغز ایجاد می شود، مشخص می شود. صرع های کانونی شامل صرع های مرتبط با مکان ایدیوپاتیک (نامشخص) (ILRE)، صرع لوب فرونتال، صرع لوب تمپورال، صرع لوب پریتال و صرع لوب پس سری است. صرع کانونی ممکن است با دارو و گاهی اوقات با رژیم غذایی، تحریک عصبی یا جراحی درمان شود، به خصوص اگر این بیماری به دلیل اسکار یا ضایعه دیگری در مغز باشد.
تشنج عمومی
تشنج غائب
این ها به طور ناگهانی شروع می شوند و ممکن است با خیال پردازی ساده اشتباه گرفته شوند. فرد مبتلا به تشنج غائب معمولاً حرکتش را متوقف می کند و به مدت 15 ثانیه یا کمتر به یک جهت خیره می شود.
این اپیزود خود به خود برطرف می شود و اگرچه ممکن است فرد اتفاقی را که در طول تشنج رخ داده به خاطر نیاورد. اما حالت عادی هوشیاری بلافاصله پس از آن برمی گردد.
تشنج آتونیک
تشنجی از این نوع شامل کاهش ناگهانی تون عضلانی است که باعث می‌شود بدن فرد دچار لنگی، افتادگی یا فروپاشی شود و احتمالاً باعث آسیب شود. تشنج آتونیک مشخصه برخی از سندرم های صرع مانند سندرم لنوکس-گاستوت است.
تشنج میوکلونیک
تشنج‌های میوکلونیک با تکان‌های ناگهانی بدن یا افزایش تون عضلانی مشخص می‌شوند که گویی فرد با برق تکان داده شده است. تشنج میوکلونیک شبیه تکان‌های ناگهانی منفرد یا چندگانه است. که گاهی اوقات افراد هنگام به خواب رفتن تجربه می‌کنند.
تکان‌های «میوکلونیک خواب» خوش‌خیم هستند. در حالی که تشنج‌های میوکلونیک می‌توانند مضر باشند. اسپاسم نوزادی یک نوع فرعی از صرع میوکلونیک است که معمولاً بین سنین 3 تا 12 ماهگی شروع می شود. ممکن است برای چندین سال ادامه یابد.
اسپاسم نوزادان معمولاً شامل یک تکان ناگهانی و به دنبال آن سفت شدن است. اغلب با بالا کشیدن زانوها و خم شدن بدن به جلو، بازوهای کودک به سمت بیرون پرت می شوند. هر اسپاسم فقط یک یا دو ثانیه طول می کشد. اما معمولاً به صورت متوالی به هم نزدیک می شوند. گاهی اوقات اسپاسم با قولنج اشتباه گرفته می شود. اما گرفتگی قولنج معمولاً به صورت متوالی رخ نمی دهد.
اسپاسم نوزادی بیشتر پس از بیدار شدن از خواب یا به خواب رفتن رخ می دهد. این شکل به خصوص شدید صرع می تواند اثرات ماندگاری بر کودک داشته باشد. باید به سرعت مورد ارزیابی و درمان قرار گیرد.
تشنج تونیک و کلونیک
در تشنج تونیک، ماهیچه های فرد سفت می شوند. فرد هوشیاری خود را از دست می دهند. چشم‌ها به عقب می‌چرخند و ماهیچه‌های سینه، دست‌ها و پاها سفت می‌شوند و باعث خمیدگی پشت می‌شوند.
ماهیچه های منقبض در قفسه سینه نفس کشیدن را سخت می کنند و لب ها و صورت فرد ممکن است خاکستری یا آبی شوند. فرد ممکن است در حین تقلا برای نفس کشیدن صداهایی ایجاد کند.
تشنج کلونیک باعث اسپاسم و تکان ماهیچه های فرد می شود. عضلات آرنج، پاها و گردن خم می شوند و سپس به سرعت شل می شوند. حرکت تند و سریع با فروکش کردن تشنج کند می شود و در نهایت به طور کامل متوقف می شود.
هنگامی که تکان ها متوقف می شود، معمولاً فرد قبل از از سرگیری تنفس عادی، آه عمیقی می کشد.
اقدامات لازم در تشنج تونیک-کلونیک
زمانی به عنوان تشنج “گرند مال” یا “تشنج” شناخته می شد. زمانی رخ می دهد که حرکات تونیک و کلونیک به طور همزمان اتفاق بیفتند. اگرچه مشاهده یک تشنج می تواند ترسناک باشد اما این یک افسانه است که فردی که دچار تشنج می شود در خطر قورت دادن زبان خود است. این از نظر آناتومیکی امکان پذیر نیست.
در حین وقوع تشنج هرگز چیزی را در دهان قرار ندهید یا وقتی فک به صورت محکم قفل شده را باز نکنید. زیرا ممکن است به فرد آسیب برساند. تشنج معمولاً چند دقیقه یا کمتر طول می کشد. پس از آن فرد احتمالاً برای چند دقیقه بیشتر بیهوش می ماند.
این دوره پس از تشنج است و در این مرحله مغز فرد بسیار فعال است زیرا سعی می کند تکانه های الکتریکی غیر طبیعی را مهار کند و تشنج را تحت کنترل درآورد. افرادی که پس از تشنج به هوش می آیند احتمالاً برایشان دردناک باشد، گیج یا ترسیده و بسیار خسته هستند. ارائه اطمینان و پشتیبانی بهترین کمکی است که یک ناظر می تواند ارائه دهد.
برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره رایگان، با ما در انستیتو سلامت مغز دانا در تماس باشید.
منبع: Conditions We Treat | The Johns Hopkins Epilepsy Center (hopkinsmedicine.org)
Focal Seizures | Johns Hopkins Medicine
Focal Epilepsy | Johns Hopkins Medicine
Generalized Seizures | Johns Hopkins Medicine
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.