نقشه مغزی (QEEG)
واحد ارزیابی و تشخیص مرکز سلامت مغز دانا
الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) یا نقشه مغزی یکی از ابزارهایی است که در واحد ارزیابی و تشخیص مرکز سلامت مغز دانا مورد استفاده قرار می گیرد. از این ابزار می توان جهت بررسی نابهنجاری های مغزی، ارائه پروتکل درمانی و نیز بررسی روند درمان استفاده نمود.
نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمّی (QEEG/Quantitative EEG) چیست؟
EEG (الکتروانسفالوگرافی) یا نوار مغزی یکی از ابزارهای تشخیصی است که با استفاده از آن می توان به ثبت فعالیت امواج مغزی پرداخت. آسیب های فیزیکی به مغز مانند ضربه های مغزی، جریان های الکتریکی طبیعی بافت مغز را مختل می کند. به طور مشابه، آسیب هایی مانند تشنج، التهاب مغزی، اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری، اختلال وسواس اجباری و … فعالیت امواج مغز را تغییر می دهند.
الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) که به نام نقشه مغزی نیز شناخته می شود، به یک تجزیه و تحلیل جامع از باندهای فرکانسی اشاره دارد که EEG خام را تشکیل می دهند. QEEG همانند EEG ثبت می شود، اما داده های به دست آمده از آن برای ایجاد نقشه های توپوگرافی رنگی که فعالیت الکتریکی قشر مغز را نشان می دهد مورد استفاده قرار می گیرد. سایر تکنیک های تصویربرداری مغز مانند CT، MRI، PET، SPECT عواملی مانند جریان خون مغزی، متابولیسم یا یکپارچگی ساختاری را مورد اندازه گیری قرار می دهند در حالیکه QEEG ابزاری است که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می نماید به طوریکه اطلاعات حاصل از آن تجزیه و تحلیل پیچیده ای از ویژگی های امواج مغزی مانند فاز ، دامنه، قدرت و فرکانس را فراهم می کند. در حقیقت، اختلال در امواج الکتریکی مغز گاهی اوقات ممکن است به تنهایی نشانه اولیه یک نابهنجاری باشد.
شکل 1: در سمت راست تحلیل QEEG نشان داده شده است که از طریق آن می توان باندهای فرکانسی مختلف را در مغز مشاهده کرد و در سمت چپ شکل کلاسیک نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) بدون هیچ گونه تحلیل نشان داده شده است.
پایگاه داده های نرمال نقشه مغزی (QEEG)
جهت رسیدن به تشخیص نابهنجاری های مغز افراد لازم است یافته های حاصل از QEEG آنها با پایگاه داده های نرمال افراد سالم همسن و هم جنس خودش مقایسه گردد. این پایگاه داده ها شامل نقشه مغزی ثبت شده از تعداد زیادی از افراد سالم به دست می آید. در این پایگاه داده ها مقایسه ها به صورت Z scores نمایش داده می شوند.
نحوه ی به دست آوردن نقشه مغزی (QEEG)
برای رسیدن به نقشه مغزی، ابتدا کلاه مخصوصِ دستگاه، که دارای الکترود می باشد، بر روی سر فرد قرار داده می شود. الکترودها ی کلاه جهت ثبت امواج مغزی است. در محل اتصال الکترود ها از ژل مخصوص استفاده می شود تا امواج مغزی به راحتی بتوانند توسط آنها دریافت شوند. در حین ثبت نقشه مغزی گاهی نیاز است فرد چشمانش را بسته و یا باز نگه دارد. همچنین ممکن است از فرد خواسته شود مطلبی را بخواند یا عملیات ریاضی ساده ای را انجام دهد. فرد تا حد امکان می بایست آرام و بی حرکت بماند و از انجام هر گونه حرکت اضافی، فشار دادن دندان ها بر روی همدیگر، پلک زدن و قورت دادن آب دهان، تا حد ممکن خودداری نماید. ثبت نقشه مغزی، بسته به پروتکل انجام، حدود 10 الی ۳۰ دقیقه زمان می برد. پس از ثبت الکتروانسفالوگرافی کمی، اطلاعات به دست آمده توسط نرم افزار به عدد تبدیل شده و وارد نرم افزار بانک اطلاعاتیِ نقشه مغزی نرمال می گردد و پس از یک سری محاسبات ریاضی و تحلیلی بر روی این داده ها، تحلیل نقشه مغزی بر اساس بانک اطلاعاتی نرمال آماده می شود. در شکل 2 خلاصه ای از نتایج نقشه مغزی نشان داده شده است. در این شکل، تفاوت بین عملکرد مغز افراد نرمال در قالب پنج باند فرکانسی مختلف قابل مشاهده است. هریک از باندهای فرکانسی آلفا، تتا، دلتا، بتا و بتای بالا در مغز همیشه حضور دارند، اما در بعضی شرایط برخی از باندهای فرکانسی غالب هستند. برای مثال باند فرکانسی آلفا در زمان استراحت، دلتا در زمان خواب، بتا در زمان مطالعه و انجام یک فعالیت شناختی در مغز غالب است. در زمان های دیگر، حضور و یا عدم حضور هر یک از این باندهای فرکانسی می تواند نشانه یک اختلال باشد.
شکل 2: خلاصه ای از آنالیز qEEG
پیش از ثبت نقشه مغزی (QEEG) چه کارهایی باید/نباید انجام داد
– موها و محل اتصال الکترود ها روی پوست میبایست کاملاً تمیز بوده و از هرگونه چربی و یا محصولات مراقبت از پوست و مو عاری باشد.
– قبل از ثبت نقشه مغزی از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین خودداری شود.
– از گرسنگی و یا مصرف غذاهای قندی در زمان اجرای نقشه مغزی پرهیز شود.
– فرد میبایست قبل از ثبت نقشه مغزی استراحت کافی داشته باشد و دچار بی خوابی نباشد.
– در صورت مصرف دارو، حتما آن را گزارش کنید.
در چه مواردی نقشه مغزی (QEEG) تجویز می شود؟
در صورت تشخیص یک اختلال و یا ابهام در مورد وجود یا عدم وجود یک اختلال در مغز می توان از این ابزار کمک گرفت.با مشخص شدن تغییرات موجود در نقشه ی مغز نسبت به حالت نرمال، میتوان به وجود اختلال در فرد پی برد. بسیاری از این مشکلات و اختلالات مغزی با تغییر در امواج مغز در مناطق خاصی از مغز تظاهر می کنند. استفاده از نقشه مغزی این امکان را فراهم می کند تا بتوانیم با استفاده از آن ارزیابی دقیقی از اثرات اختلال بر روی مغز داشته باشیم و همچنین به موازات ابزارهای سنتی، شدت بیماری را از طریق شدت نابهنجاری های مغزی تخمین بزنیم.
شکل 3: در این تصویر فعالیت امواج مغزی یک فرد مبتلا به اختلال بیش فعالی-نقص توجه در مقایسه با جمعیت نرمال نشان داده شده است.
علاوه بر این، مراجعان طی درمان جهت بررسی روند بهبودی مورد ارزیابی قرار می گیرند. عمدتاً این ارزیابی ها از طریق پرسشنامه انجام می شود که نتایج دقیقی به دنبال نخواهد داشت. در این صورت استفاده از نقشه مغزی می تواند بدون در نظر گرفتن شرح حال مراجع، به ما اطلاعاتی در مورد تغییرات مغزی او ارائه دهد که بر اساس مقایسه آن با نتایج حاصل از نقشه مغزی مراجع قبل از شروع درمان با نقشه مغزی مراجع بعد از درمان تشخیص دهیم که چه تفاوتی در وضعیت مغزی او در اثر درمان به وجود آمده است.