استروژن سوخت و ساز مغز را در زنان جوان تنظیم می کند. حمل و نقل، جذب و تبدیل گلوکز به انرژی را هماهنگ می کند.
کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی متابولیسم مغز را تغییر می دهد و باعث ایجاد تغییرات موقتی شناختی می شود. زیرا مغز از منابع سوخت جایگزین، احتمالاً اسیدهای چرب محافظت شده از نورون ها و اتصالات آنها جلوگیری می کند.
به نظر می رسد که در یک پنجم زنان، حدود دو دهه بعد، این اتفاق منجر به بیماری آلزایمر می شود. افرادی که حامل ژن به اصطلاح آلزایمر هستند بسیار آسیب پذیر می باشند.
ورزش، رژیم های غذایی کم قند و چربی و البته هورمون درمانی به احتمال زیاد به محافظت از این زنان از ابتلا به این بیماری کمک می کند.
از این رو از دست دادن حافظه شروع می شود: شما در محل کار قرار دارید، فراموش می کنید که قرار است در یک جلسه صبحانه با مشتری باشید. نام همسایگان خود را فراموش می کنید. ممکن است وارد اتاقی شوید که نمی دانید چرا آنجا هستید. گرگرفتگی های مکرر و عرق شبانه رنج می برید، هر دو با یائسگی در ارتباط هستند، اما به نظر می رسد فراموشی در حیطه دیگری قرار داشته باشد. چه اتفاقی برای ذهن می افتد؟
لیزا مسکونی، مدیر ابتکار عمل مغز زنان و مدیر وابسته مرکز پیشگیری از آلزایمر در کالج پزشکی ویل کورنل در شهر نیویورک. او هزاران اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) از بیمارانی که یائسه شده اند را تجزیه و تحلیل کرده است و مشاهده کرد که چگونه متابولیسم مغز آنها با گذشت زمان تغییر می کند.
“در دوران قبل از یائسگی، انرژی مغز زیاد است،” اسکن PET از مغز یک زن جوان توسط بسیاری از لکه های قرمز و نارنجی روشن نشان داده شده است که نمایانگر متابولیسم گلوکز بالا است – فعالیت عصبی.
در پریمنوپاوز که در اواسط اواخر دهه 40 برای زنان اتفاق می افتد، متابولیسم گلوکز مغز 10 تا 15 درصد یا بیشتر کاهش می یابد و اسکن تغییر می کند: لکه های قرمز و نارنجی، زرد و سبز می شوند و این نشان دهنده جذب قند کمتر و متابولیسم پایین است.
موسکونی اظهار می دارد: “پس از یائسگی، متابولیسم گلوکز مغز از 20 تا 30 درصد کندتر می شود. گاهی اوقات حتی این میزان بیشتر است.” اکنون، به وضوح، رنگ سبز بیشتر مشاهده می شود.
استروژن تنظیم کننده اصلی متابولیسم در مغز زنان جوان است و همه چیز را از حمل و نقل گلوکز و جذب آن تا تجزیه آن برای انرژی انجام می دهد. اسکن Mosconi شواهدی را نشان می دهد که نشان گر کاهش سطح هورمون در دوران یائسگی می باشد، که اغلب وقتی زنان در سنین 45 تا 55 سالگی قرار دارند، منجر به “بحران بیوژنتیکی مغز” می شود.
در برخی از دوره ها در طی این دوره انتقال هفت ساله، در بیش از 60 درصد از زنان آنچه به عنوان اختلال شناختی مربوط به یائسگی تعریف می شود، دیده می شود: دوره های سردرگمی، حواس پرتی و فراموشی. این مشکلات حافظه طبیعی است. تولید سیناپس به انرژی نیاز دارد. همانطور که سطح استروژن و متابولیسم گلوکز مغز کاهش می یابد، ارتباطات جدید بین نورون ها نیز تشکیل می شود.
خوشبختانه، این اختلال موقتی است: زیرا مغز توسط سایر منابع انرژی کمبود انرژی خود را جبران می کند. یک مطالعه در سال 2009 نشان داد که زنان تازه یائسه شده نیز در تست های شناختی همانند قبل از یائسگی نمره کسب می کنند. چند دهه بعد، با این حال، تقریباً یک پنجم از آنها با بیماری آلزایمر تشخیص داده می شوند. Mosconi و دیگران بر این باورند که برای بسیاری از 3.6 میلیون زن مبتلا به این بیماری که فقط در ایالات متحده زندگی می کنند، یائسگی ممکن است یک نکته مهم برای کاهش شناختی باشد.
اگرچه تحقیقات در مورد آلزایمر که بر زنان متمرکز است، در اولویت قرار گرفته است. در مورد عوامل خطر، علائم، پیشگیری و پاسخ به درمانهای این بیماری، بسیاری از سؤالات بدون جواب باقی مانده اند؟
چرا در ایالات متحده آمریکا یک زن در 65 سالگی احتمال یک نفر از هر پنج نفر را برای ابتلا به بیماری آلزایمر دارد، در حالیکه این احتمال برای یک مرد در همان سن، یک نفر از هر نه نفر می باشد؟
یک هیئت متخصص نماینده انجمن تحقیقات بهداشت زنان در تجزیه و تحلیل سال 2018 اظهار داشت: زنان آمریکایی به طور متوسط پنج سال بیشتر از مردان زندگی می کنند، اما “طول عمر نشانگر کاهش ابتلا به بیماری آلزایمر نیست.”
” چرا زنان نوع e4 ژن APOE (APOE4) را دارا هستند، که خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می دهد؟ در مورد بیولوژی زنان و تجربیات زندگی چه چیزی باعث آسیب پذیری بیشتر آنها می شود؟
فرضیه یائسگی – کاهش سطح استروژن در این دوره که باعث می شود مغز در برابر خسارات آتی آسیب پذیر باشد – می تواند پاسخ هایی را ارائه دهد. میلیون ها زن در سراسر جهان که از این دوره عبور می کنند می توانند از مداخلات شیوه زندگی و هورمون درمانی (HT) برای جلوگیری از بیماری شناختی بهره مند شوند.
روبرتا دیاز برینتون، مدیر مرکز نوآوری در علوم مغز در دانشگاه آریزونا، اظهار می دارد: “این حالت گرسنگی است و توضیح می دهد چه اتفاقی می افتد وقتی استروژن کاهش می یابد و لکه های سبز در اسکن PET زنان یائسه مشاهده می شود.”
او توضیح می دهد که استروژن نقش های مختلف و متنوعی را در زیست شناسی مغز ایفا می کند. یک مولکول سیگنالینگ با گیرنده ها در سراسر مغز، میتوکندری را تنظیم می کند، که باعث ایجاد انرژی برای سلول ها و اتصالات عصبی می شود.
استروژن همچنین آنزیم هایی را فعال می کند که سیناپس ها را قادر می سازد انتقال گلوکز از رگ های خونی به مغز و از مغز به سلول های عصبی را تسهیل کند.
تحقیقات برینتون در مورد پیری موش های ماده نشان داده است که با کاهش سطح استروژن و کند شدن متابولیسم گلوکز، مغز با استفاده از اجسام کتون – مواد تولید شده از اسیدهای چرب، سازگار می شود. در این حالت از ماده سفید، از جمله غلافهای میلین که از سلولهای عصبی محافظت می کنند نیز، استفاده می شود.
منبع سوخت اضافی. به نظر می رسد این تغییر- در واقع یک عمل خودکشی سازی – در زنان تا حدی اتفاق می افتد، و کسانی که مغز آنها به شدت روی کتون بدن متمرکز می شود، ممکن است دچار تخریب بیشتر ماده سفید و خطر بالاتر زوال عقل شوند.
بعضی اوقات کسری انرژی مغزی با تولید رسوبات سخت یا پلاکهای پروتئین بتا آمیلوئید همراه است. تصور می شود آنها در سیگنالینگ سیناپسی اختلال ایجاد می کنند. در مغز مبتلایان به این بیماری، بتا آمیلوئید معمولاً همراه با تائو، ظاهراً با مسدود کردن حمل و نقل مواد مغذی، سلول ها را از بین می برد. علاوه بر این، استروژن کم باعث افزایش نفوذپذیری سد خونی مغزی می شود و به طور بالقوه مغز را در معرض سموم یا عفونت هایی قرار می دهد که می توانند یک واکنش ایمنی تهاجمی را تحریک کنند و پروتئین های آسیب رسان را تولید کنند.
بر خلاف مغز زنان در دهه 40 و 50، مغزهای مردان در همان گروه سنی به طور قابل توجهی پیر نمی شوند و تعداد کمتری پلاک های بتا آمیلوئید دارند. یکی از توضیحات ممکن این باشد که تستوسترون، مانند استروژن، محافظت کننده عصبی است و سطح تستوسترون هرگز به طور ناگهانی کاهش نمی یابد اما این کاهش ناگهانی برای استروژن در یائسگی اتفاق می افتد.
این تفاوت ممکن است به توضیح اینکه چرا کمتر مردان مبتلا به این بیماری هستند کمک کند. Mosconi توضیح می دهد که آسیب شناسی آلزایمر ممکن است در زنان زودتر از مردان بروز کند، اما آنها به قدری جبران می کنند که اغلب تا زمان پیشرفت بیماری تا مرحله بعدی تشخیص داده نمی شوند.
یک مطالعه در سال 2019 نشان داد زنانی که اسکنهای PET نشانگرهای زیستی آلزایمر را نشان می دهند در تست های حافظه کلامی از همتایان مرد خود بهتر عمل می کنند.
برای شناسایی زنانی که بیشتر در معرض خطر هستند، محققان تحقیقات مربوط به ارتباط بین آلزایمر و تغییر استروژن را آغاز کردند. دانشمندان میزان مواجهه با استروژن را از نظر “دوره تولید مثلی” اندازه می گیرند – مدت زمان بین اولین دوره قاعدگی یک زن و آخرین دوره آن.
یک مطالعه گسترده در 15754 عضو از کنسرسیوم مراقبت های بهداشتی Kaiser Permanente نشان داد که زنانی که دارای دوره تولید مثل 21 تا 34 سال هستند، 26 درصد بیشتر از کسانی که دوره 39 تا 44 ساله دارند مبتلا به زوال عقل هستند. بروز اواخر قاعدگی یا یائسگی زودرس خطر بیشتری دارد.
با این وجود بسیاری از عوامل در معرض استروژن مادام العمر زنان تأثیر می گذارند و تأثیر آنها مورد تفسیر قرار می گیرد. به عنوان مثال، استروژن به طرز چشمگیری در دوران بارداری بالا می رود، اما بعد از زایمان افت می کند و چندین سال در سطح پایین تر از آن در زنانی که هرگز باردار نشده اند، باقی می ماند.
اما مطالعاتی که به دنبال پیوند تعداد دفعاتی است که یک زن در معرض خطر آلزایمر قرار گرفته است، نتایج متناقضی به همراه داشته است. بیش از 100 میلیون زن در سراسر جهان از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند که هورمونهای تخمدان را سرکوب می کند، اما تأثیرات طولانی مدت آنها بر خطر زوال عقل ناشناخته است.
به نظر می رسد که هر زن در یائسگی باید به تنهایی برای سلامتی مغز تحت هورمون درمانی قرار بگیرد، اما واقعیت می تواند ظریف تر و پیچیده تر باشد. در اوایل 2000s، مؤسسه ملی قلب، ریه و خون نتایج حاصل از مطالعه گسترده بهداشت زنان و مطالعه حافظه نشان داد که HT، معمولاً استروژن به علاوه پروژستین، با افزایش خطر سرطان پستان، سکته مغزی، مشکلات قلب ارتباط دارد.
بیماری های همراه با لخته شدن خون می تواندباعث افزایش میزان زوال عقل به میزان دو برابر شود. محققان از آن زمان نقصان در مطالعه را شناسایی کرده اند. به زنان استروژن کونژوگه تجویز شد، یک شکل نیمه حساس که محافظت کننده عصبی کمتری از 17 β- استرادیول است که امروزه معمولاً مورد استفاده قرار می گیرد. اما مشکل بزرگتر این بود که زنان هنگام شروع HT 65 سال سن و سال داشتند.
یک زن وقتی اولین قرص HT خود را مصرف می کند، اگر نورون ها سالم باشند، در برابر استروژن پاسخ می دهند. اگر نورون ها به مدت طولانی از استروژن و از هورمون محروم شوند، به این هورمون پاسخ نمی دهند زیرا مسیرهای سیگنالینگ رو به زوال می رود و گیرنده ها ناکارآمد می شوند.
در این سناریو، افزودن استروژن حتی می تواند باعث تخریب عصب شود. برای اینکه HT خوب عمل کند و ضرری نرساند، باید در به اصطلاح پنجره بحرانی که معمولاً طی 5 سال از آخرین دوره قاعدگی است، آغاز شود.
چندین مطالعه مشاهده ای سعی کرده اند فرضیه پنجره بحرانی را آزمایش کنند و نتایج حاصل از آن، کاهش 30 درصدی از خطر آلزایمر را در یک مطالعه در یوتا نشان می دهد. سالهای شروع یائسگی 9 تا 17 درصد افزایش خطر در مطالعه اخیر فنلاند که سن شروع آن به نظر نمی رسد روی خطر تأثیر بگذارد، را نشان می دهد.
به کدام نتیجه باید تکیه داشته باشیم؟ محققان نمی دانند. اگرچه آنها در ابتدای یائسگی برای بسیاری از زنان ایمنی و مؤثر می دانند، در مورد محافظت از زوال عقل، عدم یکپارچگی وجود دارد که با عوامل مختلف پیچیده ای همراه است.
در سال 2019 برینتون و همکارانش پیگیری مطالعه خود در مورد شاخص های متابولیک را منتشر کردند، این بار با وضعیت APOE به عنوان یک متغیر جدید. افرادی که یک نسخه واحد از ژن APOE4 را دارند، که در حدود 25 درصد از کل جمعیت ایالات متحده وجود دارد، بیشتر از سایرین احتمال ابتلا به آلزایمر را دارند و حدود 40 درصد از کل موارد را نشان می دهند.
حداقل یک سوم موارد آلزایمر با کنترل دیابت، چاقی، رژیم غذایی ضعیف و سایر عوامل قابل پیشگیری و قابل درمان است. ” حفظ سلامت متابولیک، سلامت شناختی را حفظ می کند.”
شما نمی توانید جنسیت و سن یا کروموزوم خود را تغییر دهید. اما می توانید سلامت متابولیکی خود و در نتیجه سطح ریسک خود را تغییر دهید. ”
در سال 2016، مؤسسه ملی بهداشت نیاز به تحقیقاتی که رابطه جنسی را متغیر بیولوژیکی بداند، اعلام کرد. روند آهسته آلزایمر بدان معنی است که سالها می گذرد تا زنان بتوانند از مطالعات جدید در دوران یائسگی بهره مند شوند. در همین حال، پیشگیری ضروری است: توصیه ها شامل یک رژیم غذایی گیاهی محور است که دارای قند کم و چربی های ترانس و چربی اشباع، است و همچنین ورزش بدنی، کاهش استرس و هفت ساعت خواب در شب به خصوص برای خانم های میانسالی وجود دارد.
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
منبع:
Scientific American
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).