بررسی اجمالی: ضربه مغزی
آسیب مغزی تروماتیک یا ضربه مغزی معمولاً در اثر ضربه یا تکان شدید به سر یا بدن ایجاد می شود. جسمی که از بافت مغز می گذرد، مانند گلوله یا تکه جمجمه، می تواند باعث آسیب مغزی شود.
آسیب تروماتیک مغزی خفیف ممکن است به طور موقت بر سلول های مغز تأثیر بگذارد. آسیب جدی تروماتیک مغزی می تواند منجر به کبودی، پارگی بافت ها، خونریزی و سایر آسیب های فیزیکی به مغز شود. این آسیب ها می تواند منجر به عوارض طولانی مدت یا مرگ شود.
علائم ضربه مغزی
ضربه مغزی می تواند اثرات فیزیکی و روانی گسترده ای داشته باشد. برخی از علائم ممکن است بلافاصله پس از رویداد آسیب زا ظاهر شوند. در حالی که برخی دیگر ممکن است روزها یا هفته ها بعد ظاهر شوند.
علائم و نشانه های آسیب خفیف
ضربه مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
علائم فیزیکی
- سردرد
- حالت تهوع یا استفراغ
- خستگی یا خواب آلودگی
- مشکلات در گفتار
- سرگیجه یا از دست دادن تعادل
مشکلات حسی
- تاری دید
- صدای زنگ در گوش
- طعم بد در دهان یا تغییر در توانایی بویایی
- حساسیت به نور یا صدا
شناختی، رفتاری یا ذهنی
- از دست دادن هوشیاری برای چند ثانیه تا چند دقیقه
- بدون از دست دادن هوشیاری اما حالت گیج شدن یا سرگردانی
- مشکلات حافظه یا تمرکز
- تغییرات خلقی یا نوسانات خلقی
- احساس افسردگی یا اضطراب
- مشکل در خوابیدن
- خوابیدن بیش از حد معمول
ضربه مغزی متوسط تا شدید
صدمات تروماتیک مغزی متوسط تا شدید می تواند شامل هر یک از علائم و نشانه های آسیب خفیف باشد. همچنین این علائم باشد که ممکن است در اولین ساعات تا چند روز پس از آسیب سر ظاهر شوند:
علائم فیزیکی
- از دست دادن هوشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت
- سردرد مداوم یا سردردی که بدتر می شود
- استفراغ مکرر یا حالت تهوع
- تشنج یا گشاد شدن یک یا هر دو مردمک چشم
- مایعات شفافی که از بینی یا گوش خارج می شوند
- ناتوانی در بیدار شدن از خواب
- ضعف یا بی حسی در انگشتان دست و پا
- از دست دادن هماهنگی
نشانه های شناختی یا ذهنی
- سردرگمی عمیق
- تحریک، جنگ طلبی یا سایر رفتارهای غیرعادی
- لکنت زبان
- کما و سایر اختلالات هوشیاری
ضربه مغزی در کودکان
نوزادان و کودکان خردسال مبتلا به آسیب های مغزی ممکن است نتوانند سردرد، مشکلات حسی، گیجی و علائم مشابه را بیان کنند. در کودکی با آسیب مغزی تروماتیک، ممکن است این علائم را مشاهده کنید:
- تغییر در عادات غذایی
- تحریک پذیری غیرمعمول یا آسان
- گریه مداوم
- تغییر در توانایی توجه
- تغییر در عادات خواب
- تشنج
- خلق و خوی غمگین یا افسرده
- خواب آلودگی
- از دست دادن علاقه به اسباب بازی ها
- فعالیت های مورد علاقه
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا فرزندتان ضربه ای به سر یا بدنتان خورده است که باعث نگرانی شما می شود یا باعث تغییرات رفتاری می شود، همیشه به پزشک مراجعه کنید.
در صورت وجود هر گونه علائم آسیب مغزی پس از ضربه اخیر یا سایر آسیب های تروماتیک به سر، به دنبال مراقبت های پزشکی اورژانسی باشید. اصطلاحات “خفیف”، “متوسط” و “شدید” برای توصیف اثر آسیب بر عملکرد مغز استفاده می شود. آسیب خفیف به مغز هنوز یک آسیب جدی است که نیاز به توجه سریع و تشخیص دقیق دارد.
علل ضربه مغزی
معمولاً در اثر ضربه یا سایر آسیب های تروماتیک به سر یا بدن ایجاد می شود. میزان آسیب می تواند به عوامل مختلفی از جمله ماهیت آسیب و نیروی ضربه بستگی داشته باشد. وقایع متداول که باعث آسیب تروماتیک مغزی می شود شامل موارد زیر است:
سقوط. افتادن از تخت یا نردبان، پایین آمدن از پله ها، در حمام و سایر زمین خوردن ها به طور کلی شایع ترین علت آسیب مغزی تروماتیک، به ویژه در بزرگسالان مسن تر و کودکان خردسال است.
تصادفات مربوط به وسیله نقلیه. برخورد خودروها، موتورسیکلت ها یا دوچرخه ها – و عابران پیاده درگیر در چنین تصادفاتی – یکی از علل شایع آسیب های مغزی است.
خشونت. جراحات ناشی از شلیک گلوله، خشونت خانگی، کودک آزاری و سایر تجاوزات از علل شایع هستند. سندرم کودک تکان دهنده یک آسیب مغزی تروماتیک در نوزادان است که در اثر تکان دادن شدید ایجاد می شود.
آسیب های ورزشی. آسیب های مغزی ممکن است در اثر آسیب های ناشی از تعدادی از ورزش ها از جمله بوکس، فوتبال، بیس بال، چوگان، اسکیت بورد، هاکی و سایر ورزش های شدید ایجاد شود. اینها به ویژه در جوانی رایج است.
انفجار و سایر جراحات جنگی. انفجار یکی از علل شایع آسیب مغزی تروماتیک در پرسنل نظامی فعال است. اگرچه چگونگی ایجاد آسیب هنوز به خوبی شناخته نشده است، بسیاری از محققان بر این باورند که موج فشاری که از مغز می گذرد به طور قابل توجهی عملکرد مغز را مختل می کند.
آسیب مغزی تروماتیک نیز در اثر زخم های نافذ، ضربات شدید با ترکش به سر و سقوط یا برخورد بدن با اشیاء به دنبال انفجار ایجاد می شود.
عوامل خطر
افرادی که بیشتر در معرض خطر آسیب مغزی هستند عبارتند از:
- کودکان، به ویژه نوزادان تا 4 ساله
- بزرگسالان جوان، به ویژه افراد بین 15 تا 24 سال
- بزرگسالان 60 سال و بالاتر
- مردان در هر گروه سنی
عوارض
عوارض متعددی می تواند بلافاصله پس از ضربه مغزی رخ دهد. صدمات شدید، خطر ابتلا به تعداد بیشتر و عوارض شدیدتر را افزایش می دهد. هوشیاری تغییر یافته آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید می تواند منجر به تغییرات طولانی مدت یا دائمی در وضعیت هوشیاری، آگاهی یا پاسخگویی فرد شود.
حالات مختلف هوشیاری عبارتند از:
کما
فردی که در کما است بیهوش است. از هرچیزی بی خبر است و قادر به پاسخگویی به هیچ محرکی نیست. این اتفاق ناشی از آسیب گسترده به تمام قسمت های مغز است. پس از چند روز تا چند هفته، فرد ممکن است از کما خارج شود یا وارد حالت نباتی شود.
حالت نباتی
آسیب گسترده به مغز می تواند منجر به حالت نباتی شود. اگرچه فرد از محیط اطراف خود بی خبر است، اما ممکن است چشمان خود را باز کند. صداهایی تولید کند، به رفلکس ها پاسخ دهد یا حرکت کند.
این امکان وجود دارد که حالت نباتی دائمی شود. اما اغلب افراد به یک حالت حداقل هوشیار پیشرفت می کنند.
حالت حداقل هوشیار
حالت حداقل خودآگاه شرایطی است که شرایط مغز به شدت تغییر یافته است. اما بیمار دارای برخی نشانه‌های خودآگاهی یا آگاهی از محیط است. گاهی اوقات یک حالت انتقالی از کما یا وضعیت نباتی به بهبودی بیشتر است.
مرگ مغزی
زمانی که هیچ فعالیت قابل اندازه گیری در مغز و ساقه مغز وجود نداشته باشد، به آن مرگ مغزی می گویند. در فردی که مرگ مغزی اعلام شده است، برداشتن وسایل تنفسی منجر به قطع تنفس و در نهایت نارسایی قلبی می شود. مرگ مغزی غیر قابل برگشت در نظر گرفته می شود.
در مقالات بعدی با عوارض ضربه مغزی بیشتر آشنا می شویم. با ما در مرکز سلامت مغز دانا همراه باشید.
منبع: Traumatic brain injury – Symptoms and causes – Mayo Clinic
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.