تکنیک چراغ گاز یا gaslighting یک آزار عاطفی و دستکاری روانی است که باعث می شود فرد واقعیت، خاطرات، غرایز و در نهایت سلامت عقل خود را زیر سوال ببرد. یک فرد برای به دست آوردن قدرت و کنترل، که از عناصر کلاسیک سوء استفاده است، ممکن است از این روش استفاده کند. تکنیک چراغ گاز اغلب در رابطه با شریک زندگی رخ می دهد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد علائم، مثالها، و انواع تکنیک چراغ گاز، نحوه پاسخگویی و نحوه دریافت کمک، ادامه مطلب را بخوانید.
این اصطلاح از کجا می آید؟
اصطلاح «چراغ گاز» از نمایشنامه ای در سال سال 1938 به همین نام می آید که در آن شوهری به طور مخفیانه لامپ های گازی را کم نور می کرد و باعث می شد همسرش واقعیت خود را زیر سوال ببرد و او را به سمت جنون سوق دهد تا بتواند بر ارثش کنترل داشته باشد.
علائم چراغ گاز
این امر بسیار تدریجی در طول زمان اتفاق می افتد، بنابراین اثرات رفتار معمولاً فوری نیست.
برخی از علائم رایج عبارتند از:
شک و تردید قابل توجه به خود و مکرراً خود را زیر سوال میبرید
ایجاد احساس دیوانگی، حساس بودن یا اشتباه کردن
به تصمیمات دیگران بیشتر از تصمیمات خود اعتماد دارید
احساس سردرگمی، انزوا و افسردگی میکنید
عذرتراشی یا بهانه آوردن برای رفتار شریک زندگی
عمیقاً احساس می کنید که چیزی درست نیست
چراغ گاز همچنین می تواند به عنوان نوعی ناهماهنگی شناختی، یا داشتن دو باور در یک زمان که مناسب نیستند، ظاهر شود. که باعث ایجاد احساسات شدید سردرگمی، غرق شدن، اضطراب و ناراحتی می شود.
نمونه هایی از روش چراغ گاز
چراغ گاز یک رفتار توهین آمیز ظریف و خرابکارانه است که ممکن است سال ها در روابط طولانی مدت ادامه داشته باشد. یکی از راه های تشخیص آن مشاهده الگوهای رفتاری در طول زمان است. در زیر چند نمونه آورده شده است:
دروغ گویی
مردم برای پنهان کردن حقیقت دروغ می گویند، اما با چراغ گاز، واقعیت فرد دیگری را نیز دستکاری می کند و آنها را از تعادل خارج می کند.
مثالها عبارتند از:
“من این کار را نکردم.”
“من هرگز این را نمی گویم.”
“شما هرگز آن پیامک ها را در تلفن من ندیدید.”
بی اعتبار کردن
افرادی که با چراغ گاز دیگران را با ساختن داستان های نادرست از چیزهایی که گفته شده یا گفته نشده بدنام می کنند. یا دیگران را متقاعد میکنند که شریکشان دیوانه است، که اگر قربانیان در مورد آزار صحبت کنند، بقیه فکر کنند شریک زندگیشان دیوانه است.
مثالها عبارتند از:
“تو دیوانه ای.”
“هیچ کس حرفهایت را باور نخواهد کرد.”
“آنها گفتند که تو را دوست ندارند.”
بی اهمیت جلوه دادن
افرادی که از روش چراغ گاز استفاده میکنند، احساسات یک فرد را برای به دست آوردن قدرت، بی اهمیت جلوه می دهند یا به حداقل می رسانند.
مثالها عبارتند از:
“آرام باش.”
“از واکنش افراطی دست بردار.”
“چقدر شلوغش میکنی.”
دریغ کردن
اشخاصی که چراغ گاز را به کار میگیرند ممکن است در رابطه چیزی را از شما دریغ کنند. که میتواند شامل چرخه ای از محبت کردن و سپس خودداری از محبت، رابطه جنسی، تعارف، پول، یا حتی جشن گرفتن مناسبت های خاص باشد.
این چرخه باعث سردرگمی و ناهماهنگی شناختی می شود و ممکن است به طور متناوب سیستم پاداش را در مغز شریکی که در حال آسیب از تکنیک چراغ گاز است فعال کند. الگوی تقویت متناوب بخشی از تروما باندینگ است.
منحرف کردن
کسی که از ابزار روش تکنیک چراغ گاز استفاده میکند سوژه را تغییر می دهد تا توجه را از رفتار خود منحرف کند. آنها ممکن است وانمود کنند که نمی فهمند، مکالمه را قطع می کنند یا تلفن را قطع می کنند.
مثالها عبارتند از:
“بس است!”
“حرفت درست نیست.”
“از کجا چنین ایده دیوانه کننده ای پیدا کردی؟”
کلیشه سازی
افرادی که از چراغ گاز استفاده می کنند از کلیشه ها و آسیب پذیری ها، به ویژه در رابطه با عدم تعادل قدرت با توجه به نژاد، مذهب، سن، جنسیت، جنسیت و ملیت سوء استفاده می کنند.
یک مطالعه نشان داد که زنان، اقلیت‌ها، مهاجران و گروه‌های طردشده به‌ویژه در برابر کلیشه‌هایی که ممکن است آنها را ناپایدار به نظر برسانند، آسیب‌پذیر هستند.
معکوس کردن سرزنش
شخصی که چراغ گاز را اعمال میکند برای فرار از مسئولیت، تقصیر را به گردن دیگران می اندازد.
مثالها عبارتند از:
“همش تقصیرتوست!”
“اگر تو من را ناراحت نمی کردی، من کارم را خراب نمی کردم.”
“ببین که منو مجبور کردی چیکار کنم!”
انواع چراغ گاز
روش چراغ گاز یک الگوی موذیانه کنترل است، و در حالی که اغلب در روابط صمیمی رخ می دهد، می تواند در بسیاری از زمینه های دیگر نیز رخ دهد.
روابط زوجین
چراغ گاز به جنسیت اختصاصی ندارد، اما برخی از محققان نشان می‌دهند که در روابط مردان بیشتر این روش را اعمال میکنند و زنان بیشتر آن را تجربه میکنند.
روابط کودک و والدین
پدیده چراغ گاز اغلب یک رفتار آموخته شده است که کودکان ابتدا در خانه تجربه می کنند. چراغ گاز می تواند در سیستم خانواده، بین فرزندان و والدین رخ دهد.
روابط درمانگر
هنگامی که قربانیان این روش به دنبال درمان هستند، ممکن است توسط ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی به آنها گفته شود که:
“همه اینها در ذهن توست.”
“هیچ مشکلی نداری.”
“تو فقط شلوغش میکنی.”
چراغ گاز نژادی
گاز لایتینگ نژادی شامل همان اصول دستکاری روانی در پدیده چراغ گاز در بین زوجین است. این امر از طریق تداوم روایت‌های نادرست یا نادیده گرفته شده درباره واقعیت و تجربیات گروه‌های نژادی مختلف به نفع قدرت مسلط انجام میشود.
روش چراغ گاز سیاسی
این روش می تواند یک استراتژی سیاسی باشد. که شامل دستکاری حس واقعیت برای تقویت قدرت و جستجوی تسلط سیاسی است، در حالی که از تاکتیک های چراغ گاز برای تضعیف ادراک حریف استفاده می کند.
نحوه برخورد
هنگام مواجهه با چراغ گاز، تعیین مرزها و حفظ آرامش، قاطعیت و منفعل نبودن میتواند مفید باشد.
پیشنهاداتی برای راه های پاسخگویی در زیر آورده شده است:
“من آن را متفاوت تجربه کردم.”
“می توانم درک کنم که دیدگاه شما متفاوت است، اما من چنین چیزی را تصور نمی کنم.”
“فهمیدم که شما فقط شوخی می کردید، اما چیزی که گفتید آزاردهنده بود.”
“می‌خواهم استراحت کنم، چون احساس نمی‌کنم شنیده می‌شوم. می‌توانیم بعداً دوباره درباره این موضوع صحبت کنیم.”
“می دانم که شما هم احسا، اما احساسات من نیز معتبر هستند.”
کمک گرفتن
هنگامی که رفتار چراغ گاز توهین آمیز می شود، ضروری است که به دنبال کمک باشید.
اگر مشکوک هستید که با شما بدرفتاری می شود، یادداشت افکارتان میتواند کمک کند تا وضوح و شواهدی از رفتار به دست آورید.
همچنین ممکن است صحبت با افرادی که در جامعه خود به آنها اعتماد دارید، یا با متخصصان سلامت روانی که با آنها ارتباط دارید برای به دست آوردن حمایت، مهارت های مقابله، و در صورت نیاز، تروما درمانی صحبت کنید.
خلاصه
چراغ گاز یک دستکاری روانشناختی مکرر است که باعث می شود فرد واقعیت، غرایز، احساسات و حتی سلامت عقل خود را زیر سوال ببرد. اغلب در روابط زوجین پیدا میشود، اما می تواند در روابط خانوادگی، مطب و محیط های سازمانی نیز رخ دهد.
تکنیک چراغ گاز می تواند به صورت دروغ گفتن، بی اعتبار کردن، سرزنش کردن، بی اهمیت جلوه دادن، دریغ کردن، یا منحرف کردن ظاهر شود.
حرف آخر
چراغ گاز نوعی سوء استفاده ظریف و تدریجی است. می تواند باعث شود که شما احساس خارج از کنترل بودن و انزوا کنید. جستجوی کمک برای تأیید واقعیت میتواند برای غلبه بر تأثیر این پدیده ضروری باشد. مشورت با متخصص سلامت روان برای مدیریت رفتار چراغ گاز یا gaslighting در روابط خود را در نظر بگیرید.
منابع:
- Thomas L. “Gaslight” and gaslighting. Lancet Psychiatry. 2018;5(2):117-118. doi:10.1016/S2215-0366(18)30024-5
- National Domestic Violence Hotline. What is gaslighting?.
- Vaidis DC, Bran A. Respectable challenges to respectable theory: cognitive dissonance theory requires conceptualization clarification and operational tools. Front Psychol. 2019;10:1189. doi:10.3389/fpsyg.2019.01189
- Sweet PL. The sociology of gaslighting. Am Sociol Rev. 2019;84(5):851-875. doi:10.1177/0003122419874843
- Logan MH. Stockholm syndrome: held hostage by the one you love. Violence and Gender. 2018;5(2):67-69. doi:10.1089/vio.2017.0076
- https://www.verywellhealth.com/signs-of-gaslighting-5219024
- Foundation for Post-Traumatic Healing and Complex Trauma Research. Medical and mental health gaslighting and iatrogenic injury.
- Davis A, Ernst R. Racial gaslighting. Politics, Groups, and Identities. 2017;7(4):761-774. doi:10.1080/21565503.2017.1403934
- Ahern K. Institutional betrayal and gaslighting: why whistle-blowers are so traumatized. Journal of Perinatal & Neonatal Nursing. 2018;32(1):59-65. doi:10.1097/JPN.0000000000000306
- National Domestic Violence Hotline. A deeper look into gaslighting.
درباره نویسنده
موژان پارسا پژوهشگر ارشد توان‌بخشی شناختی دانشگاه شهید بهشتی و همکار قطب عصب روان‌شناسی شناختی کشور است. جریان اصلی تحقیقات وی اختلالات عصب تحولی و به طور خاص متمرکز بر اوتیسم می باشد.