در رویاهای روشن، فرد متوجه می شود هر آنچه که میبیند، رؤیا است. علم چگونه این پدیده را توجیه میکند؟ آیا دانشمندان می توانند رویاهای روشن را توضیح دهند؟ به طور معمول، وقتی خواب می بینیم، آگاه نیستیم که در حال خواب دیدن هستیم. اتفاقات، شخصیت ها و محیط ها برای ما واقعی به نظر می رسند. اما بعضی از ما متوجه می شویم که در حال رویا دیدن هستیم. به این پدیده “رویای شفاف” گفته می شود که علاقه محققان و دانشمندان را برانگیخته است.
یادگیری کنترل جنبه های مختلف رویا، می تواند یک روش عالی برای کاوش فعالیت هایی باشد که هرگز در زندگی واقعی، به آن ها دست نخواهید یافت. رویارویی و غلبه بر ترس ها و یادگیری بیشتر درباره ناخودآگاه خود.
در این مقاله، به برخی از علوم مرتبط با این پدیده یعنی خواب های روشن می پردازیم.
بنابراین اگر شما علاقه مندید دریابید که رویاهای شفاف چیست، چه کسی مستعد دیدن آنها است، چرا این پدیده رخ میدهد، چه اتفاقی در مغز در طی یک رویای شفاف می افتد، به خواندن این مقاله ادامه دهید.
رویاهای شفاف چقدر رایج هستند؟
هنوز مشخص نیست که چند نفر رویاهای شفاف را تجربه می کنند، اما محققان بر اساس گزارش های شخصی که از طریق مطالعاتشان به آنها دسترسی داشته اند تخمین های ناچیزی را ارائه داده اند.
حدود 50٪ از مردم حداقل یک بار در زندگی خود رویای شفاف را تجربه کرده اند.
یک مطالعه 2017 در ژورنال Imagination، Cognition and Personality: Consciousness in Theory، Research، and Practice، به برآوردهایی اشاره کرده است که نشان می دهند در یک جمعیت نمونه، 51٪ از افراد حداقل یک بار در زندگی و حدود 20٪ حداقل یک بار در ماه رویاهای شفاف را تجربه کرده اند.
در همان مطالعه ذکر شده است که افراد بیشتر در کودکی رویاهای شفاف را تجربه می کنند، از حدود 3 و 4 سالگی شروع می شود. با این حال، احتمال دیدن رویای شفاف در اوایل بزرگسالی شروع به کاهش می کند.
نویسندگان این مطالعه می نویسند: “بعد از 25 سالگی، شروع خودبخودی رویای شفاف بسیار نادر است.”
محققان – از دانشگاه های مانهایم و هایدلبرگ، در آلمان – تحقیق کردند که آیا ویژگی های شخصیتی می تواند به پیش بینی احتمال تجربه رویاهای شفاف کمک کند یا خیر.
این مطالعه نشان داد که پذیرا بودن برای تجربیات جدید، با فرکانس خواب روشن ارتباط مثبت دارد. با این وجود، در مورد سازگاری – یک ویژگی شخصیتی که غالباً نشان دهنده سطح دوستی و تدبیر شخص در روابط بین فردی است – اینچنین نیست.
این مطالعه همچنین نشان داد که روان رنجوری – یک عامل شخصیتی که غالباً به عنوان خلق و خوی، اضطراب و افسردگی شدید مطرح می شود – با فرکانس بالاتر رویاهای روشن ارتباط دارد.
رویاهای روشن و اختلالات خواب
دنولم آسپی، که در خصوص رویای شفاف تحقیق می کند، در یک مصاحبه اظهار داشت که برخی از عوامل عصبی نیز ممکن است باعث شود فرد، بیشتر رویاهای شفاف را تجربه کند.
برخی از مطالعات ارتباط بین خواب شفاف و فلج خواب را نشان داده اند.
بیشتر مواقع غیر از خواب، رویای شفاف در مرحله REM (حرکت سریع چشم) خواب اتفاق می افتد، این نیز در مواردی است که بسیاری از رویاهای منظم اتفاق می افتد. این امکان وجود دارد که ویژگیهای عصبی شیمیایی ممکن است در “روشن کردن” بخش هایی از هوشیاری ما که در حالت خواب دیدن عادی “خاموش” می شوند، نقش داشته باشند.
آسپی بیان می کند: “من حدس می زنم، ممکن است برخی از افراد تعداد بیشتری از انتقال دهنده های عصبی، بطور معمول استیل کولین که باعث توقف خواب REM می شوند، را تولید میکنند.”
وی ادامه داد: “شما ممکن است مکانیسم های عصبی را به طور تصادفی تغییر دهید، من می دانم که افراد مبتلا به اعتیاد به مواد مخدر، رویاهای بسیار شفاف تری نسبت به یک فرد معمولی دارند و دچار اختلال در خواب می شوند.”
برخی از تجربیات و همچنین برخی مطالعات نشان می دهند که خواب با رویای روشن، ممکن است با تجربه فلج خواب بیشتر از خواب منظم در ارتباط باشد.
در فلج خواب، ذهن تا حدی بیدار می شود، در حالی که بدن در خواب است و قادر به حرکت نیست. وقتی چنین اتفاقی بیفتد، افراد معمولاً توهمات واقع گرایانه را تجربه می کنند، گویی محتوای یک رویا “به بیرون درز کرده است” به دنیای واقعی.
به عنوان مثال، یک مطالعه 2017 – که در ژورنال تحقیقات خواب نشان داده شده است – بین فلج خواب و فرکانس رویای روشن در یک گروه از 1928 شرکت کننده بزرگسال، رابطه مثبت معنادار مشاهده کرد.
نویسندگان این مطالعه می نویسند: “این احتمال وجود دارد که فلج خواب و رویای روشن، تحت تأثیر نوروفیزیولوژی مشابه قرار می گیرند.”
نقش رژیم و مدیتیشن
افرادی که مراقبه می کنند، خواب های راحت تری را تجربه می کنند.
آسپی اظهار میکند، علاوه بر فاکتورهای عصبی شیمیایی و نوروفیزیولوژیک، فاکتورهای غیرمنتظره دیگری نیز وجود دارند که تعیین می کنند آیا شخص احتمالاً رویاهای شفاف را تجربه می کند یا خیر. او توضیح داد که یک عامل می تواند صرفاً تغذیه باشد.
آسپی گفت: “افرادی که ویتامین خاصی ندارند […] آنها تمایل به فراخوانی رویای ضعیف دارند و به هیچ وجه رویاهای شفاف ندارند.” در حالی که ، به عنوان مثال ، در مطالعه من که منتشر کردم [در سال 2017] ، من دریافت که مصرف مکمل های ویتامین B-6 باعث شده است که آنها بیشتر رؤیاهای خود را به خاطر بسپارند ، و این می تواند برای داشتن رویاهای شفاف نیز مفید باشد. “
در این مطالعه، Aspy و همکارانش دریافتند که افرادی که قبل از خواب به مدت چهار شب 240 میلی گرم (میلی گرم) ویتامین B-6 مصرف می کردند، راحت تر می توانند رویاهای خود را به خاطر بیاورند.
آسپی خاطر نشان می کند، فراخوانی رویا نشان دهنده احتمال وجود رویاهای روشن است.” این بدان معناست که تغییرات خاصی در رژیم غذایی باعث می شود که افراد نه تنها هنگام بیدار شدن رویاهای منظم خود را به یاد بیاورند، بلکه می توانند رویاهای منظم را به آسانی به رویاهای روشن تبدیل کنند.
یکی دیگر از عواملی که ممکن است در احتمال تجربه رویاهای شفاف نقش داشته باشد، مدیتیشن است. یک مطالعه در سال 2015 نشان داد افرادی که مدتی مدیتیشن می کردند احتمال بیشتری برای تجربه رویاهای شفاف داشتند.
چه اتفاقی در مغز می افتد؟
اما چه اتفاقی در مغز می افتد که فرد رویای شفاف را تجربه می کند؟ جولیان موتز و امیر همایون جوادی طی یک نقد و بررسی در مجله Neuroscience of Consciousness در سال 2017 منتشر کردند: “رویاپردازی لوسیس یا شفاف یک حالت ترکیبی از آگاهی و ویژگی هایی از خواب و بیداری است.”
برخی رویاهای شفاف در واقع کابوسهای روشن است و محققان هنوز مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می افتد.
این امر باعث می شود که این تجربه خواب به خصوص جذاب باشد. اما دانشمندان هنوز حتی درباره همه مکانیسم های مغزی مربوط به رویای منظم هم شناخت کافی ندارند.
متز و جوادی در بررسی خود، به بررسی های قبلی در مورد فعالیت مغز در هنگام خواب و به طور خاص، در دوره هایی از رویای منظم در مقابل رویای شفاف پرداختند.
این دو محقق دریافتند که در هنگام خواب شفاف، فعالیت در dorsolateral prefrontal cortex, the bilateral frontopolar prefrontal cortex, the precuneus, the inferior parietal lobules, and the supramarginal gyrus افزایش یافته است.
اینها همه موارد مربوط به عملکردهای شناختی از جمله توجه، حافظه کاری، برنامه ریزی و خودآگاهی است.
محققان همچنین با مشاهده تحقیقات رویای شفاف و حالات هوشیار دریافتند که در طی یک رویای شفاف، “سطوح خودمختاری (یعنی تجربه ذهنی عمل آزادانه مطابق میل شخصی)” مشابه مواردی بود که افراد در حالت بیداری تجربه کرده اند. با این حال، در طول رؤیاهای منظم، خودمختاری به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
موتز و جوادی همچنین خاطرنشان کردند که با مطالعه بیشتر رویای شفاف، دانشمندان می توانند اطلاعات بیشتری در مورد انواع مختلف آگاهی کسب کنند.
تاداس Stumbrys یک محقق از دانشگاه ویلنیوس در لیتوانی، که متخصص علم رویاها است – خاطرنشان می کند که تکمیل هنر رویای شفاف برای بسیاری از افراد وسوسه انگیز است، که اغلب از آن برای “آرزوی تحقق، مانند پرواز یا درگیری در رابطه جنسی” استفاده می کنند.
بسیاری از ویژگیهای خواب شفاف مانند جزییات در مورد مکانیسم های مغز در ارتباط با آن یک اسرار باقی مانده است. مسئله ناشناخته دیگر این است که چرا رویاهای شفاف بعضی اوقات می توانند وحشتناک شوند – حدود 7٪ از آنها به طرز شگفت آور کابوسهای روشن هستند.
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.