بهبود عملکردهای شناختی با نوروفیدبک

نوروفیدبک تکنیکی است که برای تغییر الگوی امواج مغزی استفاده می شود. در بسیاری از بیماری ها مانند: دردهای مزمن، افسردگی، PMS، ناهنجاری های طیف اوتیسم،  ADHD، ناهنجاری های خواب و PTSD. اخیرا بسیاری از افراد سالم نیز از نوروفیدبک برای افزایش و بهبود عملکرد شناختی استفاده می کنند.

نوروفیدبک چیست؟

تمرین بیوفیدبک یک روند رو به رشد در مراقبت های پزشکی است. در حیطه مراقبت های پزشکی نیاز به ابزارها برای اندازه گیری جنبه های مختلف عملکرد بدنی در زمان های واقعی، احساس می شود. نوروفیدبک نوع ویژه ای از بیوفیدبک می باشد. افراد می توانند توسط آن به صورت آگاهانه عملکرد مغز خود را به کمک برنامه های آموزشی و دیدن چگونگی الگوهای فعالیت الکتریکی در مغزشان، تغییر دهند.

انواع آموزش های نوروفیدبک

همه تکنیک های نوروفیدبک قابلیت اندازه گیری و دیده شدن الگوی فعالیت های مغزی را دارند به گونه ای که بیماران می توانند به تدریج یاد بگیرند که کارکرد مغز خود را تغییر دهند. چندین نوع مختلف آموزش نوروفیدبک وجود دارند که هر کدام از آن ها فعالیت ویژه ای را در مغز هدف قرار می دهد.

• نوروفیدبک پتانسیل آهسته قشری
• هموانسفالوگرافی (HEG) Hemoencephalography
• Brain wave training or frequency band training آموزش باندهای فرکانسی و یا امواج مغزی

در امواج آهسته قشری بیماران یاد می گیرند چگونه سطح فعالیت کلی قشر مغز را هنگام پاسخ به محرک های مختلف کنترل کنند. از EEG برای فیدبک دادن و اندازه گیری فعالیت الکتریکی مغز استفاده می شود.

در هموانسفالوگرافی بیماران یاد می گیرند که چگونه به صورت آگاهانه سطح جریان خون خود را به بخش های مختلف مغز کنترل کنند. در واقع با این روش آن ها سطح فعالیت نواحی مختلف مغز را با افزایش و یا کاهش جریان خون، کنترل می کنند. فیدبک مربوطه بر اساس اشعه فروسرخ است. این اشعه سطوح خون اکسیژنه یا گرمای ایجاد شده توسط فعالیت مغزی را اندازه گیری می کند.

اگرچه محبوب ترین فرم نوروفیدبک آموزش امواج مغزی است، (همچنین به عنوان FREQUENCY BAND TRAINING) نیز شناخته می شوند. چندین پروتوکل برای هر فرکانس موج های مغزی وجود دارند.  در این روش از EEG برای اندازه گیری الگوهای مختلف فعالیت الکتریکی مغز استفاده می شود. این تکنیک به افراد یاد می دهد که چگونه امواج مغزی خود را سرعت ببخشند یا آن ها را تقویت کنند.

امواج مغزی چیست؟

برای اینکه بتوانیم عملکرد نوروفیدبک را درک کنیم باید ابتدا بدانیم موج مغزی چیست و چه کاری را در مغز انجام می دهد؟

مغز ما از بیلیون ها نورون تشکیل شده است که به صورت مداوم با یکدیگر در الگوهای مختلف فعال می شوند. مانند ریتم ها در موزیک، امواج مغزی می توانند دامنه ها و فرکانس های مختلفی داشته باشند. این فرکانس ها به دسته های مختلفی تقسیم بندی (باندهای فرکانسی) می شوند. هر کدام از این باندهای فرکانسی ( مانند آلفا و بتا) با حالات خلقی و شناختی مختلفی در مغز همراه هستند.

این به این معنا است که اگر ما بتوانیم یاد بگیریم چگونه امواج ویژه ای را تقویت کنیم یا سرعت ببخشیم، می توانیم به صورت آگاهانه واکنش ها و پردازش های مغزمان را در پاسخ به اتفاقات و محرک های مختلف کنترل کنیم.

مکانیسم های فعالیت

به صورت معمولی افراد نمی توانند الگوهای امواج مغزی خود را تحت تاثیر قرار دهند. اما هنگامی که بتوانند امواج مغزی خود را همزمان بر روی صفحه کامپیوتر ببینند، این توانایی به آن ها داده می شود که یاد بگیرند چگونه به تدریج امواج مغز خود را تغییر دهند. مکانیسم فعالیتoperant  conditioning  است. نوعی پروسه یادگیری که به وسیله تنبیه و پاداش یک رفتار را تقویت و یا تضعیف می کند.

ارزیابی توسط نوروفیدبک

اولین قدم قرار دادن تعدادی الکترود بر روی سر و قسمت پیشانی می باشد. با این هدف که یک نقشه مغزی به وجود آید. این الکترودها الگوی فعالیتی بخشی از مغز را که الکترود بر روی آن قرار گرفته همزمان ثبت می کنند. آموزش امواج مغزی  brain wave training و یا امواج قشری آهسته، فعالیت های الکتریکی مغز و یا امواج مغزی بر اساس فرکانسشان به پنج دسته تقسیم می شوند.  گاما، بتا، آلفا، تتا و دلتا

برای تجسم الگوی امواج مغزی از الکتروکاردیوگرام کمی quantitative electroencephalogram یا نقشه مغزی استفاده می شود. این نقشه های مغزی می توانند با افراد سالم هم سن و هم جنس برای مقایسه فعالیت آن بخش از مغز که فعالیت غیر نرمال دارد، استفاده شوند.

آموزش نوروفیدبک

بعد از تشخیص فعالیت های غیر نرمال در مغز، فرد متخصص در حیطه آموزش نوروفیدبک می تواند برنامه های لازم برای افراد را تجویز کند، که می تواند در درمان بیمار و رسیدن او به حالت نرمال فعالیت مغزی کمک کند.

در طول جلسات آموزش، به صورت معمول 40 -60 دقیقه، الکترودها بر روی سر قرار می گیرند. سپس بیمار، فیدبک سنسورهای حسی منفی یا مثبت را دریافت می کند. این فیدبک ها می توانند به صورت تصاویر بینایی، تون های شنوایی و یا احساسات فیزیکی باشند. با ادامه فیدبک و تمرین ها، الگوهای امواج مغزی می توانند به تدریج توسط مغز به کار گرفته شوند.

فواید درمان با نوروفیدبک:

بهبود عملکرد شناختی

نوروفیدبک می تواند ظرفیت مغز برای تغییر و یادگیری را بیشتر کند. بنابراین ممکن است روند طبیعی پیری را آهسته کند. برای مثال: نوروفیدبک سرعت پردازش شناختی و عملکرد executive در افراد مسن را بهبود می بخشد. انواع ویژه ای از آموزش نوروفیدبک مثل کاهش  sensorimotor rhythm (SMR) و ریتم بتا، می تواند reaction time  را سرعت بخشد. افرادی که قادر بودند فعالیت امواج آلفای مغزشان را افزایش دهند با نوروفیدبک در taskهای  بینایی_فضایی (visual-spatial) عملکرد بهتری داشتند.

توجه و حافظه فعال (working memory) را ارتقاء می دهد:

هنگامی که ما در حال فکر کردن هستیم، حافظه ما در حال شکل گرفتن است.  مشکلاتی که در اثر تشکیل حافظه ایجاد می شوند، معمولا همراه با مشکل در تشکیل حافظه کوتاه مدت و توجه است. با افزایش فعالیت امواج مغزی (تتا، آلفا و یا SMR) افراد سالم قادر به بهبود حافظه خود و افزایش توجه بودند.

در مطالعه ای که بر روی 32 نفر انجام شد نشان داد نوروفیدبک، حافظه فعال و توجه را در بیماران  مسن تر ارتقاء می دهد. در حالیکه در افراد جوان تر توجه و تمرکز آن ها بهبود می یابد. این مطالعه پیشنهاد می کند که نوروفیدبک ممکن است روش موثری برای جلوگیری از مشکلات و ناهنجاری های شناختی در سنین پیری باشد.

بهبود حافظه بلند مدت و کوتاه مدت:

در مطالعه بر روی 50 بزرگسال آموزش نوروفیدبک بر اساس eeg نشان داد که می تواند باعث افزایش یادگیری و تشکیل حافظه شود. استفاده از نوروفیدبک برای تقویت امواج آلفا، همراه با بهبود انواع مختلف حافظه مانند: حافظه کوتاه مدت، بلند مدت و اپیزودیک بود.

همچنین آموزش نوروفیدبک بر اساس eeg که در 17 بیمار مبتلا به سکته و 40 نفر گروه کنترل انجام شد منجر به بهبود حافظه کلامی، حافظه دیداری کوتاه مدت، و حافظه فعال در 70 درصد موارد شد.

نسبت به درمان های شناختی به روش سنتی، آموزش نوروفیدبک موثرتر واقع شد. ثابت شده که بیمارانی که از آسیب های مغزی رنج می برند می توانند از آن بهره ببرند. یک مطالعه ای که بر روی 17 نفر انجام شد نیز نشان داد که نوروفیدبک بر پایه eeg باعث بهبود تثبیت حافظه در حین خواب می شود.

کمک به بهبود مهارت ها:

نوروفیدبک بر پایه eeg برای بهبود امواج مغزی همراه با افزایش توجه و آرامش نیز مورد استفاده قرار گرفت. هم چنین عملکرد موسیقیدان های حرفه ای را نیز در شرایط پر استرس، بهبود بخشید. در مطالعه ای دیگر که از امواج آلفا و تتا برای بهبود مهارت های تکنیکال، ارتباطات و افزایش خلاقیت در موسیقیدان ها استفاده شد،  نوروفیدبک SMR باعث بهبود تکنیک و ارتباطات شد.

 بعلاوه آموزش های نوروفیدبک (آلفا و تتا) عملکرد موسیقی 33 کودک مدرسه ای را بهبود بخشید. آن ها گزارش کردند که پس از آموزش نوروفیدبک از خلاقیت بیشتری بهره مند شده اند. این نتایج نشان می دهند که نوروفیدبک در کلاس درس نیز به عنوان یک ابزار یادگیری می تواند استفاده شود.

نوروفیدبک EEG همچنین سرعت یادگیری در افراد هنرمند افزایش داده و خلاقیت آن ها را بهبود می بخشد. هم چنین عملکرد و اعتماد به نفس آن ها را افزایش می دهد. عملکرد ورزشکاران نیز می تواند توسط نوروفیدبک ارتقاء یابد. Golfing accuracy  در 6 نفر و dance performance  به وسیله نوروفیدبک در  24 نفر بهبود یافت. هم چنین مطالعه بر روی 41 نفر، reaction time و توانایی visual-spatial که برای عملکرد ورزشکاران اهمیت زیادی دارد بهبود یافت.

کاهش اضطراب

نوروفیدبک هم چنین می تواند در پردازش های احساسی نیز مورد استفاده قرار گیرد. بیمارانی که آموزش نوروفیدبک دریافت می کنند، با افزایش امواج آلفا می توانند اضطراب و حالات خلقی منفی دیگر را کنترل کنند. نوروفیدبک در دانش جویان پزشکی نیز با افزایش امواج آلفا و تتا باعث افزایش اعتماد به نفس و بهبود حالات خلقی می شود.

در موسیقیدان ها و خوانندگان نیز افزایش امواج آلفا و تتا که توسط نوروفیدبک ایجاد شده بود، اضطراب و استرسی که هنگام اجرای برنامه داشتند در آن ها کاهش یافت.

بنابراین نوروفیدبک نه تنها می تواند در بیماری های مختلف مورد استفاده قرار گیرد بلکه افراد سالم نیز برای افزایش عملکردهای شناختی خود مانند حافظه، یادگیری، کیفیت خواب و افزایش تمرکز و کاهش استرس و اضطراب از نوروفیدبک استفاده کنند. برای اطلاعات بیشتر به بخش نوروفیدبک مراجعه کنید.