دوپینگ مغزی واژه ای است که نشان دهنده استفاده از تکنیک های نوین برای افزایش عملکرد فیزیکی، روانی و شناختی در افراد سالم می باشد. به این ترتیب ، می توان آن را به عنوان روشی تصور کرد که شامل روشهای دارویی و غیر داروی برای ارتقا عملکردهای شناختی، عاطفی و ورزشی است. در واقع هر عاملی که بتواند به طور بلقوه فواید شناختی، عاطفی یا حرکتی را بیش از حالت طبیعی فرد افزایش دهد. در عین حال باید عوارض جانبی کمی داشته باشد.
اگر این عوامل ارتقا دهنده به شکل دارویی باشند به آنها داروهای نوتروپیک گویند. عوامل غیر دارویی روش هایی نوینی برای بهبود یا ارتقا عملکرد افراد می باشند. مانند تحریک غیر تهاجمی مغز. اگرچه از این عوامل می توان برای ارتقا عملکرد افراد سالم استفاده کرد، از آنها می توان برای بهبود عملکردهای افراد دچار اختلالات عصبی نیز استفاده کرد.
داروهایی که در این موارد استفاده می شوند:
مودافینیل Modafinil
بر اساس مقالات موجود مودافینیل یک داروی تحریک کننده بیداری است که خستگی را کاهش می دهد، هوشیاری را افزایش می دهد ، خواب آلودگی روز را کاهش می دهد و خلق و خو را بهبود می بخشد . مودافینیل در حال حاضر برای معالجه بیماران مبتلا به اختلالات نظیر اختلالات خواب کاربرد درمانی دارد.
استفاده از این دارو همچنین در درمان افسردگی و اختلال دوقطبی امیدوارکننده به نظر می رسد. مودافینیل در حال حاضر توسط نیروی هوایی ایالات متحده برای مأموریت هایی طولانی جهت کاهش خواب آلودگی و خستگی مورد استفاده قرار می گیرد.
در یک نظرسنجی آنلاین که توسط مجله Nature انجام شده ، 8.8٪ از 1400 نفر مصاحبه شونده، استفاده از مودافینیل را به دلایل غیر پزشکی تایید کردند. استدلال آنها در مورد استفاده از آن برای افزایش تمرکز و توجه روی یک کار خاص یا مقابله با کمبود خواب و جت لگ بود. [2] همچنین مقایسه بین فروش مودافینیل با تعداد بیماران نسبت نامتناسبی را نشان داد و نشانگر سوء استفاده زیاد از این دارو است.
در مقاله ای که در سال 2015 منتشر شدRM Battleday و همکاران نشان دادند که مودافینیل به منظور بهبود عملکرد اجرایی در افراد دارای کمبود خواب می شود. و همچنین به طور بالقوه باعث بهبود توجه و یادگیری و حافظه می شود. تأثیرات روی افرادی که دچار بیخوابی بودند حتی چشمگیرتر است: یک تک دوز دوز از این دارو منجر به تقویت بیداری ، عملکردهای اجرایی و حافظه می شود.
در مورد کمبود خواب مزمن (طولانی مدت)، مصرف مکرر مودافینیل به افراد کمک کرد تا سطح بالاتری از بیداری نسبت به دارونما را حفظ کنند، با این حال به توجه و عملکردهای اجرایی افراد کمک نمی کرد.از آنجا که اکثر این کارآزمایی ها روی پرسنل ارتش انجام شده است، باید تحقیقات بیشتری در مورد تأثیر مودافینیل بر جمعیت عمومی انجام شود.
استفاده از مودافینیل در بین افراد سالم درحال افزایش است. جدا از مصرف کننده که می خواهد عملکرد عصبی خود را افزایش دهد، مشوق های مالی نیز برای تولید کنندگان وجود دارد. مودافینیل بیش از 700 میلیون دلار در سال سهم بازار را به خود اختصاص می دهد. مودافینیل برای اولین بار زمانی مورد توجه قرار گرفت که کلی وایت ، دونده قهرمان جهان ، به دلیل مصرف غیرقانونی مودافینیل در مسابقات جهانی دو و میدانی در سال 2003 ، مورد آزمایش قرار گرفت و در نتیجه دو مدال طلای خود را از دست داد.
بیشتر بخوانید: مودافینیل و تاثیر آن بر تقویت تمرکز و حافظه
متیل فنیدات یا ریتالین
متیل فنیدات (MPH) یک محرک عصبی است که معمولا برای درمان اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD) استفاده می شود. مشخص شده است که MPH توسط عام بخصوص دانش آموزان مورد استفاده قرار گرفته.
در یک نظرسنجی آنلاین که توسط مجله Nature انجام شده است ، 12.4٪ از 1400 مصاحبه شونده استفاده از MPH را به دلایل غیر پزشکی پذیرفته اند. استدلال آنها در مورد استفاده از آن برای افزایش تمرکز، کمبود خواب و جت لگ بود. [2]
در این مورد بیشتر بخوانید: ریتالین و تاثیر آن بر تقویت تمرکز و حافظه: واقعیت یا تبلیغات؟
مقایسه بین فروش MPH با تعداد بیماران نسبت نامتناسبی را نشان داد و نشانگر سوء استفاده زیاد است. اعتقاد بر این است که MPH تأثیر مثبتی بر حافظه دارد ، اما مطالعات نتوانسته اند به طور قطعی این ادعا را تأیید کنند همچنین این نظر عمومی که MPH باعث افزایش توجه می شود قابل تأیید نیست.مطالعات MPH مهارت های حل مسئله را بهبود بخشیده است. با این حال ، هنگامی که این مطالعات برای تکرار نتایج تکرار شدند ، گروه دارونما نمره بالاتری کسب کردند ، این نشان می دهد که MPH حتی ممکن است عملکرد را مختل کند!
ممانتین Memantine
Memantine یک آنتاگونیست گیرنده NMDA است و برای درمان بیماران مبتلا به آلزایمر متوسط تا شدید استفاده می شود ، اما به عنوان یک داروی عصبی تقویت کننده حافظه نیز مورد استفاده قرار می گیرد. مطالعات انجام شده بر روی ممانتین نتوانستند به طور قطعی توانایی عصبی دارو را تأیید کنند. از آنجایی که بیشتر این مطالعات آزمایش های تک دوز ممانتین بودند ، ممکن است که این داروها پس از مصرف مداوم اثر، مثبت یا منفی را نشان دهند. تا آن زمان ، مطالعات تک دوز در مورد ممانتین برای نشان دادن پتانسیل واقعی دارو کافی نیست.
دونپزیل Donepezil
Donepezil یک مهار کننده استیل کولین استراز (AChEI) است که برای درمان بیماران مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط استفاده می شود. در حالی که بسیاری از AChEI می توانند یک ماده عصبی بالقوه باشند ، دونپزیل به دلیل کاربرد گسترده آن در معالجه بیماری آلزایمر ، متداول ترین AChEIمورد استفاده در بین افراد جامعه است.
بیشتر مطالعات در مورد donepezil قادر به اثبات قطعی توانایی عصبی دارو نیست. در چنین مطالعاتی ، شرکت کنندگانی که دونپزیل استفاده کرده بودند نمره بالاتری از افرادی که دارونما مصرف کرده بودند کسب کردند.
Donepezil به افراد کمک می کند تا وظایف آموزشی ، حافظه کلامی و حافظه اپیزودیک را حفظ کنند. در مطالعات محرومیت از خواب ، بر افرادی که 24 ساعت محرومیت از خواب داشتند تأثیر مثبت داشته است. با این حال ، این اثر فقط در افرادی دیده می شود که عملکرد آنها به دلیل کمبود خواب به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
روش های غیر دارویی
تحریک فراجمجمه ای مغز با جریان مستقیم Transcranial direct current stimulation(tDCS
در حالی که داروهای عصبی یک روش بالقوه برای تقویت عملکرد شناختی هستند، تحریک مغز با جریان مستقیم و متناوب tDCS و tACS به عنوان یک روش بلقوه دیگر که احتمالا عوارض کمتری نیز دارد مطرح است. اگرچه در ابتدا این روش یه کمک بیماران آسیب دیده مغزی آمد ولی در چند سال گذشته مورد توجه بسیاری از مطالعات بر روی افراد سالم قرار گرفته. به کمک این روش با استفاده از جریان الکتریکی کنترل شده زیر نظر یک متخصص علوم اعصاب میتوان نواحی مختلف مغز را تحریک و تقویت کرد مثلا در مورد ورزشکاران میتوان به کمک تحریک ناحیه حرکتی مغز باعث بهبود عملکردشان شد. مطالعات نشان داده اند که به کمک تحریک مغز میتوان تشکیل اتصالات عصبی را بهبود بخشید و باعث ارتقا عملکرد هایی مانند یادگیری، حافظه، تمرکز شد. حتی نشان داده شده است که به کمک تحریک مغز میتوان یادگیری زبان دوم را بهبود بخشید. با توجه به امن بودن این روش شاید بتوان گفت درحال حاضر بهترین روش برای دوپینگ مغز یا بهبود عملکرد های شناختی در افراد سالم همین روش است در صورتی که توسط متخصص انجام شود.
برای اطلاعات بیشتر در مورد تحریک الکتریکی مغز اینجا را ببینید
باید توجه داشته باشیم مواد دیگری نیز برای بهبود عملکر های شناختی در دسترس عام هستند مانند کافئین، جینسنک. علاوه بر این بسیاری از دارو هایی که نام برده شد دارای عوارضی هستند که در این مقاله به آنها اشاره ای نشد. ما اکیدا توصیه میکنیم که از هیچ یک ازروش های دوپینگ مغز بدون مشورت با پزشک متخصص استفاده نکنید.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.