در زندگی برای بسیاری از ما گاهی پیش می آید که چرخه خواب و بیداری بدنمان در شرایطی خاص تغییر میکند. مانند: افرادی که به صورت شیفتی کار می کنند یا افرادی که به مسافت های طولانی سفر می کنند و در نتیجه ریتم شبانه روزی بدنشان تغییر می کند.
همه می دانیم که از آغاز حیات چرخه بیولوژی بدن در بسیاری از اعمال حیاتی ما نقش مهمی را ایفا می کند. حتی بیان بسیاری از ژن ها بسته به این چرخه است. چرخه سیرکادین بدن با میزان نوری که به بدن می رسد تنظیم می شود. پس نقش و تاثیر غیر مستقیم نور در سلامتی ما غیر قابل چشم پوشی است.
ستاپ نور درمانی با طیف آبی دوزیمتریک (موجود در مرکز سلامت مغز)
این ابزار نوعی Light Visor قابل حمل است و نوری قابل تنظیم به اندازه ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ lux را در یک زاویه مناسب به چشم ها ساطع می کند. با استفاده از این ستاپ در زمان های خاصی از روز افراد می توانند ساعت بیولوژیک بدن خود را تغییر داده و در نتیجه الگوی خوابشان را تغییر دهند.
این وسیله می تواند به حل بعضی از مشکلاتی که افراد در خوابیدن دارند، کمک کند. افرادی که در طول روز به جای شب می خوابند مانند افرادی که شیفت کاری آن ها تغییر می کند و به خواب رفتن در ساعت هایی از شب برای آن ها مشکل می باشد. این روش هم چنین در افرادی با مشکل Jet Lag (پرواز زدگی، مشکلی که در اثر پرواز های طولانی مدت و مسافت زیاد در چرخه خواب و بیداری ایجاد می شود) برخورد کرده اند، موثر واقع می شود. علاوه بر این افرادی که به سختی از خواب بیدار می شوند. همچنین موثر در برخی اختلالات افسردگی می باشد.
این ابزار نور درمانی با طیف آبی (Bright Blue Light Therapy) محصولی است که مورد مطالعه و تحقیق وبررسی به منظور یافتن یک طراحی دقیق و اثربخشی به بهترین نحو، قرار گرفته است. این ابزار که به زودی به بازار عرضه می شود از نظر بی خطر بودن و نداشتن طول موج های UV، مورد بررسی قرار گرفته. هم چنین به سطح روشنایی نور آبی توجه می شود که متناسب با چرخه خواب وبیداری بدن انسان تنظیم شود.
در موسسه سلامت مغز دانا، این ستاپ به زودی قابل عرضه می باشد.
ناهنجاری های خواب و نور درمانی
در ناهنجاری های خوابی که در اثر اختلال چرخه سیرکادین و ناهماهنگی چرخه خواب و بیداری ایجاد می شوند و منجر به بیخوابی و خستگی می شود، نوردرمانی می تواند کمک کننده باشد. قرار گرفتن در معرض نور در یک مدت زمان مشخص می تواند زمان خواب و بیداری را به جلو و یا عقب بیندازد.
مطالعات زیادی که در زمینه حساسیت چرخه سیرکادین انسان انجام شده نشان می دهند که این نوع درمان بسیار تاثیر گذار است. سلول های گانگلیونی شبکیه چشم انسان دارای فوتوپیگمنت هایی است که به نور آبی حساس هستند. این نوع سلول ها مستقیما به دستگاه عصبی مرکزی رفته و تاثیر نور را بر سیستم عصبی مرکزی اعمال می کنند.
در حال حاضر محصولاتی که برای درمان های نوری استفاده می شوند، به چهار گروه تقسیم می شوند:
جعبه های نوری Light box
رایج ترین وسیله ای است که در درمان های نوری استفاده میشود. این جعبه چندین تیوب را در خود جای میدهد که نور روشنی را ایجاد میکند. بر روی یک میز قرار می گیرد و می توان آن را به پریز برق وصل کرد.
در طول جلسه درمان، شما مجبورید که فاصله معینی را با جعبه نوری حفظ کنید. این فاصله حدود 18 تا 24 اینچ است. در واقع نیازی به نگاه کردن مستقیم به نور نیست. تنها لازم است صورت خود را در جهت نور قرار دهید.
هم چنین شما قادر هستید که فعالیت های دیگری را در طول جلسه انجام دهید. بهتر است که به یک کاغذ نگاه کرده و یا به خواندن مطلبی مشغول شوید. زیرا در این صورت نور راحت تر توسط چشم دریافت می شود و در کنترل ریتم خواب وبیداری موثر است.
مدل های قدیمی تر باکس های نوری 2500 تا 5000 lux نور را استفاده می کرد. Lux معیار اندازه گیری برای میزان دریافت نور توسط چشم ما می باشد. این جلسات می توانند 2-3 ساعت به طول بینجامند. امروزه بسیاری از باکس های نوری از 10000lux استفاده می کنند. این میزان نور باعث می شود استفاده از این باکس ها در هر جلسه به میزان 15 تا 30 دقیقه کافی باشد.
بیش از یک جلسه در روز ممکن است مورد نیاز باشد. البته بستگی به نوع فیزیولوژی بدن، نیاز شخص و میزان نور متفاوت است. کلیدی ترین نکته این است که در ساعت مناسبی از روز و به میزان مناسبی استفاده شود. بستگی به نوع ناهنجاری خوابی دارد که شخص به آن مبتلا می باشد.
مدل های جدیدتر از آن ها بر روی طول موج های ویژه ای از نور متمرکز هستند.
لامپ های رو میزی Desk lamps
این نوع نیز همان اهداف را دنبال می کند فقط تفاوت آن در این است که مشابه ظاهر یک لامپ ساده است.
Light Visor
این نوع از منبع نور قابل پوشیدن روی سر است و بر روی چشم ها قرار می گیرد. طوری ساخته شده که شما می توانید در طول جلسات درمانی با آن راه بروید و حتی به کارهای دیگر مشغول شوید. قدرت نوری visit light از ۳۰۰ تا ۱۵۰۰ luxتغییر می کند.
Dawn Simulator
در طول یک مدت زمان خاص اتاق تاریک به یک اتاق روشن تبدیل میشود. این پروسه در واقع طلوع خورشید را تقلید می کند. بعضی از مردم ممکن است تصور کنند این عمل در بیدار شدن آن ها هنگام صبح کمک کننده است. هم چنین مدل هایی مشابه، غروب خورشید را نیز تقلید می کنند.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.