بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس چیست؟
ام اس نوعی بیماری عصبی است که به دلیل آسیب دیدن پوشش عایق (میلین) در اطراف سلول های عصبی در سیستم عصبی مرکزی رخ می دهد. کلمه اسکلروز از ریشه یونانی “skleros” به معنی سخت گرفته شده است. در این بیماری، نواحی سخت، موسوم به “پلاک” در امتداد آکسون نورون ها ایجاد می شوند. مبتلایان به ام اس ممکن است علائمی مانند مشکل در راه رفتن، مشکلات بینایی و درد را تجربه کنند.
ام اس یک بیماری مسری و کشنده نیست. اما، از آنجا که بیماری ام اس در نحوه ارسال پیام از طریق سیستم عصبی اختلال ایجاد می کند، علائم بیماری ام اس می تواند جدی و ناتوان کننده باشد.
به عنوان یک بیماری خود ایمنی در نظر گرفته می شود. این بدان معنی است که سیستم ایمنی بدن، به بافت خودی حمله می کند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی به میلین حمله می کند.
سیستم ایمنی بدن
بدن شما همیشه مراقب مهاجمان خارجی مانند باکتری ها و ویروس ها است. اگر این مهاجمان وارد بدن شوند ممکن است شما را بیمار کنند. با این حال، بدن دارای مکانیسم های دفاعی برای مبارزه با این میکروارگانیسم ها و جلوگیری از عفونت است. این مکانیسم های دفاعی، سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهند.
برخی از سلول های ایمنی بدن می توانند مهاجمان را از بین ببرند و برخی دیگر منجر به التهاب می شوند. برخی از سلولهای ایمنی برای یافتن و از بین بردن مهاجمان مضر، مواد شیمیایی یا “آنتی بادی” تولید می کنند. سلولهای تولید کننده آنتی بادی در سیستم لنفاوی قرار دارند. بخش هایی مانند مغز استخوان، تیموس، طحال، غدد لنفاوی، لوزه ها جزء این سیستم هستند.
این سلول ها با شناسایی مهاجم یا برخی از مواد خارجی به قسمت های دیگر بدن می روند. اجزای سیستم لنفاوی با مجموعه ای از رگ های لنفاوی به هم متصل اند و در نهایت در جریان خون تخلیه می شوند.
گاهی اوقات، سیستم ایمنی بدن بخشی از بدن خود را بیگانه می پندارد و در قالب آنچه به عنوان “پاسخ خود ایمنی” نامیده می شود، به آنها حمله می کند. در مورد ام اس، سیستم ایمنی به میلین اطراف سلولهای عصبی مغز و نخاع حمله می کند.
چه عواملی باعث بیماری ام اس می شوند؟
اگرچه علت دقیق بیماری ام اس مشخص نیست، اما چندین عامل محیطی و ژنتیکی احتمالاً در پاسخ خود ایمنی نقش دارند.
فاکتورهای محیطی
محققان دریافته اند که با افزایش فاصله از خط استوا، خطر ابتلا به بیماری بیشتر می شود. حتی در ایالات متحده آمریکا، این بیماری در ایالت های شمالی شیوع بیشتری دارد تا در ایالت های جنوبی. با این حال، دلیل این نوع توزیع بیماری مشخص نیست. ممکن است چیزی (به عنوان مثال، ویروس) در محیط باعث پاسخ خود ایمنی شود.
عوامل ژنتیکی
احتمال ابتلا به این بیماری یک جزء ژنتیکی دارد. اگر فردی به ام اس مبتلا باشد، خطر ابتلا به ام اس در نزدیکان او مانند فرزند یا خواهر و برادر افزایش می یابد. دوقلوهای یکسان مبتلا به ام اس حدود 33 درصد احتمال ابتلا به ام اس دارند. با این حال، چون این شانس 100 درصد نیست، بیماری ام اس، به شدت یک اختلال ارثی نیست.
چه اتفاقی برای سیستم عصبی می افتد؟
بیماری ام اس به چندین روش بر سلول های عصبی تأثیر می گذارد:
التهاب ممکن است در میلین وجود داشته باشد که آکسون های مغز و سایر قسمت های سیستم عصبی را احاطه کرده است. این التهاب می تواند به میلین آسیب برساند. میلین در اطراف آکسون ها ممکن است آسیب ببیند و از بین برود. این فرآیند “میلین زدایی” نامیده می شود.
آکسون ها نیز ممکن است آسیب ببینند و از بین بروند.
وقتی میلین آسیب می بیند، انتقال سیگنال های الکتریکی در طول آکسون ها مختل می شود. ممکن است بعد از کاهش التهاب، بدن بتواند میلین آسیب دیده را ترمیم کند. به این فرآیند “بازسازی” گفته می شود.
چه کسی به بیماری ام اس مبتلا می شود؟ علائم چیست؟
افراد معمولاً در سن 20 تا 40 سالگی علائم بیماری را نشان می دهند. بیماری در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است. انجمن ملی ام اس تخمین می زند که 1.000.000 نفر در ایالات متحده ام اس دارند.
علائم رایج
- مشکلات حسی (لمسی) مانند بی حسی یا سوزن سوزن شدن دست و پا
- از دست دادن قدرت و مهارت عضلانی
- اختلالات مربوط به راه رفتن ، تعادل و هماهنگی
- مشکلات بینایی ناشی از التهاب عصب بینایی
سایر علائم احتمالی:
- مشکلات مثانه و روده
- درد
- خستگی
- مشکلات شناختی (به عنوان مثال، تفکر، حافظه)
- افسردگی
- لکنت زبان
علائم بیماری در افراد مختلف متفاوت است. طی دوره های مختلفی بیماری شدت می گیرد و یا فروکش می کند.
- ام اس نوع عود کننده-بهبود یابنده: افراد علائم بیماری را نشان می دهند، اما به نظر می رسد که بهبود می یابند. پس از مدتی، علائم دوباره ظاهر می شوند. چرخه علائم تا بهبود با گذشت زمان ادامه دارد. این رایج ترین نوع ام اس است.
- ام اس نوع پیشرونده اولیه: علائم بیماری در افراد، بدون بهبودی به تدریج بدتر می شود.
- ام اس نوع پیشرونده ثانویه : افراد ابتدا دوره های بهبودی را نشان می دهند، اما بعداً بدون بهبودی وارد مرحله بدتر شدن تدریجی علائم می شوند.
چگونه می توانید بفهمید شخصی به بیماری ام اس مبتلا است؟
بیماران معمولاً در مورد سابقه پزشکی و علائمی که تجربه کرده اند با پزشک صحبت خواهند کرد. سپس پزشک متخصص مغز و اعصاب برای تأیید تشخیص ممکن است چند آزمایش انجام دهد.
برخی از علائم اولیه بیماری ام اس ممکن است نشانه هایی از بیماری های دیگر باشد، بنابراین ممکن است تشخیص مثبت آن زمان بر باشد. برخی از آزمایشاتی که پزشکان استفاده می کنند، تصویربرداری MRI، پونکسیون کمری و ارزیابی انتشار پتاسیل عمل سلول های عصبی است.
MRI
MRI از میدان های مغناطیسی قوی برای ایجاد تصویری از مغز و نخاع استفاده می کند. در 70 تا 95 درصد افراد مبتلا به ام اس، بافت ملتهب یا از بین رفته در تصویر مشخص است.
پونکسیون کمری
روشی است که برای نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی (CSF) استفاده می شود، مایعی که مغز و نخاع را احاطه کرده است. یک سوزن بلند بین مهره های کمری اطراف نخاع وارد می شود و مقدار کمی مایعات خارج می شود. بیماران مبتلا به ام اس اغلب دارای سلولهای التهابی در CSF هستند.
پتانسیل های برانگیخته شده
اندازه گیری پتانسیل های برانگیخته شامل ثبت فعالیت الکتریکی مغز از طریق الکترودهای تعبیه شده روی پوست سر است. از نور چشمک زدن (پتانسیل های برانگیخته بصری) ، اصوات (پتانسیل های برانگیخته شنوایی) یا ضربه های کوچک به پوست (پتانسیل های برانگیخته شده حسی) می توان برای همگام سازی فعالیت الکتریکی مغز استفاده کرد. از آنجا که میلین اطراف آکسونها در بیماری ام اس آسیب دیده است، تکانه های الکتریکی درون سلولهای عصبی کوچکتر یا کندتر از حد نرمال خواهند بود.
بیماری ام اس چگونه درمان می شود؟
کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها مواد شیمیایی مرتبط با هورمون های تولید شده توسط غده فوق کلیه هستند. این داروها به عنوان عوامل ضد التهاب عمل می کنند. همچنین سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند.
اگرچه کورتیکواستروئیدها می توانند مدت زمان علائم را کاهش دهند، اما بیماری را درمان نمی کنند. نمونه هایی از کورتیکواستروئیدها متیل پردنیزولون و هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک هستند.
اینترفرون ها
داروهای اینترفرون پاسخ ایمنی را سرکوب می کنند و همچنین به عنوان عوامل ضد ویروسی عمل می کنند. داروهای بتا اینترفرون نشان داده اند که در درمان نوع عود کننده-بهبود یابنده ام اس موثر هستند.
Glatiramer Acetate
ترکیبی است که شبیه میلین است. هنگامی که بیماران از این دارو استفاده می کنند، به نظر می رسد سیستم ایمنی بدن به جای میلین طبیعی به آن حمله می کند و به برخی از بیماران اجازه می دهد تا بهبود یابند.
- سرکوب کننده سیستم ایمنی
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی ویژگی های سیستم ایمنی بدن را مسدود یا مهار می کنند، بنابراین احتمال حمله بدن به میلین کاهش می یابد. نمونه هایی از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی عبارتند از: متوترکسات، سیکلوفسفامید، سیکلوسپورین و میتوکسانترون.
در صورتی که از مشکلات مربوط به ام اس رنج می برید با ما در انستیتو سلامت مغز دانا در تماس باشید و از جدیدترین درمان های موجود بهره ببرید.
منبع: https://faculty.washington.edu/chudler/ms.html
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.