اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) یک اختلال رفتاری است که در کودکان رخ می دهد. با رفتار چالش برانگیز یا سرکشی و مشکل در مدیریت احساسات مشخص می شود. کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای اغلب ممکن است عصبانی شود، با بزرگسالان بحث کند یا عمدا دیگران را آزار دهد.
ODD اغلب باعث مشکلات مهمی در خانه، مدرسه و با همسالان می شود. معمولاً در کودکان کمتر از هشت سال شروع به رشد می کند و تقریباً همیشه در 12 سالگی ایجاد می شود. رفتارها بیشتر در اطراف افرادی که با آنها نزدیک هستند، از جمله اعضای خانواده، مراقبان و معلمان رخ می دهد.
برای کودکان نوپا در حدود سنین 2 تا 3 سال و برای نوجوانان گهگاه سرکش کاملا طبیعی است. این اغلب زمانی اتفاق می افتد که آنها تحت استرس، گرسنه، خسته یا ناراحت هستند. با این حال، رفتار مداوم به شیوه‌ای بسیار غیرهمکار یا خصمانه – به طور قابل توجهی بیشتر از سایر کودکان در همان مرحله رشد – می‌تواند نشانه‌ای از اختلال نافرمانی مقابله ای باشد. زمانی که این رفتارها بر روابط کودک، زندگی خانوادگی یا عملکرد مدرسه تأثیر منفی می گذارد، می تواند نگران کننده باشد.
- علائم اختلال نافرمانی مقابله ای
- علل و عوامل خطر ایجاد اختلال نافرمانی مقابله ای
- تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای
- جلوگیری از اختلال نافرمانی مقابله ای
- درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
- چگونه از یک کودک با اختلال نافرمانی مقابله ای حمایت کنیم
- اختلالات مرتبط با اختلال نافرمانی مقابله ای
- زندگی با کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای
- آیا اختلال نافرمانی مقابله ای نوعی ADHD است؟
- اگر اختلال نافرمانی مقابله ای درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
- درمان اختلال نافرمانی مقابله ای در مرکز سلامت مغز دانا
علائم اختلال نافرمانی مقابله ای
علائم ODD به سه دسته تقسیم می شود: خشم و تحریک پذیری، سرکشی و کینه توزی (انتقام جویی).
علائم رایج اختلال نافرمانی مقابله ای شامل موارد زیر است:
- کنترل نکردن خشم در بیشتر مواقع
- به راحتی اذیت می شود
- اغلب از مردم عصبانی یا ناراحت هستند
- مشاجره منظم با بزرگترها
- امتناع از انجام خواسته های دیگران، به ویژه بزرگسالان
- سرزنش دیگران برای اشتباهات یا مشکلات خود
- مشکل پیدا کردن یا حفظ دوست
- اغلب در مدرسه یا محل کار دچار مشکل می شوند
- بدجنس یا آزاردهنده بودن از روی عمد
علائم از خفیف تا شدید متغیر است:
خفیف:
برخی از علائم فقط در یک مرحله ظاهر می شوند.
متوسط:
برخی علائم حداقل در دو حالت ظاهر می شوند.
شدید:
برخی علائم حداقل در سه حالت ظاهر می شوند.
رفتار چالش برانگیز می تواند از دوران پیش دبستانی شروع شود. این رفتارها نسبت به رفتارهای مشابه در کودکان هم سن و در همان مرحله رشد، مکرر و شدیدتر است. آنها همچنین باعث ایجاد مشکلات قابل توجه در مدرسه یا محیط های اجتماعی می شوند.
علل و عوامل خطر ایجاد اختلال نافرمانی مقابله ای
به نظر می رسد علل ODD ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی باشد. مثلا:
عوامل بیولوژیکی:
حدود 50 درصد اختلال نافرمانی مقابله ای ژنتیکی است. تحقیقات همچنین تفاوت های احتمالی در عملکرد مغز در کودکان مبتلا به ODD را بررسی کرده است.
عوامل محیطی:
بی‌توجهی یا بدرفتاری در دوران کودکی، تربیت شدید یا ناسازگار، طرد همسالان، و شرایط اجتماعی یا اقتصادی ناپایدار ممکن است در ایجاد اختلال نافرمانی مقابله ای نقش داشته باشند.
کودکانی که ویژگی‌های روانشناختی مانند تحریک‌پذیری، تحمل کم در برابر ناامیدی، تکانشگری و واکنش‌پذیری بالا از خود نشان می‌دهند، بیشتر ممکن است به ODD مبتلا شوند.
اختلال نافرمانی مقابله ای بیشتر در کودکانی دیده می شود که در بدو تولد جنسیت پسر را دارند. برخی تحقیقات نشان می دهد که تا 20 درصد از بچه های مدرسه ای ممکن است به آن مبتلا شوند، اما این موضوع همچنان قابل بحث است. به این دلیل که نظرات در مورد رفتار «عادی» برای بچه‌ها در حال تغییر است. همچنین این احتمال وجود دارد که این آمار تحت تأثیر تعصبات مربوط به نژاد، فرهنگ و جنسیت باشد.
سابقه خانوادگی مشکلات روانی، نظم و انضباط ناسازگار، بی توجهی یا بدرفتاری می تواند نقش مهمی در رفتارهای مخرب کودک داشته باشد. همچنین کودکان زمانی که در یک بازه زمانی کوتاه چندین مراقب داشته باشند یا در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که تربیت سخت‌گیرانه یا متناقض در آنها وجود دارد، احتمالاً نشانه‌های ODD را نشان می‌دهند.
تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای
اگر کودک علائم ODD را نشان دهد، ارزیابی کامل توصیه می شود. متخصص اطفال کودک احتمالاً شما را به روانپزشک یا روانشناس کودک ارجاع می دهد.
تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای باید معیارهای خاصی از جمله موارد زیر را داشته باشد:
- حداقل چهار علامت برای حداقل شش ماه
- علائم حداقل در یک فرد غیر از خواهر و برادر وجود دارد
- رفتارها باعث ناراحتی فرد یا دیگران می شود
- رفتارها معیارهای یک اختلال روانی دیگر را ندارند
تشخیص کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای مستلزم رد سایر اختلالات بالقوه است که ممکن است همراه یا شبیه ODD باشد. این اختلالات شامل اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)، چالش های یادگیری و اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب است. تشخیص و درمان اختلال نافرمانی مقابله ای می تواند بسیار سخت تر باشد اگر این شرایط دیگر وجود داشته باشد اما به آن توجه نشود.
معمولاً برای تعیین دقیق تشخیص صحیح، یک ارزیابی کامل توسط یک متخصص سلامت روان ضروری است. تست های تشخیصی ممکن است شامل ارزیابی های تحصیلی، تست هوش و چک لیست رفتار باشد.
رفتارهایی مانند رعایت نکردن قوانین در مدرسه در واقع می تواند با مشکلات یادگیری مرتبط باشد که نیازمند رویکردهای درمانی متفاوتی است. علاوه بر این، برخی از کودکان مبتلا به ODD ممکن است بعداً دچار مشکلات رفتاری شدیدتری شوند.
تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای نباید داده شود اگر:
- به نظر برسد ADHD علت رفتارهای مقابله ای باشد
- علائم مربوط به عواطف فقط در طول یک اختلال خلقی وجود دارد
معیارهای تشخیصی اختلال نافرمانی مقابله ای و اختلال در تنظیم خلقی مختل کننده (DMDD)، که شامل طغیان های عاطفی مکرر و شدید و همچنین تحریک پذیری است.
جلوگیری از اختلال نافرمانی مقابله ای
پیشگیری از اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان مستلزم یک رویکرد پیشگیرانه در خانه است. این شامل ایجاد یک محیط پایدار و پرورشی با قوانین و پیامدهای منسجم است که نه خیلی سخت و نه ناسازگار است.
والدین نیز می توانند به عنوان الگو عمل کنند. نمایش رفتارهای مناسب طرحی را برای کودکان فراهم می کند تا از آن الگوبرداری کنند و از آن بیاموزند. سوء استفاده و بی توجهی می تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای را در کودک افزایش دهد.
درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
دریافت کمک به موقع برای درمان موثر حیاتی است. موثرترین رویکرد متناسب با نیازهای منحصر به فرد کودک و خانواده است. این ممکن است شامل آموزش مدیریت والدین، حمایت مدرسه، روان درمانی و دارو باشد.
درمان روانی اجتماعی
درمان روانی اجتماعی معمولاً رویکرد خط اول درمان اختلال نافرمانی مقابله ای است. این شامل روان درمانی، آموزش و تربیت اجتماعی است.
مثالها عبارتند از:
آموزش مدیریت والدین (PMT):
بر کمک به والدین در توسعه مهارت هایی مانند تقویت مثبت و همچنین زمان با کیفیت با کودک تمرکز می کند.
خانواده درمانی عملکردی (FFT):
بر چگونگی تأثیر رفتارهای چالش برانگیز بر خانواده به عنوان یک کل تمرکز می کند و نحوه عملکرد خانواده را اصلاح می کند.
رفتار درمانی شناختی (CBT):
درمان فردی یا گروهی که شامل حل مسئله و درک دیدگاه های دیگران است.
مداخلات مبتنی بر مدرسه:
شامل آموزش و ابزارهایی برای بهبود عملکرد و رفتار تحصیلی است.
درمان با چند رویکرد:
رویکردی جامع که شامل مداخلات همسالان، اجتماعی، خانواده و مدرسه است.
آموزش رفتار درمانی والدین یکی از اثبات شده ترین روش های درمانی برای کودکان کوچکتر است. با این رویکرد، یک درمانگر والدین را راهنمایی می کند که چگونه رابطه بهتری با فرزند خود ایجاد کنند و چگونه رفتار خود را به طور مؤثر مدیریت کنند. برای کودکان بزرگتر و نوجوانان، یک برنامه درمانی جامع اغلب بهترین نتیجه را دارد. این معمولاً شامل ترکیبی از آموزش و درمانی است که نه تنها شامل کودک و خانواده، بلکه شامل مدرسه نیز می شود.
دارو برای درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
اگر رویکردهای روانی اجتماعی مؤثر نباشد، ممکن است از دارو استفاده شود. درمان ابتدا بر هر بیماری همراه متمرکز است. به عنوان مثال، ریتالین (متیل فنیدات) گاهی اوقات برای ADHD موثر است.
همچنین ممکن است از دارو برای پرخاشگری استفاده شود. داروهای ضد روان پریشی مانند ریسپردال (ریسپریدون) و ابیلیفای (اریپیپرازول) امیدوار کننده بوده اند.
چگونه از یک کودک با اختلال نافرمانی مقابله ای حمایت کنیم
مراقبت از کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای می تواند فوق العاده چالش برانگیز باشد.
شما می توانید از فرزند خود اینگونه حمایت کنید:
- ارائه تمجید و تقویت مثبت
- تعیین محدودیت های منسجم و معقول
- سعی کنید با انتخاب نبردهای خود از جنگ قدرت اجتناب کنید
در صورت نیاز برای حمایت از سلامت خود استراحت کنید و خودمراقبتی را انجام دهید.
اختلالات مرتبط با اختلال نافرمانی مقابله ای
اختلال نافرمانی مقابله ای اغلب شبیه اختلالات دیگر است یا با آن بروز می کند. همچنین یک عامل خطر برای چالش‌های رفتاری است که ممکن است در آینده در کودکان ایجاد شود.
اختلال رفتاری
همپوشانی ژنتیکی قابل توجهی بین اختلال نافرمانی مقابله ای و اختلال سلوک (CD) وجود دارد و اختلال نافرمانی مقابله ای می تواند یک عامل خطر برای اختلال سلوک باشد.
اختلال سلوک به مسائل رفتاری مستمر در کودکان و نوجوانان مانند رفتار کردن، سرکشی، مصرف مواد مخدر یا حتی قانون شکنی اشاره دارد. اختلال سلوک در کودکانی که جنسیت مرد به آنها اختصاص داده شده است، شایع تر است. مشخص کردن تعداد دقیق کودکان مبتلا به این اختلال دشوار است زیرا اصطلاحاتی که برای تشخیص استفاده می‌شوند، مانند «سرپیچی» و «قوانین‌شکنی» می‌توانند مبهم باشند.
برخلاف اختلال نافرمانی مقابله‌ای، تشخیص اختلال سلوک مستلزم آن است که رفتار کودک بسیار فراتر از آن چیزی باشد که معمولاً در جامعه قابل قبول است. اختلال سلوک همچنین اغلب شامل تجاوز به افراد یا حیوانات یا تخریب اموال است.
اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)
اختلال نافرمانی مقابله ای را می توان با اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) اشتباه گرفت. این دو اختلال در 30 تا 50 درصد موارد با هم بروز می کنند.
با این حال، علائم اصلی بسیار متفاوت است. اختلال نافرمانی مقابله ای با تحریک پذیری یا سرکشی مشخص می شود. ADHD با بیش فعالی و مشکل در تمرکز مشخص می شود، نه رفتار مخالف.
اختلالات خلقی
اختلالات خلقی اغلب با اختلال نافرمانی مقابله ای رخ می دهد. هر دو با علائمی مانند تحریک پذیری و مشکل در تنظیم احساسات مشخص می شوند. آنها همچنین عوامل خطر مشترک دارند.
اختلال تنظیم خلقی مخرب (DMDD) یک اختلال خلقی است که در دوران کودکی رخ می دهد. علائم عبارتند از تحریک پذیری مداوم و همچنین طغیان های عاطفی مکرر و شدید.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی (APSD)
اختلال شخصیت ضداجتماعی (ASPD) یک اختلال سلامت روان است که با علائمی مانند بدرفتاری مداوم با دیگران، سوء استفاده از آنها یا نقض حقوق آنها – اغلب بدون احساس تأسف در مورد آن، مشخص می شود.
اختلال شخصیت ضداجتماعی می تواند منجر به مشکلاتی در روابط و کار شود، و گاهی اوقات می تواند شامل نقض قانون باشد. علائم این وضعیت اغلب در اواخر نوجوانی تا اوایل بزرگسالی قابل توجه است. علائم ممکن است به طور طبیعی تا زمانی که فرد به 40 سالگی خود برسد برطرف شود.
شدت و فراوانی رفتار ضد اجتماعی بارزترین تفاوت بین اختلال نافرمانی مقابله ای و اختلال شخصیت ضداجتماعی است. اختلال نافرمانی مقابله ای همچنین در کودکان زیر 10 سال شایع تر است، در حالی که ASPD معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل 20 سالگی فرد ظاهر می شود.
زندگی با کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای
اختلال نافرمانی مقابله ای می تواند هم برای کودک و هم برای اطرافیانش بسیار چالش برانگیز باشد. این وضعیت اغلب شامل نافرمانی مداوم، تحریک پذیری و مقاومت در برابر پیروی از قوانین است، به ویژه در اطراف افراد آشنا مانند اعضای خانواده و معلمان. این رفتارها می تواند روابط را تحت تأثیر قرار دهد و بر عملکرد مدرسه تأثیر بگذارد.
اختلال نافرمانی مقابله ای وضعیتی است که نیاز به توجه مداوم و مراقبت های تخصصی دارد. ممکن است در مراحل بعدی زندگی به شرایط جدی تری مانند اختلال سلوک تبدیل شود. مداخله زودهنگام مهم است و معمولاً شامل یک برنامه درمانی مناسب است. اغلب شامل رفتار درمانی برای والدین و حمایت اضافی از کودک است.
اگر کودک تحت مراقبت شما علائم مربوط به اختلال نافرمانی مقابله ای را نشان داد، از او حمایت کنید. هر چقدر هم که این احساس دشوار باشد، فضایی برای مراقبت از خود در طول سفر ایجاد کنید و در صورت نیاز از بزرگسالان زندگی خود کمک بخواهید.
آیا ODD با افزایش سن بدتر می شود؟
علائم ODD در حدود 67 درصد از کودکان در طی چند سال برطرف می شود. با این حال، با انتقال کودکان به سال های نوجوانی، ممکن است رفتارها و چالش های شدیدتری از جمله اختلال سلوک یا اختلال شخصیت ضداجتماعی ایجاد شود. درمان زودهنگام می تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری های دیگر در زندگی کمک کند.
آیا اختلال نافرمانی مقابله ای نوعی ADHD است؟
ADHD اغلب به صورت مجزا رخ نمی دهد و اغلب با شرایط دیگر همزیستی می کند. علاوه بر علائم معمول ADHD، بسیاری از کودکان ممکن است با چالش های رفتاری، یادگیری و عاطفی نیز مواجه شوند. برای والدین، معلمان و مراقبان ضروری است که این چالش های همپوشانی را برای ارائه حمایت و درک جامع تشخیص دهند.
اگر اختلال نافرمانی مقابله ای درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
اختلال نافرمانی مقابله ای درمان نشده می تواند به اختلالات رفتاری شدیدتر پیشرفت کند یا منجر به مشکلاتی مانند افت تحصیلی، سوء مصرف مواد یا مشکلات قانونی شود. همچنین ممکن است به سایر اختلالات سلامت روان مانند افسردگی یا اضطراب کمک کند. مداخله و درمان زودهنگام می تواند به مدیریت علائم و بهبود نتایج طولانی مدت کمک کند.
درمان اختلال نافرمانی مقابله ای در مرکز سلامت مغز دانا
متخصصان اختلال یادگیری در مرکز سلامت مغز دانا می توانند به شناسایی نقاط قوت و ضعف شناختی شما کمک کند تا بهترین مسیر درمانی را تعیین کنید تا کودک شما بتواند پیشرفت کند.
بر اساس یک ارزیابی جامع عصب روانشناختی، ممکن است روان درمانی، درمان دارویی، کمک تحصیلی یا ترکیبی از این رویکردها را توصیه کنیم. هدف ما کمک به افراد مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای است تا در مدرسه و خانه به پتانسیل کامل خود دست یابند.
اگر کودک شما مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای است یا فکر میکنید به تشخیص نیاز دارد، می توانید از متخصصان انستیتو سلامت مغز دانا کمک بگیرید. در مرکز سلامت مغز دانا، ما در کمک به افرادی که با مسائل مربوط به مغز دست و پنجه نرم می کنند، تخصص داریم. ما به شما کمک می کنیم مناسب ترین نوع درمان را برای خود پیدا کنید، و برای ایجاد یک پروتکل درمانی خاص برای نیازهای فردی هر شخص تلاش می کنیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر سایت ما را ببینید یا با کارشناسان مرکز تماس بگیرید.
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.