برخی از افراد این سوال را دارند که آیا واقعا تحریک جریان مستقیم فراجمجمه‌ای (tDCS) بر روی مغز افراد مبتلا به افسردگی اثرات مثبت دارد؟ آیا واقعا tDCS برای درمان افسردگی موثر است؟ برای پاسخ به این سوالات، تحقیقات علمی که تا به حال در مورد اثر tDCS بر روی افراد مبتلا به افسردگی شده است را مورد بررسی قرار دادیم و خلاصه آن را به زان ساده اینجا آوردیم.
tdcs برای درمان افسردگی
تحریک جریان مستقیم فراجمجمه‌ای (tDCS) یک تکنیک جدید در تنظیم سیستم عصبی است که روشی ایمن، کم‌هزینه و غیرتهاجمی برای تحریک مغز ارائه می‌دهد. این روش با استفاده از الکترودهای غیرتهاجمی روی پوست سر و جریان الکتریکی ملایم در حد 2 میلی آمپر به نواحی از مغز، فعالیت نورون‌ها را در ناحیه هدفمند تغییر می‌دهد.
تاکنون، مطالعات متعددی اثرات درمانی tDCS را در اختلالات مختلف، از جمله افسردگی، بررسی کرده‌اند. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که tDCS میتواند در بهبود خلق و خو و علائم افسردگی موثر باشد. با این حال، برخی مطالعات نیز نتایج متناقضی را گزارش کرده‌اند.
در اینجا، ما به بررسی این موضوع می‌پردازیم که آیا واقعا tDCS میتواند تغییرات ماندگاری در ساختار مغز افراد افسرده ایجاد کند؟ مطالعات قبلی نشان داده‌اند که کاهش ماده خاکستری در برخی نواحی مغز، از جمله قشر پیشانی، با افسردگی مرتبط است.
فرض این است که tDCS میتواند با افزایش فعالیت نورونی در این نواحی، به عادی شدن ساختار مغز در افراد افسرده کمک کند. برای بررسی این فرضیه، مطالعات متعددی را بررسی کردیم که تغییرات ساختار مغز را نشان می دهد.
نتایج این مطالعات میتواند به درک بهتری از tDCS برای درمان افسردگی کمک کند.
تحقیقات علمی چه می گویند
ما بررسی کردیم که آیا طول درمان tDCS با استفاده از روش‌های معمول میتواند باعث تغییر ساختاری (پلاستیسیته) در مغز افراد افسرده شود؟
یکی از مطالعاتی که در سال 2023 در مجله نیچر به چاپ رسید، بر اساس داده‌های تصویربرداری رزونانس مغناطیسی ساختاری (MRI) تاثیر tDCS را برای درمان افسردگی مورد بررسی قرار داد. هدف این تحقیق تایید دقت هدف‌گیری tDCS و تغییر عملکرد نواحی مرتبط با افسردگی در مغز با استفاده از روش‌های جدید تصویربرداری بود. نتایج این کارآزمایی نشان داد که تحریک مغزی tDCS به درستی به ناحیه هدف در بخش قدامی پشتی لوب پیشانی چپ (DLPFC) رسیده است (با اندازه‌گیری میدان مغناطیسی ناشی از جریان tDCS از طریق MRI) و همچنین باعث تغییر عملکردی این ناحیه و قشر سینگولیت قدامی بعد از درمان شده است. این مطالعه نشان داد که 12 جلسه tDCS می تواند تاثیر قابل توجهی در ماده خاکستری نواحی مرتبط با افسردگی ایجاد شده است.
مطالعات دیگر نشان دادند که جریان الکتریکی ضعیف و بلندمدت tDCS علت اصلی تغییرات قشر مغز برای درمان افسردگی است. این جریان باعث تغییرات ماندگاری در تراکم اتصالات عصبی می‌شود. این فرآیندها در تغییرات حجمی ناشی از جلسات tDCS در انسان نقش دارد، با این حال ماهیت دقیق ریزساختاری این تغییرات را نمی‌توان با مجموعه داده‌های MRI فعلی تعیین کرد و نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.
با این حال برخی از مطالعات نیز بر این باورند که این روش ممکن است اثر نداشته باشد. به عنوان مثال پژوهشی با هدف بررسی کارآمدی تحریک جریان مستقیم فراجمجمه‌ای (tDCS) به عنوان درمانی کمکی در کنار مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) برای افسردگی اساسی (MDD) در بزرگسالان انجام شد. در این کارآزمایی که با روش دوسوکور، تصادفی و کنترل‌شده با دارونما در آلمان صورت گرفت، ۱۶۰ بیمار مبتلا به MDD شرکت کردند. نیمی از بیماران tDCS واقعی و نیم دیگر تحریک ساختگی دریافت نمودند. نتایج نشان داد که هیچ تفاوتی در میزان بهبود بیماران بین دو گروه وجود ندارد. با این حال، به گفته سرپرست این تحقیق، این یافته‌ها به معنای عدم تاثیر tDCS برای درمان افسردگی نیست. مطالعات زیادی تاثیر این نوع تحریک را بر درمان افسردگی تایید می کند. تاثیر tDCS بر فعالیت سلول‌های عصبی ظریف و غیرکانونی است. بنابراین، tDCS ممکن است نیاز به ترکیب با مداخلات رفتاری یا شناختی خاصی داشته باشد که به لحاظ عملکردی، ناحیه هدفمند مغز توسط tDCS را درگیر می‌کند.
شخصی‌سازی tDCS با استفاده از نقشه برداری از مغز، مسیر امیدوارکننده دیگری است. در واقع در این روش مدارهای عصبی مرتبط با افسدگی به کمک نقشه برداری از مغز مشخص شده و همان مدارها مورد هدف قرار می گیرند. در مجموع، دلایل خوش‌بینی در مورد امکان شخصی‌سازی tDCS و ارائه آن خارج از محیط‌های بالینی وجود دارد.
در مورد عوارض جانبی چطور؟
مطالعات بالینی که از روش‌های استاندارد tDCS بر روی بیش از ۱۰۰۰ نفر با ۳۳۲۰۰ جلسه درمانی استفاده کرده‌اند، هیچ مورد جدی از عوارض جانبی را گزارش نکرده‌اند. بطور کلی، tDCS روشی ایمن و قابل تحمل شناخته می‌شود. ممکن است عوارض جانبی خفیفی مانند سوزش یا سوزن سوزن شدن موقت پوست سر ایجاد شود. قابل توجه است که این عوارض جانبی معمولا بلافاصله بعد از پایان درمان برطرف می‌شوند. در موارد نادر، tDCS ممکن است منجر به سردرد، سرگیجه یا حالت تهوع شود.
چه کسانی واجد شرایط استفاده از tDCS هستند؟
افرادی که با افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند و به درمان‌های موجود پاسخ کافی نداده‌اند یا به دنبال جایگزینی برای دارو هستند، یا می خواهند دوز مصرفی دارو را کاهش دهند ممکن است tDCS را گزینه درمانی مناسبی بیابند.
جمع بندی
به طور کلی، یافته‌های نشان می‌دهد که جلسات درمانی tDCS با جریان ۲ میلی‌آمپر و مدت ۲۰ دقیقه می‌توانند، باعث تغییرات درازمدت در ساختار مغز انسان شوند. این یافته‌ها به ویژه برای افسردگی اهمیت دارند، زیرا نتایج متناقض کارآزمایی‌های بالینی اخیر بر لزوم نشان دادن هدف‌گیری و تعدیل مدارهای عصبی مرتبط با افسردگی توسط پروتکل‌های درمانی tDCS تاکید کرده‌اند.
توجه داشته باشید که برای اثربخشی این روش، لازم است پروتکل‌های درمانی توسط متخصص باتجربه در زمینه تحریک مغز، متناسب با شرایط هر فرد طراحی و ارائه شوند.
اگر میخواهید از tdcs برای درمان افسردگی استفاده کنید میتواند نوبت مشاوره خود را با متخصصین ما اینجا رزرو کنید.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.