آموزش شناختی چیست و آیا کار می کند؟

آموزش شناختی رویکردی است که به دنبال تقویت یا حفظ عملکردهای مغز از طریق استفاده از فعالیت های ذهنی منظم است. این فعالیت های ذهنی برای کمک به توانایی های شناختی مانند حافظه فعال، عملکرد اجرایی و توانایی های حل مسئله در نظر گرفته شده است.

تصور دیرینه ای وجود دارد که انجام بازی های مغزی، مانند پازل و فعالیت های حفظ کردن، می تواند به جلوگیری از اثرات منفی پیری کمک کند. اما آیا این بازی های شناختی واقعاً تأثیری بر عملکرد ذهنی دارند؟

این آموزش ممکن است برای کمک به افراد در حفظ و حتی بهبود برخی از جنبه های شناخت مفید باشد. با جمعیت زیادی از بزرگسالان سالخورده، چنین پیشرفت هایی می تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان و عملکرد افراد مسن داشته باشد.

آموزش شناختی در یک نگاه

هدف آموزش شناختی تیز کردن ذهن و کمک به افراد با افزایش سن با انجام بازی، حل پازل یا تکمیل تسک های مربوط به حافظه است. اما، آیا واقعا کار میکند؟ محققان 100% مطمئن نیستند. آموزش مهارت‌ها را در برخی کارها بهبود می‌بخشد، اما هنوز مشخص نیست که آیا این نتایج به زندگی روزمره منتقل می‌شوند یا خیر. با این حال، مطمئناً استفاده از آموزش شناختی برای درگیر ماندن، متمرکز بودن و فعالیت ذهنی هیچ ضرری ندارد.

بنابراین چه کاری می توانید انجام دهید تا آمادگی مغز خود را تقویت کنید؟ یادگیری نواختن ساز، یادگیری زبان جدید، درگیر ماندن در اجتماع و ورزش منظم چند راهبرد است که می تواند کمک کند.

آموزش شناختی چیست؟

آموزش شناختی یک رویکرد غیردارویی است که شامل دنبال کردن یک سری فعالیت های ذهنی منظم است که برای کمک به حفظ یا حتی افزایش توانایی های شناختی (تفکر) فرد طراحی شده است.

برخی از توانایی های ذهنی که اغلب توسط آموزش شناختی هدف قرار می گیرند عبارتند از:

• توجه
• انعطاف پذیری شناختی
• حل مسئله
• استدلال
• حافظه کاری

علاوه بر این آموزش خاص مغز، اشکال کلی تری از آموزش ذهنی نیز وجود دارد که می تواند به حفظ یا بهبود آمادگی ذهنی و عملکرد شناختی کمک کند. این تمرین ذهنی کلی‌تر بر حفظ تناسب مغز تمرکز دارد، همان‌طور که ورزش باعث بهبود و حفظ سلامت جسمانی می‌شود.

انواع کلی آموزش ذهنی می تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله ورزش، بازی های ویدیویی، درگیر ماندن در اجتماع و شرکت در فعالیت های خلاقانه.

مزایای بالقوه آموزش شناختی

تمرکز این فعالیت ها کمک به افراد برای بهتر شدن در مواردی مانند یادگیری، حل مشکلات و استدلال است. برخی از این فعالیت‌های آموزشی مغز بر انجام کارهایی مانند کمک به افراد در به خاطر سپردن بیشتر یا بهبود توانایی تمرکز و توجه تمرکز دارند.

چنین توانایی هایی کاربرد آشکاری در زندگی روزمره دارند. توانایی توجه ممکن است به شما کمک کند روی یک سخنرانی در کلاس تمرکز کنید یا بدون اینکه حواس شما پرت شود، وظایف را تکمیل کنید. توانایی به خاطر سپردن بیشتر ممکن است به شما کمک کند چیزهای جدید را به طور موثر یاد بگیرید یا نام افراد جدیدی را که ملاقات می کنید به خاطر بیاورید.
تحقیقات همچنین نشان داده است که این توانایی ها به شدت با چیزهایی مانند هوش، پیشرفت تحصیلی و موفقیت کلی در زندگی مرتبط است.

با توجه به اهمیت این مهارت ها، شاید تعجب آور نباشد که محققان مدت هاست علاقه مند بوده اند که بدانند آیا چنین توانایی هایی قابل انعطاف هستند یا خیر.

موارد استفاده برای آموزش شناختی

دلایل مختلفی وجود دارد که چرا افراد ممکن است بخواهند آموزش شناختی را امتحان کنند.

• کند کردن زوال شناختی مرتبط با افزایش سن
• کمک به افراد مسن برای مستقل ماندن بیشتر
• تقویت مهارت های ذهنی مورد نیاز در زندگی روزمره
• توانایی‌های ذهنی که با افزایش سن کاهش می‌یابند شامل سرعت پردازش، زمان واکنش، تصمیم‌گیری، حافظه کوتاه‌مدت و مهارت‌های برنامه‌ریزی می‌شوند.

به عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2016 نشان داد که آموزش متمرکز بر بهبود سرعت پردازش، خطر ابتلا به زوال عقل را یک دهه بعد کاهش می دهد.

همچنین این امیدواری وجود دارد که برخی از انواع آموزش مغز ممکن است برای رسیدگی به انواع خاصی از اختلالات یا مشکلات مفید باشد. به عنوان مثال، در سال 2020، FDA یک بازی آموزشی مغز طراحی شده برای کمک به درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) را تایید کرد.

این درمان از طریق یک بازی ویدیویی انجام می شود که در چندین آزمایش بالینی نشان داده شده است که توجه را در کودکان مبتلا به ADHD بهبود می بخشد. این اثرات همچنین به بهبود معنی داری در عملکرد روزانه پس از یک ماه درمان تبدیل شد. چنین نتایجی پتانسیلی را که تمرین مغز ممکن است داشته باشد نشان می دهد.

خواندن این مطلب را از دست ندهید: آیا بازی های آموزشی مغز واقعا تاثیر دارند؟

اثربخشی آموزش شناختی

محققان چندین دهه است که در حال بررسی تأثیر آموزش مغز هستند. با این حال، به طور شگفت انگیزی اجماع کمی در مورد اثربخشی آموزش شناختی وجود دارد.
در حالی که تحقیقاتی وجود دارد که از این ایده پشتیبانی می‌کند که تمرینات خاص تمرین مغز می‌تواند مهارت‌های شناختی خاص را بهبود بخشد، مطالعات دیگری به نتایج متفاوتی رسیده‌اند.

با وجود این عدم توافق در تحقیق، در کل صنعت اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها و ابزارهای دیگر بر اساس این ایده شکل گرفته است که انجام این بازی‌های مغزی می‌تواند توانایی‌های ذهنی شما را بهبود بخشد.

آیا مهارت ها به دنیای واقعی منتقل می شوند؟

در حالی که حمایت هایی برای آموزش مغز وجود دارد، محققان همچنین این سوال را مطرح کرده اند که آیا مهارت های به دست آمده در طول این تمرینات آموزشی به فعالیت های دنیای واقعی منتقل می شود یا خیر.

برخی تحقیقات وجود دارد که از استفاده از آموزش مغز و قابلیت انتقال آن به زندگی و عملکرد روزمره حمایت می کند. در یک مطالعه در مقیاس بزرگ، آموزش ذهنی برای بهبود عملکرد شناختی افراد مسن که منجر به بهبودهای پایدار در دنیای واقعی مانند یادآوری زمان مصرف داروهای آنها شد، مشخص شد.

پتانسیل چنین مزایای ماندگاری می تواند به افراد مسن کمک کند تا با افزایش سن، توانایی های ذهنی و استقلال خود را حفظ کنند.

این فقط مغزهای پیر نیست که از آموزش شناختی بهره می برند. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که بازی‌های آموزشی مغز می‌توانند به بهبود عملکردهای اجرایی مانند حافظه کاری و سرعت پردازش در بزرگسالان جوان‌تر نیز کمک کنند.

چرا نتایج ممکن است متفاوت باشد

پس سؤال این است که چرا برخی از مطالعات از اثرات مثبت آموزش شناختی حمایت کرده اند در حالی که برخی دیگر چنین تأثیراتی را پیدا نکرده اند؟ ممکن است چند عامل در کار باشد.

همه انواع تمرینات مغز برابر نیستند:

ماهیت گسترده “آموزش شناختی” به خودی خود به این معنی است که مطالعات مختلف ممکن است به یک چیز نگاه نکنند. انواع آموزش مغز مورد استفاده در تحقیقات ممکن است به اثرات متفاوتی هم در محیط‌های آزمایشگاهی و هم در نحوه انتقال این مهارت‌ها بعداً به دنیای واقعی، منجر شود.

ممکن است به برخی بیشتر از دیگران کمک کند:

همچنین مهم است که توجه داشته باشید که بسیاری از تحقیقات تفاوت های فردی را در نظر نمی گیرند. آموزش حافظه ممکن است برای افرادی که کمبود حافظه را تجربه می کنند مفید باشد، اما افراد با توانایی های عادی ممکن است اثرات کمتر قابل توجهی را تجربه کنند.

ممکن است اثرات محدودی داشته باشد:

یک بررسی از تحقیق نشان داد که اگرچه تمرین مغز ممکن است مفید باشد، اما ممکن است برای کارهایی که بسیار شبیه به فعالیت تمرینی هستند مؤثر باشد. همچنین به نظر می رسد که این آموزش زمانی مفیدتر باشد که در یک دوره زمانی طولانی انجام شود.

آیا باید آموزش مغز را امتحان کنید؟

اگر علاقه مند به استفاده از آموزش مغز هستید، چند کار متفاوت وجود دارد که می توانید انجام دهید. تمرینات آموزشی شناختی اغلب شامل مواردی مانند تشخیص الگو، استفاده از یک برنامه صفحه نمایش لمسی برای افزایش سرعت تفکر و به خاطر سپردن لیست ها می شود. چنین فعالیت هایی را اغلب می توان به صورت آنلاین یا با استفاده از برنامه های تلفن همراه یافت.

با این حال، مواردی وجود دارد که باید قبل از امتحان این وب سایت ها، بازی ها یا برنامه ها به خاطر بسپارید:

• بسیاری از شرکت های آموزش مغز در مورد مزایای محصولات خود اغراق می کنند.
• محققان هنوز نتوانسته‌اند کشف کنند چه عناصری مداخلات آموزشی مغز را مؤثر می‌سازند.
• تحقیقات همچنین مشخص نکرده است که کدام نوع تمرین یا چه ترکیبی از تمرینات لازم است تا برای شرایط یا مشکلات مختلف موثر باشد.
• انواع برنامه‌ها و بازی‌هایی که در دسترس مصرف‌کنندگان هستند معمولاً از نظر علمی برای نشان دادن اعتبار یا اثربخشی آنها آزمایش نشده‌اند.
• برخی از این شرکت های آموزش مغز در واقع توسط کمیسیون تجارت فدرال (FTC) به دلیل ادعاهای گمراه کننده در مورد مزایای بازی های خود جریمه شدند.

یک مطالعه در سال 2016 اثرات ابزار تمرین مغز Lumosity را با بازی‌های ویدیویی معمولی مقایسه کرد. نتایج نشان داد که هر دو گروه بهبودهایی در توانایی‌های شناختی نشان دادند – اما سایر شرکت‌کنندگانی که اصلاً هیچ بازی انجام نمی‌دادند نیز بهبودهایی را نشان دادند.

چگونه مغز را بهبود ببخشیم

واقعیت این است که آموزش شناختی ممکن است کارساز باشد یا نباشد، اما درگیر شدن در فعالیت های تحریک کننده ذهنی همیشه چیز خوبی است.

یافتن راه‌هایی برای به چالش کشیدن مغز می‌تواند به شما کمک کند احساس تیزبینی داشته باشید و با افزایش سن از مغز خود محافظت کنید.

اگر می خواهید تمرینات ذهنی عمومی تری را که برای بهبود کلی مغز طراحی شده است امتحان کنید، ممکن است بخواهید روی انجام تمرینات ذهنی به تنهایی تمرکز کنید.

برخی از فعالیت های تقویت کننده مغز که ممکن است مفید باشند عبارتند از:

• در ذهن خود حساب کنید
• با استفاده از حافظه نقشه بکشید
• یک زبان جدید یاد بگیرید
• نواختن ساز را یاد بگیرید
• لیست ها را به خاطر بسپارید و فراخوانی خود را آزمایش کنید
• سودوکو بازی کنید
• یک پازل بچینید

علاوه بر چنین آموزش های شناختی، کارهای دیگری نیز وجود دارد که می توانید برای کمک به مراقبت از مغز خود انجام دهید. فعالیت هایی که می‌تواند سلامت مغز شما را بهبود بخشد شامل ورزش منظم، فعال بودن اجتماعی و مدیتیشن است.

واحد مدیتیشن در انستیتو سلامت مغز دانا

مدیتیشن باعث کاهش استرس کوتاه مدت و همچنین مزایای پایدار مدیریت استرس می شود. اشکال مختلفی از مدیتیشن برای امتحان وجود دارد – هر یک منحصر به فرد است و جذابیت خاص خود را به ارمغان می آورد.

در آخر…

آموزش شناختی ممکن است تعدادی از مزایای بالقوه داشته باشد، اما درک محدودیت ها نیز مهم است. ممکن است مهارت های شما را تقویت کند و به شما کمک کند اطلاعات بیشتری را حفظ کنید، اما نباید انتظار پیشرفت های معجزه آسایی داشته باشید.

چنین مهارت هایی ممکن است به دنیای واقعی قابل انتقال نباشد. اما حداقل این بازی ها می توانند راهی سرگرم کننده و چالش برانگیز برای آزمایش مهارت های شناختی شما باشند.

به جای تمرکز بر روی تمرین برای یک توانایی ذهنی خاص مانند حافظه فعال، ممکن است بهتر باشد روی چیزهایی تمرکز کنید که سلامت درازمدت مغز را افزایش می دهند. اینها شامل فعال ماندن از نظر بدنی، مدیریت استرس، خواب کافی و حفظ ارتباطات اجتماعی است.

Mozhan Parsa

درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.