چطور فکر کسی را بخوانیم؟ حرکات چشم ها!

مقدمه

طبق ضرب المثل قدیمی، چشم ها دریچه هایی به روح هستند. احساسات عمیقی را آشکار می کنند که در غیر این صورت ممکن است بخواهیم پنهان کنیم. اگرچه علم مدرن وجود روح را منع می‌کند. اما نشان می‌دهد که هسته‌ای از حقیقت در این جمله وجود دارد. معلوم می‌شود که چشم‌ها نه تنها آنچه را که در مغز اتفاق می‌افتد منعکس می‌کنند، بلکه ممکن است بر نحوه یادآوری چیزها و تصمیم‌گیری ما نیز تأثیر بگذارند. اما با ردیابی حرکات چشم به چه اطلاعاتی می رسیم؟

چشمان ما دائماً در حال حرکت هستند. در حالی که برخی از آن حرکات تحت کنترل آگاهانه هستند، بسیاری از آنها به صورت ناخودآگاه رخ می دهند.

به عنوان مثال، وقتی مطالعه می کنیم، یک سری حرکات چشمی بسیار سریع به نام ساکاد انجام می دهیم. به طوری که چشم به سرعت روی کلمات یکی پس از دیگری ثابت می شود.

وقتی وارد اتاق می شویم، در حالی که به اطراف خیره می شویم، ساکادهای بزرگتری درست می کنیم. سپس حرکات چشمی کوچک و غیرارادی است که در حین راه رفتن انجام می دهیم تا حرکت سرمان را جبران کند. برای اینکه دیدمان را نسبت به اطراف تثبیت کند. البته، چشمان ما در مرحله «حرکت سریع چشم» (REM) خواب نیز به اطراف می چرخند.

آنچه اکنون مشخص می شود این است که: برخی از حرکات چشم ما ممکن است در واقع فرآیند فکر ما را آشکار کند.

تحقیقات منتشر شده در سال گذشته نشان می دهد که گشاد شدن مردمک با درجه عدم اطمینان در هنگام تصمیم گیری مرتبط است. اگر کسی در مورد تصمیم خود اطمینان کمتری داشته باشد، احساس برانگیختگی شدید می کند. همین باعث گشاد شدن مردمک ها می شود.

این تغییر در چشم همچنین ممکن است آنچه را که تصمیم گیرنده می‌خواهد بگوید آشکار کند. برای مثال، گروهی از محققان دریافتند که مشاهده گشادی مردمک این امکان را فراهم می‌کند تا پیش‌بینی کنیم که یک فرد محتاط به “نه” گفتن چه زمانی می‌خواهد “نه” بگوید.

تماشای چشم‌ها حتی می‌تواند به پیش‌بینی عددی که شخص در ذهن دارد کمک کند. توبیاس لوتچر و همکارانش در دانشگاه زوریخ 12 داوطلب را بررسی کردند. حرکات چشم آنها را در حالی که فهرستی از 40 عدد را بیرون می کشیدند، ردیابی کردند.

آنها دریافتند که:

جهت و اندازه حرکات چشم شرکت‌کنندگان به دقت پیش‌بینی می‌کند که آیا عددی که می‌خواهند بگویند بزرگتر یا کوچکتر از عدد قبلی است. همچنین چقدر اعداد انتخابی بزرگتر یا کوچکتر هستند.

نگاه هر داوطلب درست قبل از گفتن یک عدد بزرگتر به بالا و به راست بود. نگاه وی قبل از یک عدد کوچکتر به پایین و چپ تغییر می کرد. هر چه جابجایی از یک طرف به طرف دیگر بیشتر باشد، تفاوت بین اعداد بیشتر است.

این نشان می دهد که ما به نوعی نمایش اعداد انتزاعی در مغز را با حرکت در فضا پیوند می دهیم. اما این مطالعه به ما نمی‌گوید کدام یک اول اتفاق می افتد. آیا فکر کردن به یک عدد خاص باعث تغییر در وضعیت چشم می‌شود. یا اینکه وضعیت چشم بر فعالیت ذهنی ما تأثیر می‌گذارد.

در سال 2013، محققان در سوئد شواهدی منتشر کردند. مبنی بر اینکه نقش مورد دوم ممکن است در کار باشد. حرکات چشم ممکن است در واقع بازیابی حافظه را تسهیل کند.

آنها 24 دانش آموز را به مورد بررسی قرار دادند.

 از هر یک خواستند که یک سری اشیاء را که در گوشه ای از صفحه کامپیوتر به آنها نمایش داده شده بود، به دقت بررسی کنند. سپس به شرکت کنندگان گفته شد که به مجموعه ای از جملات در مورد برخی از اشیایی که دیده بودند، مانند “ماشین رو به چپ بود” گوش دهند. از آنها خواسته شد تا در اسرع وقت نشان دهند که آیا هر کدام درست است یا نادرست.

به برخی از شرکت کنندگان اجازه داده شد که چشمان خود را آزادانه بچرخانند. از دیگران خواسته شد که نگاه خود را روی یک صلیب در مرکز صفحه، یا به عنوان مثال، گوشه ای که شی ظاهر شده بود، ثابت کنند.

نتایج جالب بود:

• افرادی که در طول یادآوری اجازه داشتند چشمان خود را به طور خود به خود حرکت دهند: به طور قابل توجهی بهتر از کسانی که روی صلیب ثابت می کردند، عمل کردند.
• با این حال، جالب است که شرکت‌کنندگانی که به آنها گفته شد نگاه خود را در گوشه‌ای از صفحه که اشیاء در آن ظاهر شده‌اند ثابت کنند، بهتر از کسانی که به آنها گفته شده بود نگاه خود را در گوشه‌ای دیگر ثابت کنند، نشان دادند.  

این نتایج نشان می دهد:

هرچه حرکات چشم شرکت کنندگان در طول رمزگذاری اطلاعات با حرکاتی که در هنگام بازیابی اطلاعات رخ داده است مطابقت داشته باشد، آنها در به خاطر سپردن اشیاء بهتر عمل می کنند. اما چرا؟ شاید به این دلیل است که حرکات چشم به ما کمک می کند تا روابط فضایی بین اشیاء در محیط را در زمان رمزگذاری به خاطر بیاوریم.

چشم‌ها آنچه را که در مغز اتفاق می‌افتد منعکس می‌کنند. همچنین ممکن است بر نحوه به یاد آوردن چیزها و تصمیم‌گیری نیز تأثیر بگذارند.

این حرکات چشم ممکن است ناخودآگاه رخ دهد. راجر جوهانسون، روانشناس دانشگاه لوند که سرپرستی این مطالعه را بر عهده داشت. او می‌گوید: «وقتی مردم به صحنه‌هایی نگاه می‌کنند که قبلاً با آن‌ها مواجه شده‌اند، چشم‌هایشان اغلب به سمت اطلاعاتی می‌افتد که قبلاً دیده‌اند. حتی زمانی که هیچ حافظه آگاهانه‌ای از آن ندارند».

تماشای حرکات چشم نیز می تواند برای تحریک تصمیمات افراد استفاده شود.

یک مطالعه اخیر درباره بررسی حرکات چشم نشان داد:

شاید نگران کننده – که از ردیابی چشم می توان برای تأثیرگذاری بر تصمیمات اخلاقی ما استفاده کرد.

محققان از شرکت کنندگان سوالات اخلاقی پیچیده ای پرسیدند. مثلا “آیا قتل هرگز قابل توجیه است؟”.  سپس پاسخ های جایگزین (“گاهی قابل توجیه” یا “هرگز قابل توجیه نیست”) روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می شد.

سپس حرکات چشم شرکت کنندگان ردیابی شد. دو گزینه پاسخ حذف شد. بلافاصله پس از اینکه شرکت کننده مدت زمان مشخصی را صرف نگاه کردن به یکی از دو گزینه کرد، محققان دریافتند که می توانند شرکت کنندگان را وادار کنند تا آن گزینه خاص را به عنوان پاسخ خود ارائه کنند.

دانیل ریچاردسون، متخصص علوم اعصاب از دانشگاه کالج لندن، نویسنده ارشد این مطالعه است. او می گوید: ما اطلاعات بیشتری به آنها ندادیم. به سادگی منتظر ماندیم تا فرآیندهای تصمیم‌گیری خودشان آشکار شود. دقیقاً در نقطه مناسب آنها را قطع کردیم. ما فقط با کنترل تصمیم، آنها را مجبور کردیم نظرشان را تغییر دهند.”

فروشندگان موفق ممکن است بینشی در این مورد داشته باشند. از آن برای متقاعد کردن بیشتر مشتریان استفاده کنند. او می‌گوید: «ما افراد متقاعدکننده را سخنرانان خوبی می‌دانیم. اما شاید آنها فرآیند تصمیم‌گیری را نیز مشاهده می‌کنند. «شاید فروشندگان خوب بتوانند دقیقاً لحظه‌ای را که شما برای انتخاب خاصی تزلزل می‌دهید، تشخیص دهند. سپس به شما تخفیف بدهند یا تون صدای خود را تغییر دهند.»

نرم افزارهای ردیابی حرکات چشم

فراگیر بودن اپلیکیشن های ردیابی چشم برای گوشی های هوشمند و دیگر دستگاه های دستی، امکان تغییر فرآیند تصمیم گیری افراد را از راه دور افزایش می دهد.

اگر به صورت آنلاین خرید می کنید، ممکن است تصمیم شما را تغییر دهند. مثلا این کار با ارائه ارسال رایگان در لحظه ای که نگاه خود را به یک محصول خاص معطوف می کنید، انجام می دهند.

بنابراین، حرکات چشم می تواند عملکردهای ذهنی بالاتری مانند حافظه و تصمیم گیری را منعکس کند. بر آن تأثیر بگذارد و به افکار، باورها و خواسته های ما خیانت کند.

این دانش ممکن است به ما راه هایی برای بهبود عملکردهای ذهنی مان بدهد. اما همچنین ما را در مقابل دستکاری های ظریف افراد دیگر آسیب پذیر می کند.

ریچاردسون می‌گوید: «چشم‌ها مانند پنجره‌ای هستند به فرآیندهای فکری ما. ما متوجه نمی‌شویم که چه مقدار اطلاعات ممکن است از آنها درز کند. “آنها به طور بالقوه می توانند چیزهایی را آشکار کنند. چیزهایی که یک فرد ممکن است بخواهد سرکوب کند. مانند تعصب نژادی.”

او می‌افزاید:

«من می‌توانم برنامه‌های ردیابی حرکات چشم را ببینم. برنامه هایی که مثلاً برای فناوری‌های حمایتی استفاده می‌شوند. درواقع مشخص می‌کنند به چه عملکرد تلفن نیاز دارید و سپس کمک می‌کنند. اما اگر همیشه روشن باشند، می‌توان از آنها برای ردیابی استفاده کرد. انواع چیزهای دیگر این اطلاعات بسیار غنی‌تری را ارائه می‌کند. البته امکان به اشتراک گذاشتن ناخواسته افکارمان را با دیگران افزایش می‌دهد.»

برای اطلاعات بیشتر با ما در انستیتو سلامت مغز دانا در تماس باشید. 

منبع: How your eyes betray your thoughts | Neuroscience | The Guardian

Dr.Kh.Rahimi Jaberi

درباره نویسنده

خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.