موسسه سلامت مغز دانا، با همکاری اداره ی کل بهزیستی استان فراس، جهت آگاه سازی والدین و سایر افراد، در نظر دارد سمینارها و برنامه های آموزشی را در این خصوص برگزار کند که آگاهی والدین و مدیران و مربیان مدارس و مهدکودک ها را از سلامت مغز کودک تحت تاثیر جدی قرار می دهد و باعث جلوگیری و یا بهبود بسیاری از اختلالات عصبی-روان شناختی کودکان و نوجوانان در آینده می شود. دکتر محمد نامی (متخصص علوم اعصاب و دبیر انجمن علوم اعصاب، شاخه ی فارس) در مورد ناهنجاری های کودکان و علائمی که ممکن است نادیده گرفته شوند، اطلاعاتی را در این سمینارها به والدین و دبیران آموزش می دهند.
- اختلالات روان شناختی در کودکان بسیار شایع است، به طوری که تقریباً در یک چهارم گروه های مختلف سنی آن ها رخ می دهد.
- شایع ترین اختلالات روانی دوران کودکی اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلال بیش فعالی -کمبود توجه ( ADHD ) است.
- اختلالات رشدی و اختلالات روانی در کودکان می تواند تأثیر مادام العمر بر کودک و خانواده وی داشته باشد.
- علاوه بر علائم خاص هر یک از اختلالات روانی، کودکان مبتلا به بیماری های روان شناختی از نظر سن و وضعیت رشد نیز علائمی را بروز می دهند.
- تشخیص بیماری عصب روان شناختی در کودکان معمولاً مستلزم ترکیب ارزیابی های جامع پزشکی، تکاملی و بهداشت روان است.
- انواع مختلفی از درمان برای مدیریت بیماری های عصب روان شناختی در کودکان وجود دارند، از جمله چندین داروی مؤثر، مداخلات آموزشی یا شغلی و همچنین اشکال خاص روان درمانی مانند نوروفیدبک .
- کودکان با مشکلات بهداشت روان شناختی ممکن است دستاوردهای تحصیلی کمتر، درگیری بیشتر با دستگاه عدالت کیفری و رفاه کمتر نسبت به همسالان خود داشته باشند.
- سعی در پیشگیری از بیماری های عصب روان شناختی در کودکان به کاهش عوامل خطرزای خاص، تقویت عوامل محافظت کننده و استفاده از رویکردی که برای سطح رشد کودک مناسب باشد، بسیار کمک کننده است.
- تحقیقات در مورد بیماری های روان شناختی در کودکان به تعدادی از موضوعات متمرکز شده است، از جمله افزایش درک چگونگی بروز این بیماری ها، عوامل خطر، مؤثرترین روش های درمانی و چگونگی دسترسی کودکان به آن روش های درمانی.
شایع ترین انواع بیماری های عصب- روان شناختی در کودکان کدام است؟
اختلالات روانی در کودکان کاملاً شایع و گاهی شدید است. در حدود یک چهارم کودکان و نوجوانان در هر سال معین یک نوع اختلال روان شناختی را تجربه می کنند. شایع ترین نوع اختلالات روانی اختلالات اضطرابی است، مانند اختلال اضطراب عمومی یا اختلال اضطراب جدایی.
انواع دیگر بیماریهای روان شناختی در دوران کودکی شامل اختلالات رفتاری مانند اختلال بیش فعالی- کمبود توجه ( ADHD )، اختلالات خلقی مانند افسردگی و اختلالات مصرف مواد مانند مصرف الکل است.
آمارها نشان می دهند که این اختلالات نسبتاً شایع هستند. 8٪ -10٪ از کودکان در سن مدرسه از ADHD رنج می برند و تا زمان رسیدن به بزرگسالی تا حدود 20٪ از نوجوانان را تحت تأثیر قرار می دهد. در نوجوانان بیشتر از کودکان خردسال، اعتیاد، اختلال در خوردن غذا،اختلال دو قطبی و رخداد زودرس اسکیزوفرنی بروز می کند.
ناتوانی های رشدی مانند اختلالات طیف اوتیسم می توانند تأثیر قابل ملاحظه ای بر زندگی کودک و خانواده او داشته باشند. اختلال طیف اوتیسم نوعی اختلال رشد است با اختلال در پیشرفت در ارتباطات، تعامل اجتماعی و رفتار ایجاد می شود. آمار مربوط به اختلالات طیف اوتیسم شامل این است که از هر 59 کودک یک نفر را مبتلا می کند، که نسبت به سال های 2016-2018، 15٪ افزایش داشته است.
علائم و نشانه های بیماری روان شناختی در کودکان چیست؟
کودکان مبتلا به بیماری عصبی-روان شناختی ممکن است علائم اختلال خاص خود را تجربه کنند اما علائم دیگری از جمله
- عملکرد ضعیف در مدرسه؛
- کسل بودن مداوم؛
- شکایت مکرر از علائم جسمی، مانند سردرد
- مشکلات خواب و یا اشتها مانند خواب بیش از حد یا خیلی کم، کابوس .
- رفتارهای غیر سازگار یا پرخاشگرانه.
- رفتارهای خطرناک تر و / یا نگرانی کمتری نسبت به ایمنی خود دارند.
نمونه هایی از رفتارهای خطرساز شامل دویدن به وسط خیابان، صعود بیش از حد زیاد، درگیری جسمی یا بازی با وسایل ناایمن است.
علل و عوامل خطر بیماری های عصب-روان شناختی در کودکان چیست؟
همانطور که بیشتر اختلالات سلامت روان در هر سنی اتفاق می افتد، چنین اختلالاتی در کودکان یک دلیل قطعی ندارد. در عوض، افراد مبتلا به این بیماری ها دارای تعدادی از فاکتورهای خطرمانند عوامل بیولوژیکی، روانشناختی و محیطی هستند که به پیشرفت آنها کمک می کند.
از نظر بیولوژیکی، بیماریهای عصبی با سطح غیر طبیعی انتقال دهنده های عصبی مانند سروتونین یا دوپامین در مغز، کاهش اندازه برخی از مناطق مغز و همچنین افزایش فعالیت در سایر مناطق مغز همراه هستند.
پزشکان به احتمال زیاد دختران بیشتری را مبتلا به اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب در مقایسه با پسران تشخیص می دهند، در حالی که اختلالاتی مانند بیش فعالی- کمبود توجه و اختلالات طیف اوتیسم بیشتر در پسران وجود دارد.
تفاوت های جنسیتی در بیماری های عصب روان شناختی، ترکیبی از تفاوتهای بیولوژیکی مبتنی بر جنسیت و همچنین تفاوت در نحوه ی ترغیب دختران به تفسیر محیط خود و پاسخ دادن به آن در مقایسه با پسران است.
تصور می شود حداقل تا حدودی، عامل ژنتیک در این واقعیت وجود داشته باشد که کودکان و نوجوانان دارای والد بیمار تا چهار برابر بیشتر احتمال ابتلا به چنین اختلالاتی را دارند. نوجوانانی که به یک اختلال روانی مبتلا می شوند نیز مستعد ابتلا به چالش های بیولوژیکی دیگری مانند وزن کم هنگام تولد ، مشکل در خوابیدن و … را دارند.
عوامل خطر روانی برای بیماری های عصبی- روان شناختی در کودکان شامل اعتماد به نفس پایین و احساس ناتوانی در مواجهه با حوادث منفی است. اختلالات روانی نوجوانان تا حدودی با تغییرات بدن از جمله نوسانات هورمون های بلوغ و همچنین بی احتیاطی نوجوانان به سمت افزایش استقلال و با تغییر در روابط آنها با والدین، همسالان و دیگران همراه است.
نوجوانانی که از اختلال بیش فعالی- کمبود توجه (ADHD)، اضطراب بالینی، یا مشکلات شناختی و یادگیری و همچنین مشکلات مربوط به دیگران رنج می برند، بیشتر در معرض ابتلا به یک اختلال عصبی-روان شناختی هستند.
بیماری های روان شناختی کودکی ممکن است واکنشی در برابر فشارهای محیطی باشند، از جمله ضربه هایی مانند قربانی سوء استفاده های جسمی یا جنسی، فوت یک دوست عزیز، مشکلات مدرسه یا قربانی زورگویی یا فشار همسالان.
نوجوانان همجنسگرا در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات روانشناختی مانند افسردگی قرار دارند که تصور می شود به دلیل زورگویی توسط همسالان و عدم پذیرش احتمالی اعضای خانواده است. کودکان در خانواده های نظامی نیز در معرض خطر ابتلا به افسردگی هستند.
فاکتورهای خطر محیطی فوق الذکر، افراد را در معرض بیماری روان شناختی قرار میدهند و آن ها را در هر سنی مستعد می کند. سایر این عوامل خطر شامل فقر، قرار گرفتن در معرض خشونت، داشتن یک گروه همسالان ضد اجتماعی یا منزوی بودن در اجتماع، سوء استفاده، تعارض والدین و خانواده است.
کودکانی که فعالیت بدنی کمی دارند، عملکرد تحصیلی ضعیفی دارند یا روابط خود را از دست می دهند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری روان شناختی هستند.
متخصصان مراقبت های بهداشتی چگونه بیماری های عصب روان شناختی را در کودکان تشخیص می دهند؟
بیماریهای روانی دوران کودکی ممکن است با تعدادی از شرایط پزشکی دیگر همراه باشد یا می تواند یک عارضه ی جانبی از داروهای مختلف باشد. به همین دلیل، متخصصان مراقبت های بهداشتی آزمایش های معمول آزمایشگاهی را در طول ارزیابی اولیه انجام می دهند تا احتمال علل دیگر علائم را رد کنند.
گاهی اوقات ممکن است لازم باشد که یک مطالعه اشعه ایکس، اسکن یا سایر تصویربرداری ها انجام شود. به عنوان بخشی از این معاینه، ارائه دهنده خدمات بهداشتی ممکن است از کودک و والدینش یکسری سؤالات از یک پرسشنامه استاندارد یا خودآزمایی بپرسد تا به ارزیابی بیشتر علائم کمک کند. استفاده از ابزارهای غربالگری از اهمیت ویژه ای در تشخیص علائم اولیه بیماری روان شناختی در نوزادان و کودکان نوپا برخوردار است.
روش های بهبود بیماری های عصبی-روان شناختی در کودکان
انواع مختلفی از درمان ها برای مدیریت بیماریهای روانی در کودکان وجود دارد، از جمله مداخلات آموزشی یا شغلی، اشکال خاص روان درمانی و چندین داروی مؤثر، نوروفیدبک و بیوفیدبک، تحریک مغزی، واقعیت مجازی و …
داروها شامل کلاسهای تحریک کننده و غیر تحریک کننده برای درمان اختلال کم توجهی- بیش فعالی، داروهای سروتونرژیک برای درمان افسردگی و اضطراب و داروهای عصبی برای مدیریت نوسانات شدید خلقی، اضطراب، پرخاشگری یا در معالجه اسکیزوفرنی دوران کودکی است.
برای افرادی که ممکن است در مورد چگونگی مدیریت علائم بیماری روان شناختی کودکی با استفاده از درمان بدون داروهای تجویز شده از خود سؤال کنند، غالباً از روان درمانی و روش هایی مانند نوروفیدبک و تحریک مغزی استفاده می شود.
همچنین، مشخص شده است که مداخلاتی مانند محدود کردن قرار گرفتن در معرض مواد افزودنی غذایی، مواد نگهدارنده و قندهای فرآوری شده برای برخی از افراد مبتلا به بیماری مانند ADHD مفید است. شواهد تحقیق هنوز هم برای بسیاری از پزشکان بسیار توصیه می شود که مداخلات غذایی را توصیه کنند.
مزیت پیش آگاهی در بیماری های روان شناختی
کودکانی که اختلالات اضطرابی بیشتری دارند در بزرگسالی در معرض خطر بیشتری برای اضطراب، افسردگی و اختلالات سوء مصرف مواد هستند. آنها تمایل به دستیابی کمتر به تحصیلات دانشگاهی دارند و بیشتر درگیر خودکشی و ناسازگاری با والدین می شوند.
افسردگی می تواند کاملاً مزمن باشد، به این دلیل که 85٪ افرادی که یک قسمت از این بیماری را تجربه می کنند، ممکن است سال ها وجود آن را در خود متوجه نشوند.بیش از 50٪ از نوجوانانی که بخشی از مطالعات پژوهشی در مورد درمان افسردگی هستند، پس از آگاهی رسانی، بهبود چشمگیری در مشکل آن ها مشاهد می شود.
بیش از 8٪ از نوجوانان از افسردگی رنج می برند که یک سال یا بیشتر طول می کشد. افسردگی عامل اصلی ناتوانی در ایالات متحده در افراد بالای 5 سال است. این بیماری یکی از دلایل اصلی اختلالات سلامتی (مرگ و میر) و مرگ (مرگ و میر) است. مطمئناً، بدترین نتیجه احتمالی افسردگی، خودکشی می باشد که سومین علت اصلی مرگ و میر در نوجوانان است.
تصور می شود حدود نیمی از کودکانی که اختلال کمبود توجه- بیش فعالی دارند (ADHD) همچنان در بزرگسالی علائم قابل توجهی از این اختلال را با خود دارند. مبتلایان به این اختلال در معرض خطر بیشتری برای دستیابی به تحصیلات پایین تر، از دست دادن شغل و رابطه و همچنین تجربه تصادفات بیشتر اتومبیل ومصرف مواد مخدر در نوجوانان و بزرگسالان به ویژه در صورت عدم درمان، هستند.
همچنین پیش آگاهی برای اختلال دوقطبی نشان می دهد که افراد مبتلا به این اختلال می توانند انتظار داشته باشند. 60٪ این مشکلات خلقی ، با درمان جامع می تواند مدیریت شود. عوارض بالقوه ی اختلال دو قطبی، اگر بدون درمان بماند، وجود دارد. سایر مشکلات بهداشت روان، از جمله سوء مصرف مواد و اعتیاد، ممکن است این بیماری را به وجود آورد.
خطر خودکشی 60 برابر بیشتر برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی است. اختلال دو قطبی پنجمین علت اصلی ناتوانی و نهمین علت اصلی مرگ و ناتوانی در سراسر جهان است.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.