واحد علوم اعصاب شناختی مرکز سلامت مغز دانا
(حافظه، توجه و یادگیری)
فعالیت‌های واحد علوم اعصاب شناختی (حافظه، توجه و یادگیری) مرکز سلامت مغز دانا، بر اساس استفاده از تکنولوژی‌های روز و روشهای درمانیِ پایدار و مؤثر در قالب رویکرد های مبتنی بر شواهد در حال انجام است. در این واحد به مشکلاتی که در اثر اشکالات حافظه، یادگیری، و توجه ایجاد می شوند پرداخته می شود. اختلال یادگیری و اختلال نقص توجه-بیش فعالی، رایج ترین اختلالاتی هستند که در واحد شناختی مرکز سلامت مغز دانا مورد ارزیابی و مداخله قرار میگیرند.
نشانه های اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD) و اختلالات یادگیری (اختلال در خواندن، نوشتن و حل مسایل ریاضی) از سنین پایین خود را نشان داده و در صورت درمان نشدن در بزرگسالی در حوزه های فردی، اجتماعی، خانوادگی و شغلی فرد مشکل ایجاد می کنند. پیش از این، اولین رویکرد درمانی برای مشکلات ناشی از عدم دقت و توجه و تمرکز استفاده از داروها بود. امروزه روش های مختلفی وجود دارد که می توانند بدون عوارض جانبی دارو این مشکلات را به حداقل رساند.
نمونه خدمات واحد شناختی مرکز سلامت مغز دانا شامل:
- آزمون های تشخیصی:
آزمون های توجه/ تمرکز با بهره مندی از معتبرترین سنجش های ارزیابی شناختیِ موجود در مراکز دانشگاهی بین المللی
آزمون های سنجش هوش استنفورد- بینه و وکسلر
آزمون های جامع تشخیصی و توانبخشیِ بهنگام در افت شناختی، دمانس و آلزایمر که به شکل کامپیوتری، مکانیکی و کاغذ و قلمی انجام می شود.
الکتروآنسفالوگرافی کمّی یا نقشه مغزی (QEEG)
ارزیابی مهارت های تحصیلی وودکاک-جانسون
- مداخلات تکنولوژیک عصبی:
تحریک الکتریکی مغز با tDCS، tACS، tPCS و tRNS
تحریک مغناطیسی قشر مغز بر پایه نقشه مغزی
نوروفیدبک فرکانسی و نوروفیدبک پتانسیل آهسته قشری
بازتوانی شناختی کامپیوتری
- مداخلات غیرتکنولوژیک:
کاردرمانی،
آموزش ویژه یادگیری در کودکان، میانسالان و افراد کهنسال
درمانهای شناختی و بازتوانی حافظه و یادگیری به صورت فردی و گروهی
هدف از ارائه این خدمات در واحد علوم اعصاب شناختی (حافظه، توجه و یادگیری) در مرکز دانا ارتقاء سلامت مغزدر زندگی فردی و اجتماعی فرد است، هرچند برطرف کردن همه نشانه های اختلالات یادگیری و شناختی امکان پذیر نباشد. در نظر گرفتن شرایط هیجانی و خانوادگی و ارتباط مستمر با مدرسه و خانواده، از جمله عواملی هستند که کیفیت و پایداری درمان را افزایش می دهند. این رویکرد جامع مشکلات فرد را برای ورود دوباره به جامعۀ تحصیلی و شغلی به حداقل رسانده و اعتماد به نفس فرد را افزایش می دهد.
واحد ارزیابی و تشخیص نقطه ی شروع خدمات در واحد حافظه، توجه و یادگیری مرکز سلامت مغز دانا می باشد. تیم مربوطه پس از دریافت شرح حال و انجام آزمون های تشخیصی، مراجعانی را که اختلالات حافظه، افت کارکرد شناختی، دمانس، آلزایمر، نقص یادگیری یا اختلال نقص توجه-بیش فعالی یا مشکلات حافظه دارند را به واحد یادگیری و شناخت مرکز سلامت مغز دانا راهنمایی می کنند. در تمام مراحلِ مداخله، مدیر واحد، متخصص علوم اعصاب شناختی و تیم تخصصی واحد بر پروتکل های مداخله ای و کیفیت خدمات نظارت کامل دارند.
۱-اختلال یادگیری دارای نشانه هایی است که باید از کودکی به آنها توجه کنید. در صورت مشاهدۀ هر یک از نشانه ها باید به متخصص مراجعه کرده و از تست های تشخیصی کمک بگیرید. این ارزیابی ها، شما را از وجود اختلال در یادگیری مطمئن میکند.
۲-هرچه تشخیص و شروع درمان سریع تر باشد، درمان با سرعت و کیفیت بالاتری انجام می گیرد. به طوری که در سن بالای ۱۲ سال درمان طولانی تر و محدودتر می شود. بهترین زمان تشخیص و درمان اختلال یادگیری بین 6 تا 8 سالگی است.
۳- تمیز دادنِ بسیاری از اختلالات روانشناختی که سبب ایجاد مشکلات در توجه، یادگیری و تحصیل فرد میشوند، کار راحتی نیست. به عنوان مثال بی قراری و حواس پرتی، علاوه بر کودکان دارای نقص توجه- پبیش فعالی در کودکان مضطرب نیز دیده می شود. مشکلات یادگیری نیز، هم در کودکان دارای اختلال یادگیری مشاهده می شود، هم در کودکان دارای بهره ی هوشی پایین و هم در کودکانی که مسائل خلقی و رفتاری دارند. در بزرگسالی هم بی قراری و حواس پرتی علاوه بر افراد دارای نقص توجه-بیش فعالی، در بزرگسالان دارای اضطراب، سوءمصرف مواد و اختلال های خلقی نیز گزارش می شود. تمیز این مشکلات از یکدیگر نیازمند انجام روش های مختلفی و مکمل هم و همچنین صرف زمان مشخصی دارد. انجام دقیق این مراحل، سبب تشخیص دقیق تر و جلوگیری از روش های آزمون خطا در درمان می شود.
۴-در اختلال یادگیری بهره هوشی طبیعی است اما زیرمجموعه های تشکیل دهندۀ آن مثل حافظه، توجه یا استدلال ممکن است دچار نقص باشد که ریشه در بدکاری یا کم کاری برخی مناطق مغزی دخیل در یادگیری و زبان دارند.
۵- درمان نکردن اختلال یادگیری، علاوه بر آسیب به تحصیل فرد پیامدهای دیگری نیز خواهد داشت. تا قبل از بزرگسالی پیامدها شامل اضطراب، اعتماد به نفس پایین، برخی مسائل رفتاری و پرخاشگری و عضویت در گروه‌هایی از همسالان که مشکلات رفتاری دارند می‌باشد. در بزرگسالی هم علاوه بر موارد گفته شده احتمال مصرف مواد و رفتارهای خلاف قانون وجود دارد.
۶- با توجه به اینکه اختلال یادگیری درمان قطعی ندارد، در واحد حافظه، توجه و یادگیری مرکز سلامت مغز دانا، ما به دنبال بهبود علایم و ارتقا زندگی فرد هستیم و نه از بین بردن تمام نشانه ها. با توجه به بهره هوشی طبیعی در این افراد، درمان به موقع می تواند مانع از صدمه و افت تحصیلی فرد شود.
۷- اختلال یادگیری به معنای مشکلات تحصیلی در حضور هوش طبیعی است. در افراد دارای اختلال یادگیری آموخته های فرد پایدار نیست و فرد پس از یادگیری مطلب سریع ان را فراموش می کند. به عنوان مثال فرد سوالی را که در منزل به درستی حل کرده در امتحان غلط مینویسد. در چنین شرایطی رویکرد آموزشی مدرسه یا معلم خصوصی پاسخگوی نیاز فرد نیست و صرفا تغییرات سریع اما ناپایدار ایجاد می کند.
۸- هدف از درمان اختلال یادگیری ایجاد تناسب نسبی بین هوش و عملکرد یادگیری فرد است و نه از بین بردن تمام نشانه ها. این هدف بسته به سن فرد ، انگیزه و همکاری فرد و خانواده؛ ضریب هوشی ، شرایط هیجانی در زمان های متفاوتی به دست می آید. در واحد شناختی مرکز سلامت مغز دانا حداقل بازۀ درمانی برای درمان اختلال یادگیری ۲۰ جلسه ی 90 دقیقه ای (معادل با ۴۰ جلسه) است.
۹- درمان نقص توجه–بیش‌فعالی در کودکان صرفا جهت موفقیت آن ها در مدرسه و پیشرفت تحصیلی‌شان نیست. اثرگذاری این اختلال بر زندگی کودک تا حدی وسیع است که مطالعات نشان داده‌اند در افراد دارای نقص توجه – بیش فعالی، مشکلات خوردن، چندین برابر همسالانشان است. افراد دارای اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی به احتمال بیشتری درگیر نزاع های خیابانی، اعتیاد، رانندگی پرخطرو تصادف، و ترک تحصیل شده و در بزرگسالی نیز در گیر طلاق و مشکلات خانوادگی می شوند.
۱۰- کودکان دارای نقص توجه–بیش فعالی که درمان های شناختی و رفتاری دریافت نمی کنند، نمی‌آموزند که هیجانات خود را چگونه کنترل کنند و در سنین نوجوانی و بزرگسالی نیز را های مقابله با خشم و عصبانیت را یاد نخواهند گرفت.
۱۱-نشانه های اختلال نقص توجه-بیش فعالی در سه دستۀ نقص توجه، بیش فعالی و تکانشگری قرار می گیرند. این نشانه ها با افزایش سن و دریافت بازخوردهای محیطی، تا حدی تحت کنترل فرد در می آیند ولی همواره در زندگی فرد مداخله جدی می کنند. به عنوان مثال فرد تلاش میکند که پرتحرکی خود را در محیط کار کنترل کند، اما نمیتواند مانع حواس پرتی ها و بی قراری هایش شود.
۱۲-بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه-بیش فعالی مشکلات متعددی در حوزه های ارتباطی، شغلی و تحصیلی دارند که از جمله مهمترین آن ها: عدم مدیریت زمان، عدم تنظیم هیجان، عدم برنامه ریزی ، نارضایتی زناشویی و … می باشد.
۱۳- ویژگی تکانشگری در این افراد باعث می شود که در پاسخ به یک موقعیت عجولانه تصمیم بگیرند و نامناسب عمل کنند و بعدتر از حرف و عمل خود پشیمان شوند. این افراد وسط حرف دیگران می‌پرند، گاهی افراطی خرج می‌کنند، نمی‌توانند در صف منتظر نوبت خود شوند یا در رانندگی ترافیک را تحمل کنند، و بیشتر احتمال دارد به رفتارهای پرخطری مثل روابط جنسی متعدد و سوءمصرف مواد و الکل دست بزنند
۱۴-روش های درمان متفاوتی برای اختلال نقص توجه–بیش فعالی وجود دارد. یکی از رایج ترین و کوتاه اثرترینِ آنها مصرف داروی ریتالین است. ریتالین توسط روانپزشک تجویز می شود، اثر آن حداکثر ۳۰ دقیقه پس از مصرف دارو آغاز شده و تا ۳ یا ۵ ساعت ادامه دارد. همانطور که مشخص است، اثرات ریتالین سریع و ناپایدار است. از روشهای غیر دارویی و سنتی می توان به کاردرمانی و آموزش والدین اشاره کرد که اثرات پایدارتری دارند ولی نیاز به زمان طولانی برای اثرگذاری دارند. از روش های تکنولوژیک موجود که در واحد شناختی مرکز سلامت مغز دانا از آن ها برای اختلال نقص توجه- بیش فعالی استفاده می شود می توان به نوروفیدبک و tDCS اشاره کرد که بازۀ اثرگذاری آنها کوتاه تر از کاردرمانی است اما مانند آن اثرات پایداری دارد. از مزایای نوروفیدبک و tDCS می توان به دقت بالای آن ها اشاره کرد. حداقل جلسات درمانی برای نوروفیدبک و tDCS، بیست جلسه است.
۱۵- بهترین سن برای درمان اختلال‌های یادگیری و نقص توجه–بیش‌فعالی سنین دبستان است زیرا در این سنین شناخت کودک بالاست و می‌تواند نوروفیدبک را به‌خوبی یاد بگیرد، و از طرف دیگر انعطاف‌پذیری (نوروپلاستیسیتی یا توانایی سلولهای عصبی مختلف مغز در تغییر شکل و تغییر عملکرد در جهت ترمیم، قدرت بهبودى و جبران کاستی‌ها) مغز در کودکان بالاست و تغییرات در مغز آنها به‌شکلی گسترده و برای مدت طولانی‌تر ماندگار خواهد شد.
۱۶-مدت زمان درمان در افراد مختلف متفاوت می باشد به گونه ای که در برخی از افراد با با ۲۰ جلسه درمان پیشرفت قابل توجهی مشاهده می شود اما برخی دیگر نیاز به تمدید جلسات درمانی دارند.
۱۷-آنچه در فرآیند درمان بسیار مهم و تأثیر گذار است، دنبال کردن جامع درمان شامل کار بر روی مغز کودک، شناخت کودک، رفتار کودک و روابط کودک در خانواده و پیگیری تمرین‌های داده شده توسط نوروتراپیست می باشد.
۱۸-نوروتراپیست با استفاده از نقشه مغز قبل از شروع کار تحلیلی کلی از امواج مغزی فرد در مناطق مختلف دارد. این روش می‌تواند با در نظر گرفتن وضعیت کلی امواج مغزی فرد از یک سو و نشانه‌های مشکل او از سوی دیگر، مسیر درمان را مشخص کند و پروتکل درمانی منحصر به فردی برای هر شخص طراحی کند. گرفتن نقشه مغزی حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. در این فرایند امواج مغزی شما در نقطه‌های مختلف مغز ثبت می‌شود و سپس با یک پایگاه داده، شامل تعداد چشمگیری نقشه مغزی دیگر از افرادی با سن و جنسیت شما، مقایسه می‌شود. نقشه به‌دست آمده نشان می‌دهد که کدام مناطق مغز از تعادل خارج هستند و با کار کردن بر روی کدام نقاط و امواج می‌توان بهترین نتیجه درمانی را گرفت.
۱۹- نتیجه ی درمان با نوروفیدبک از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در بیشتر افراد پس از ۶ تا ۸ جلسه درمانی شروع تغییرات مثبت مشاهده می شود. ولی در تعداد کمی از افراد نیز در همان جلسات نخست تاثیر درمانی نوروفیدبک مشاهده می‌شود. هنوز علت دقیق تفاوت‌های فردی در میزان و سرعت اثربخشی نوروفیدبک در مراجعان مختلف روشن نیست، اما عواملی مانند بهره هوشی، میزان مشارکت در انجام تمرین‌های خانگی، انگیزه فرد ؛همراه بودن نوروفیدبک با دیگر درمان های شناختی و رفتاری نیز تاثیرگذار می باشد.
۲۰-نوروفیدبک ابزاری است که در آن به فرد آموزش داده می شود تا کنترل امواج مغزی خود را به دست بگیرد. بنابراین همانطور که فرد مهارت جدیدی مثل رانندگی را برای تمام عمر یاد می‌گیرید، فرد دارای نقص توجه-بیش فعالی مهارت های را می آموزد. پژوهش ها نشان داده اند که یکسال بعد از تمام شدن جلسات نوروفیدبک عمده نتایج مثبت توانسته اند باقی بمانند و علاوه بر آن، مغز فرد توانسته است که توانایی‌های به دست آمده خود را به موقعیت‌های دیگر هم تعمیم دهد و مهارت های جدیدی به دست آورد.
۲۱-آثار حادtDCS پس از پایان هر جلسه ی تحریک، معمولا بیش از 2 ساعت پیش بینی نمی شود. با اینحال پژوهشها نشان داده‌اند که جلسات مکرر درمان با tDCS، به تدریج باعث طولانی‌تر و عمیق‌تر شدن اثرات مثبت آن میشوند. یکی از عوامل افزایش ماندگاری اثرات مثبت tDCS انجام تمرین‌های شناختی و آموزشی برنامه ریزی شده مرتبط با نواحی مغزی‌ای است که در حال تحریک شدن هستند. انجام این تمرین‌ها هم در طول جلسات درمانی و هم به عنوان تکلیف منزل می‌توانند برای اثربخشی درمانی مفید باشند.
۲۲- نتایج مقالات نشان داده است که اگر tDCS با دانش کافی نسبت به فواید درمانی هر پروتکل و نحوه تنظیم دوز تحریک در کودکان انجام شود، روشی بی‌خطر و موثر در درمان کودکانی است که به مشکلاتی چون اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی، مشکلات حافظه و یادگیری دچار هستند و در نتیجه این تصور اشتباه که جلسات متعدد همراه با تحریک مغزی می تواند اثر سوء بر روی رشد مغزی و کارکرد شناختی فرد بگذارد کمرنگ کردید. پژوهش های جدید نشان داده‌اند که سلولهای عصبی کودکان و نوجوانان در مقایسه با بزرگسالان از انعطاف‌پذیری بسیار بیشتری برخوردار هستند و در نتیجه به کارگیری tDCS برای افزایش یادگیری در سلولهای عصبی و تنظیم فرایندهای شناخت کودکان و نوجوانان مفیدتر خواهد بود.