بختک در خواب
فلج خواب یا بختک در خواب درواقع همان ناتوانی در حرکت است حتی در شرایطی که احساس بیداری و هوشیاری می کنید. این حالت ممکن است هنگام خواب رفتن یا بیدار شدن اتفاق بیفتد. پدیده ای که از نظر فیزیکی بی ضرر اما اغلب ترسناک است.
بختک زمانی اتفاق می افتد که بخشی از مغز شما از خواب بیدار می شود، اما بخشی که مانع از حرکت در طول خواب می شود، بیدار نمی شود.
فلج خواب نسبتاً شایع است. این بیماری حدود 7 درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می دهد.
در صورت نیاز، درمان ها بر کاهش اپیزودها و کمک به شما برای مقابله با اضطراب و استرس ناشی از اپیزودها متمرکز است. همچنین به دلایل زمینه ای فلج خواب می پردازد.
انواع
متخصصان معمولا فلج خواب را بر اساس تعداد دفعات وقوع آن به دو دسته تقسیم می کنند. هر دو نوع تا زمانی که بدون علائم دیگر اختلالات خواب، مانند نارکولپسی ظاهر شوند، “منزوی” در نظر گرفته می شوند. نارکولپسی یک اختلال عصبی مزمن است که چرخه خواب و بیداری مغز را مختل می کند.
فلج خواب ایزوله (ISP): یک قسمت منحصر به فرد از فلج خواب است. اپیزودها معمولاً کوتاه هستند و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند. شما ممکن است بیش از یک قسمت را در طول زندگی خود تجربه کنید، اما اپیزودها اغلب اتفاق نمی‌افتند یا از الگوی خاصی پیروی نمی‌کنند.
فلج خواب ایزوله مکرر (RISP): دوره های مکرر فلج خواب که باعث پریشانی، از جمله اضطراب یا ترس می شود. RISP می تواند بر کیفیت کلی زندگی فرد تأثیر بگذارد.
فلج خواب نیز بر اساس زمان وقوع دوره ها طبقه بندی می شود:
هیپناگوژیک یا پیش از خواب: زمانی که به خواب می روید اتفاق می افتد
هیپنوپمپیک یا پس از خواب: زمانی که از خواب بیدار می شوید اتفاق می افتد
تصویر شماتیک فردی که دچار فلج خواب شده است
علائم فلج خواب
فلج خواب اغلب برای اولین بار در سنین نوجوانی ظاهر می شود. اپیزودها اغلب در سنین 20 و 30 سالگی شما رخ می دهند.
اپیزودهای فلج خواب می توانند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند که در طی آن شما کاملاً هوشیار و به محیط اطراف خود آگاه هستید. با این حال، شما همچنین در چیزی به نام آتونیا REM قفل شده‌اید. ماهیچه‌های شما، از جمله آن‌هایی که به شما اجازه صحبت کردن می‌دهند، فلج می‌شوند، زیرا هنوز روی «حالت خواب» تنظیم شده‌اند.
ISP و RISP علائم مشابهی دارند. تنها تفاوت از نظر تشخیصی فراوانی آنهاست. در طول دوره فلج خواب، ممکن است علائمی مانند:
- ناتوانی در حرکت دادن هر قسمت از بدن
- ناتوانی در صحبت کردن یا تولید صدا
- آگاهی یا هوشیاری کامل نسبت به محیط اطراف خود
- احساس سنگینی یا فشار روی قفسه سینه
- احساس خفگی
- توهم، که می تواند ماهیت بسیار ترسناک یا آزاردهنده داشته باشد
- احساس اینکه کسی در اتاق با شماست
- بسیاری از افراد در طول یک دوره فلج خواب، حالت شدیدی شبیه رویا را تجربه می کنند. این کابوس های بیداری می توانند ناخوشایند و گمراه کننده باشند.
چه چیزی باعث فلج خواب می شود؟
فلج خواب یک اختلال خواب REM است زیرا در بخشی از چرخه خواب شما به نام خواب حرکت سریع چشم (REM) رخ می دهد. در طول خواب REM، چشمان شما به سرعت حرکت می کنند، بدن شما شل می شود و عضلات شما حرکت نمی کنند. خواب REM نیز زمانی است که خواب می بینید. با این حال، مغز شما به طور موقت شما را در حالت آتونیا یا فلج قرار می دهد، زیرا برای شما ایمن نیست که رویاهای خود را در هنگام خواب «اجرا کنید».
در طول فلج خواب، ذهن شما بیدار می شود اما بدن شما در آتونیا باقی می ماند. در نتیجه، با وجود اینکه دیگر نمی خوابید، نمی توانید حرکت کنید یا صحبت کنید.
فلج خواب معمولا زیاد طول نمی کشد. میانگین اپیزود حدود شش دقیقه طول می کشد. اغلب ممکن است با لمس کسی یا صحبت کردن با شما مختل شود و در نهایت به خودی خود پایان می یابد.
اگرچه فلج خواب می‌تواند بدون هیچ دلیلی اتفاق بیفتد، اما موارد خاصی می‌توانند باعث ایجاد این دوره شوند.
محرک های ISP و RISP عبارتند از:
- سایر اختلالات خواب، مانند نارکولپسی یا بی خوابی (اختلال خوابی که می تواند به خواب رفتن، خواب ماندن یا هر دو را دشوار کند)
- داروها
- اختلال مصرف مواد
- اختلال در الگوهای خواب، مانند جت لگ یا کار در شیفت شب
- اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب اجتماعی (ترس شدید از قضاوت شدن توسط دیگران)، اختلال وسواس فکری-اجباری یا OCD (افکار غیرقابل کنترل، مزاحم و مستمر که منجر به فعالیت ها و رفتارهای تکراری می شود) و اختلال اضطراب فراگیر ( نگرانی بیش از حد)
- تروما یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، وضعیتی است که ممکن است در صورت تجربه یا شاهد یک رویداد، مجموعه ای از رویدادها یا شرایط آسیب زا رخ دهد.
عوامل خطر
بسیاری از مردم یک دوره فلج خواب را بدون هیچ دلیل مشخصی تجربه می کنند و ممکن است در هر سنی رخ دهد.
عوامل خطر عبارتند از:
- کیفیت خواب ضعیف
- سطح استرس بالا
- شرایط سلامت روان مانند اختلال پانیک (حملات پانیک مکرر، اغلب بدون دلیل آشکار) و اختلال دوقطبی (یک وضعیت سلامت روان که می تواند باعث نوسانات خلقی و تغییرات در سطوح انرژی شود)
- سابقه خانوادگی فلج خواب
- استفاده بیش از حد از الکل، به ویژه در نزدیکی زمان خواب
- استفاده از برخی داروها، مانند محرک‌های اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD) یا مسدودکننده‌های بتا (یک دسته از داروهای مورد استفاده برای کاهش فشار خون)، مانند ایندرال LA (پروپرانولول)
تشخیص
آزمایشات تشخیص فلج خواب را تایید نمی کند. یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی از شما در مورد عادت‌های خوابتان می‌پرسد. درباره علائم و سابقه دوره‌های فلج خواب شما صحبت میکند، و سایر بیماری‌ها یا پاراخوابی‌هایی را که ممکن است باعث علائم شما شوند را رد کند.
پاراسومنیا
اختلال کابوس: کابوس‌های مکرر باعث ناراحتی قابل توجهی می‌شوند یا بر عملکرد روزانه تأثیر می‌گذارند.
وحشت های شبانه: همچنین به عنوان ترس های خواب شناخته می شوند. این ها قسمت هایی از ترس شدید در هنگام نیمه بیداری هستند. معمولا در کودکان دیده می شود. اما بزرگسالان نیز می توانند آن را تجربه کنند. علائم عبارتند از جیغ زدن، گریه کردن و مشت کوبیدن. ممکن است فرد بیدار به نظر برسد اما اگر بخواهید او را بیدار کنید پاسخی نخواهد داد.
توهمات: حس کردن چیزهایی که واقعی به نظر می رسند اما واقعی نیستند.
ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما میزان تأثیر این دوره‌ها بر کیفیت زندگی شما را ارزیابی میکند. در حالی که هر قسمت از فلج خواب می‌تواند ترسناک باشد، دوره‌های مکرر می‌توانند احساس ترس شدیدتری ایجاد کنند که کارشناسان آن را «پریشانی بالینی» می‌نامند. شامل نگرانی بیش از حد در مورد فلج خواب، اجتناب از خواب، و شرم یا خجالت در طول روز است.
پزشک شما همچنین ممکن است به شما پیشنهاد کند در یک مطالعه خواب شرکت کنید. به عنوان مثال، با انجام تست خواب، ضربان قلب، تنفس، فعالیت مغز و حرکت دست و پا را در هنگام خواب ردیابی می کند. الکترومیوگرام (EMG) فعالیت الکتریکی ماهیچه های شما را که در طول دوره فلج خواب کم می شود، ردیابی می کند.
درمان
به طور کلی، فلج خواب نیازی به درمان ندارد، به خصوص اگر غیر عود کننده باشد. معمولاً به خودی خود خطری ایجاد نمی کند. با این حال، RISP می تواند بر کیفیت کلی خواب شما و همچنین سلامت عاطفی و فیزیکی شما تأثیر بگذارد. بنابراین، اگر دوره‌های مکرر دارید، ممکن است بخواهید به دنبال درمان باشید.
درمان بر کاهش تعداد اپیزودهای شما با هدف قرار دادن علت اصلی فلج خواب متمرکز است. همچنین ممکن است روی استراتژی های مقابله ای کار کنید تا به شما کمک کند تا اثرات منفی فلج خواب را مدیریت کنید.
چندین نوع درمان می‌تواند به رفع علل زمینه‌ای فلج خواب (مانند اضطراب) کمک کند. به شما کمک میکند تا استراتژی‌هایی برای مقابله با اضطراب و استرس همسر در طول و بعد از اپیزود ایجاد کنید.
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
درمان شناختی رفتاری (CBT): یک رویکرد درمانی که بر کمک به شما در تغییر افکار و الگوهای رفتاری تمرکز دارد. CBT ممکن است به رفع اضطراب و استرس ناشی از RISP.2 کمک کند.
درمان مدیتیشن-آرام‌سازی (MR): یک رویکرد چهار مرحله‌ای شامل این است که به خودتان اطمینان دهید که فلج خواب از نظر فیزیکی بی‌ضرر و موقت است و توهمات واقعی نیستند. تمرکز درونی روی یک فکر مثبت، و آرامش عضلات شما. به عنوان یک درمان بالقوه برای فلج خواب در حال انجام است.
بهداشت خواب
رعایت بهداشت خواب خوب اغلب بخشی از درمان است زیرا خواب ضعیف یا اختلال خواب یکی از علل شایع فلج خواب است. بهداشت خواب همچنین یک درمان برای نارکولپسی و همچنین بخشی از درمان بی خوابی است که هر دو می توانند باعث فلج خواب شوند یا آن را تشدید کنند.
توصیه هایی برای بهبود کیفیت خواب ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- هر روز در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و از خواب بیدار شوید
- هر شب هفت تا نه ساعت بخوابید
- اتاق خواب خود را ساکت، تاریک و خنک نگه دارید
- در طول روز ورزش منظم داشته باشید، اما نه خیلی نزدیک به زمان خواب
- استفاده از وسایل الکترونیکی را 30 دقیقه قبل از خواب محدود کنید
- از نوشیدن کافئین در اواخر بعد از ظهر خودداری کنید
- از نوشیدن الکل یا خوردن وعده های غذایی زیاد در شب خودداری کنید
- داروها
داروهایی که علل فلج خواب از جمله اختلال دوقطبی و نارکولپسی را درمان می کنند نیز می توانند تعداد دوره های فلج خواب را کاهش دهند.
داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRIs (کلاس‌هایی از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی) نیز ممکن است در درمان RISP مفید باشند، اما تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
پیشگیری
ممکن است در مقطعی از زندگیتان فلج خواب را تجربه کنید. این یک پدیده نسبتاً رایج است که حداقل یک بار افراد زیادی را تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین ممکن است یک جزء ژنتیکی داشته باشد، به این معنی که در خانواده ها وجود دارد.
مدیریت شرایط هم‌زمان، رعایت بهداشت خواب خوب، کاهش استرس، و محدود کردن یا اجتناب از استفاده از موادی که می‌توانند باعث فلج خواب شوند، ممکن است به شما در جلوگیری از بروز یک دوره یا کاهش دفعات دوره‌ها کمک کنند.
برای درمان تخصصی و موثر مشکلات خواب، همین الان نوبت خود را رزرو کنید.
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.