در بزرگسالان مبتلا به سکته مغزی، سکته های مؤثر بر ساختاری به نام arcuate fasciculus در نیمکره چپ مغز آنها، باعث می شود معمولاً تواناییهای گفتاری خود را از دست بدهند و ممکن است این توانایی خود را با دشواری دوباره به دست آورند یا برای همیشه آن را از دست بدهند.
این موضوع، با توجه به مطالعهای که در اول اوت در eNeuro منتشر شد، نشان داد که در مورد نوزادانی که در طی چند روز اول زندگی دچار سکته مغزی در این منطقه شده اند، صادق نیست. با وجود آسیب سکته مغزی پری ناتال به arcuate fasciculus چپ یا در نزدیکی آن، مطالعات نشان می دهد که مغزهای در حال رشد کودکان تا چهار سالگی، قادر است مهارت های زبان نسبتاً عادی را دوباره کسب کند.
arcuate fasciculus، یکی از بزرگراه های آکسون مغز است، که در هر دو نیمکره وجود دارد. اما، AF arcuate fasciculus سمت چپ است که به طور معمول برای زبان مهم است. این مطالعه، از شش کودک چهار ساله که سکته مغزی پری ناتال در نزدیکی یا همپوشانی با AF سمت چپ داشتند، نشان داد که هرچه AF سمت راست نسبت به همتای نیمکره چپ خود بزرگتر باشد، توانایی زبان کودکان قوی تر است.
Laura Bosch در دانشگاه بارسلونا، می گوید: به طور کلی، “مغز دارای این توانایی است که در صورت آسیب به این قسمت، همتای آن در نیمکره ی مقابل می تواند این آسیب را جبران کرده و تقریبا بازگشت توانایی به سطح نرمال زبان و گفتار را پشتیبانی کند. که این یک خبر خوب است.
تحقیقات قبلی نشان داده بودند که برخلاف بزرگسالان، سکته های مغزی در نیمکره سمت چپ نوزادان به نظر نمی رسد که مانع پیشرفت یادگیری زبان شوند، اما آن ها گزارش کرده بودند که سازوکارهای عصبی این روند بهبودی سکته مغزی ناشناخته بود.
قبل از تجزیه و تحلیل، هیچ مطالعه تصویربرداری عصبی در مورد کودکان در سن پیش دبستانی که دچار سکته مغزی در رحم یا به عنوان یک نوزاد تازه متولد شده بودند (که به سکته مغزی ایسکمیک شریانی پری ناتال یا PAIS معروف است) وجود ندارد. (یک بیماری نادر در 1 در 4000 تولد).
شش بیمار در این مطالعه، بخشی از یک مطالعه بزرگ و چند مرکز PAIS در اسپانیا، بودند. همه آنها به عنوان نوزادان دچار سکته مغزی بوده و در طی روزهای علائم عصبی اولیه، اسکن MRI دریافت کردند. سپس وقتی بچه ها چهار ساله بودند، محققان توانایی های زبان آنها را آزمایش کردند و همچنین از ساختار مغز تصویربرداری بیشتری انجام دادند. محققان پرسیدند، با توجه به آسیب سکته مغزی در نیمکره چپ، آیا کودکان عملکردهای نیمکره چپ را به مناطق دیگر اختصاص می دهند؟
براساس آزمون واژگان، همه از نظر ضریب هوشی کلامی (verbal IQs) نرمال بودند. از تست های عصبی، در حوزه زبان، نتایج کودکان ،اگرچه در سطح پایین، طبیعی بود. بوش می گوید، آنها در مهارت های زبانی خاصی، مانند توانایی بازگو کردن یا بحث درمورد داستان و پردازش واجی، نمرات کمتر از حد نرمال را دریافت کردند.
اما در تست های زبان بیان (expressive language)، جایی که صحبت بچه ها هنگام بازی و صحبت کردن با یکدیگر ضبط می شد، بیماران سکته مغزی با گروه کنترل تفاوت داشتند. سخنان آنها کلمات کمتری داشت.
محققان با استفاده از اسکنهای MRI، مغز بچه ها را بررسی کردند، که به دانشمندان امکان می دهد مدل های 3 بعدی ساختار ماده ی سفید را از جمله AF، مشاهده کنند. به عنوان گروه کنترل، محققان به اسکنهای معادل بچه های سالم در همان سن از انستیتوی ملی بهداشت کودکان (NIH) مخازن داده MRI کودکان، که بخشی از یک مطالعه در مورد رشد طبیعی مغز است، پرداختند. ناحیه ی اصلی که در آن بیماران و گروه کنترل، متفاوت بودند در ساختار AF آنها بود.
در بزرگسالان سالم، مارکو کتانانی سرپرست آزمایشگاه عصب شناسی به نام NatBrainLab در کینگ کالج لندن است، توضیح می دهد AF، که دارای سه قسمت است و اندازه آن در نیمکره های چپ و راست تقریباً به یک اندازه است. اما، طبق تحقیقات 80 درصد از بزرگسالان سالم هر سه بخش AF را در سمت چپ دارند اما یک قطعه طولانی کوچک در نیمکره راست آن ها وجود ندارد.
در بیماران سکته مغزی در مطالعه حاضر، هر سه بخش AF در سمت راست مغز وجود داشت. بعضی از مناطق AF نیز در سمت چپ وجود داشتند، اما تنها در این سه بیمار نه در همه بیماران. در اطلاعات گروه کنترل به دست آمده از پایگاه داده NIH، برعکس بود. هر سه بخش AF همیشه در سمت چپ حضور داشتند اما لزوماً در سمت راست نبودند. علاوه بر این، محققان دریافتند که هرچه بیشتر حجم AF به نیمکره سمت راست منتقل شود، کلمات بیشتری را بچه ها در طول تست زبان، بیان کردند. این یافته ها، نشان می دهند که در پاسخ به سکته ی مغزی، مغز کودکان عملکرد زبان را به نیمکره ی راست مغز انتقال می کند.
بیماران در مطالعه حاضر، اختلال زبان بسیار کمی در مقایسه با کودکان سالم داشتند. بنابراین این بدان معنی است که نیمکره راست واقعاً بیشتر وظایف مربوط به زبان را در این کودکان به عهده می گیرد.
انعطاف پذیری مغز در بزرگسالان و کودکان بزرگتر پس از سکته مغزی
نتایج به داده های قبلی درباره بهبود سکته مغزی در بزرگسالان و کودکان می افزاید.
کاتانی خاطرنشان کرد که این یافته ها مطابق با مطالعهای قبلی است که وی انجام داده است، و نشان داد که حجم قسمت طولانی AF ، با چگونگی بازیابی بیماران بالغ در شش ماه پس از سکته مغزی، ارتباط مثبت دارد.
Torsten Baldeweg، متخصص عصب شناختی دانشگاه لندن و انستیتوی سلامت کودکان UCL، می گوید شواهد بسیاری وجود دارند که نشان می دهند کودکان می توانند از سکته های پری ناتال بهبود یابند و به خانواده های این کودکان، اطمینان خاطر دهد. در مطالعه حاضر، همچنین نتایج بوش تا حدودی شبیه به تحقیقات بالدویگ است که، مطالعه ای جدید درباره ی کودکانی که سکته های نوزادی در نیمکره سمت چپ داشته اند، می باشد. وی و همکارانش دریافتند که طبق تصاویر MRI شیفت عملکردی به سمت راست – به معنای اینکه سمت راست مغز در حین انجام وظایف زبان از چپ فعال تر است – با بهبودی توانایی های زبان گره خورده است.
با وجود محدودیت ها و نقص هایی که در انجام این آزمایشات وجود دارند، این نتایج دلیلی برای ادامه تحقیق در مورد این کودکان است. زیرا عملکرد زبان آنها با درک نقشAF در بهبود زبان پس از سکته مغزی، توسعه می یابد.
برای اطلاعات بیشتر درمورد اختلالات عصبی و روش های نوین بهبود، به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.