تحریک فراجمجمه ای مغز (tDCS, tACS)
یکی از روش های درمان افسردگی بدون دارو تحریک فرا جمجمه ای مغز است. تحریک فراجمجمه ای مغز (tES) یک روش غیر تهاجمی است که از جریان الکتریکی ضعیف برای تحریک مناطق خاصی از مغز استفاده می کند. دو نوع اصلی tES وجود دارد:
- تحریک جریان مستقیم (tDCS): در این روش، یک جریان الکتریکی مستقیم بسیار کم در حد 2 میلی آمپر به مغز انتقال داده میشود
- تحریک جریان متناوب (tACS): در این روش، یک جریان الکتریکی متناوب از یک الکترود به مغز هدایت می شود.
تحقیقات زیادی نشان داده است که tDCS می تواند به بهبود علائم افسردگی در برخی افراد کمک کند. یک مطالعه نشان داد که tDCS جریان مستقیم به مدت 20 دقیقه در روز به مدت دو هفته، علائم افسردگی را در افراد مبتلا به افسردگی خفیف تا متوسط به طور قابل توجهی کاهش داد.
نحوه عملکرد tDCS
جریان الکتریکی ضعیف تولید شده توسط tDCS می تواند فعالیت سلول های مغزی را تحت تأثیر قرار دهد. این تغییر در فعالیت سلول های مغزی می تواند منجر به بهبود عملکرد شناختی، کاهش علائم افسردگی و سایر اختلالات شود.
موارد استفاده tDCS
tDCS برای درمان طیف وسیعی از شرایط پزشکی مورد مطالعه قرار گرفته است، از جمله:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات حرکتی
- درد
- اختلالات شناختی
اثربخشی tDCS
شواهد نشان می دهد که tDCS ممکن است برای درمان برخی از شرایط پزشکی موثر باشد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که tDCS جریان مستقیم به مدت 20 دقیقه در روز به مدت دو هفته، علائم افسردگی را در افراد مبتلا به افسردگی خفیف تا متوسط به طور قابل توجهی کاهش داد.
عوارض جانبی tDCS
عوارض جانبی tDCS معمولاً خفیف هستند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خارش موقت در محل قرارگیری الکترود
- سردرد
- تهوع
تحریک غیر تهاجمی عصب واگ (VNS)
یکی از روش های درمان افسردگی بدون دارو تحریک عصب واگ است. تحریک غیر تهاجمی عصب واگ (VNS) یک روش درمانی است که از پالس های الکتریکی برای تحریک عصب واگ استفاده می کند. عصب واگ یک عصب طولانی است که از مغز به اندام های مختلف بدن، از جمله قلب، ریه ها و روده ها می رسد.
تحقیقات نشان داده است که VNS می تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند. یک مطالعه نشان داد که VNS به مدت 16 هفته، علائم افسردگی را در افراد مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان به طور قابل توجهی کاهش داد.
تحریک عصب واگ (VNS) یک روش درمانی است که از پالس های الکتریکی برای تحریک عصب واگ استفاده می کند.
انواع تحریک عصب واگ
دو نوع اصلی تحریک عصب واگ وجود دارد:
- تحریک تهاجمی عصب واگ (invasive VNS): در این روش، یک دستگاه محرک در زیر پوست قفسه سینه قرار می گیرد. یک سیم از دستگاه خارج می شود و در زیر پوست مسیری را طی می کند تا به عصب واگ برسد.
- تحریک غیر تهاجمی عصب واگ (non-invasive VNS): در این روش، از یک دستگاه خارجی برای ارسال پالس های الکتریکی به عصب واگ از طریق پوست استفاده می شود.
<
/ul>
نحوه عملکرد تحریک غیر تهاجمی عصب واگ
در تحریک غیر تهاجمی عصب واگ، یک دستگاه خارجی پالس های الکتریکی را به عصب واگ از طریق پوست ارسال می کند. ناحیه تحریک ممکن است لاله گوش یا قسمتی از گردن باشد که شاخه های عصب واگ در آن قرار گرفته اند. این پالس های الکتریکی باعث تحریک عصب واگ می شوند.
موارد استفاده تحریک غیر تهاجمی عصب واگ
تحریک غیر تهاجمی عصب واگ برای درمان طیف وسیعی از شرایط پزشکی مورد مطالعه قرار گرفته است، از جمله:
- افسردگی
- صرع
- اختلالات خواب
- اختلالات حرکتی
- درد
اثربخشی تحریک غیر تهاجمی عصب واگ
شواهد نشان می دهد که تحریک غیر تهاجمی عصب واگ ممکن است برای درمان افسردگی موثر باشد. یک مطالعه نشان داد که تحریک غیر تهاجمی عصب واگ به مدت 24 هفته، علائم افسردگی را در افراد مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان به طور قابل توجهی کاهش داد.
تحریک مغناطیسی مغز (TMS)
یکی از روش های درمان افسردگی بدون دارو تحریک مغناطیسی مغز است. تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یک روش غیر تهاجمی است که از یک میدان مغناطیسی قوی برای تحریک مناطق خاصی از مغز استفاده می کند. در TMS، یک سیم پیچ الکترومغناطیسی در نزدیکی سر قرار می گیرد. وقتی سیم پیچ جریان الکتریکی را دریافت می کند، یک میدان مغناطیسی قوی ایجاد می کند که به مغز نفوذ می کند.
تحقیقات نشان داده است که TMS می تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند. یک مطالعه نشان داد که TMS به مدت 20 جلسه در هفته، علائم افسردگی را در افراد مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان به طور قابل توجهی کاهش داد.
نوروفیدبک
یکی از روش های درمان افسردگی بدون دارو نوروفیدبک است. نوروفیدبک یک روش درمانی است که از بازخورد زیستی برای آموزش افراد در مورد فعالیت مغز خود استفاده می کند. در نوروفیدبک، الکترودهایی به سر فرد متصل می شوند که فعالیت مغز را در زمان واقعی اندازه گیری می کنند. فرد سپس بر تغییر الگوهای فعالیت مغز خود تمرکز می کند، و بازخورد مثبت یا منفی دریافت می کند. این بازخورد به فرد کمک می کند تا الگوهای فعالیت مغز خود را تغییر دهد و به بهبود عملکرد مغز کمک کند.
شواهد علمی نشان می دهد که نوروفیدبک می تواند برای درمان افسردگی موثر باشد. یک مطالعه مروری در سال 2022 که شامل 29 مطالعه بود، نشان داد که نوروفیدبک می تواند علائم افسردگی را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. این مطالعه همچنین نشان داد که نوروفیدبک برای درمان افسردگی مقاوم در برابر درمان نیز موثر است.
مکانیسم دقیق اثر نوروفیدبک بر افسردگی هنوز به طور کامل مشخص نشده است. با این حال، محققان معتقدند که نوروفیدبک می تواند به بهبود عملکرد مغز در مناطق مرتبط با افسردگی کمک کند. این مناطق شامل قشر پیش پیشانی، هیپوتالاموس، و آمیگدالا است.
نوروفیدبک یک روش درمانی ایمن و موثر است که می تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند. این روش درمانی برای افراد مبتلا به انواع افسردگی، از جمله افسردگی خفیف، متوسط، و شدید مناسب است.
مزایای نوروفیدبک برای درمان افسردگی
نوروفیدبک مزایای متعددی نسبت به سایر روش های درمانی افسردگی دارد. این روش درمانی:
- ایمن و بی خطر است. نوروفیدبک هیچ عوارض جانبی شناخته شده ای ندارد.
- مؤثر است. شواهد علمی نشان می دهد که نوروفیدبک می تواند علائم افسردگی را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
- قابل دسترس است. نوروفیدبک یک روش درمانی نسبتاً جدید است، اما در حال حاضر در بسیاری از کشورها در دسترس است.
- قابل کنترل است. فرد می تواند بر تغییر الگوهای فعالیت مغز خود تمرکز کند و به بهبود عملکرد مغز کمک کند.
محدودیت های نوروفیدبک برای درمان افسردگی
نوروفیدبک یک روش درمانی جدید است و هنوز محدودیت هایی دارد. این روش درمانی:
- هزینه بر است. هزینه جلسات نوروفیدبک می تواند بالا باشد.
- نیازمند زمان و تلاش است. برای بهبود علائم افسردگی با نوروفیدبک، معمولاً نیاز به چندین جلسه درمانی است.
- برای همه مناسب نیست. نوروفیدبک برای همه افراد مبتلا به افسردگی مناسب نیست. افرادی که دارای شرایط پزشکی خاصی هستند، مانند صرع یا بیماری های قلبی، ممکن است نتوانند از نوروفیدبک استفاده کنند.
نتیجه گیری
تحریک مغز و نوروفیدبک روش درمانی امیدوارکننده برای درمان افسردگی هستند. این روش ها غیر تهاجمی هستند و عوارض جانبی کمی دارند. تحقیقات بیشتری برای تعیین اثربخشی و ایمنی طولانی مدت این روش ها برای درمان افسردگی مورد نیاز است.
موارد استفاده دیگر تحریک مغز
علاوه بر افسردگی، تحریک مغز برای درمان سایر اختلالات روانی، از جمله صرع، اضطراب و اختلالات حرکتی نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. تحریک مغز همچنین برای بهبود عملکرد شناختی در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر و زوال عقل مورد مطالعه قرار گرفته است.
<
/div>
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.