ریتم طبیعی روزانه بدن شما توسط ساختارهایی در مغز تنظیم می شود که به تعیین وضعیت خواب و بیداری شما کمک می کند. هر مرحله از خواب یک هدف مهم در سالم نگه داشتن مغز و بدن شما به وجود آورده است. در طول شب، مراحل خواب آرام با دوره های خواب REM (خواب) به صورت متناوب اتفاق می افتند. خواب آرام بسیار مهم است، زیرا به بازیابی بدن کمک می کند. در حالی که، خواب REM ذهن را بازیابی می کند و برای یادگیری و حافظه نیز مهم است.
ریتم شبانه روزی (ساعت فیزیولوژیکی)
برخی ساختارها و مواد شیمیایی مغز حالت خواب و بیداری را ایجاد می کنند. به عنوان مثال، مکانیسم هایی در مغز ریتم های شبانه روزی را تنظیم می کنند. (“شبانه روزی” به معنای “حدود یک روز” است) این ساعت داخلی، که به تدریج در ماه های اول زندگی ایجاد می شود، فراز و نشیب های روزانه الگوهای بیولوژیکی، از جمله دمای بدن، فشار خون و ترشح هورمون ها را کنترل می کند.
ریتم های شبانه روزی باعث می شود که میل مردم به خواب بین نیمه شب تا سپیده دم و در حد متوسط در بعد از ظهر شدیدتر باشد. در یک مطالعه، محققان به گروهی از افراد دستور دادند 24 ساعت بیدار بمانند. جای تعجب نیست که بسیاری از افراد علیرغم تمام تلاششان، چرت زدند. هنگامی که زمانهایی را که چرتهای غیرمترقبه رخ داده به صورت نقشه درآورده شد، قله هایی بین 2 صبح تا 4 صبح و بین 2 تا 3 بعد از ظهر مشاهده کردند.
بیشتر آمریکایی ها در طول شب بخاطر ریتم های شبانه روزی خود می خوابند، اما، در جوامعی که خواب نیمروزی یک امر عادی است، افراد می توانند با یک ساعت و یا دو ساعت خواب بعد از ظهر در روزهای کاری و خواب کمتری در شب، به نیاز روزانه بدن خود پاسخ دهند.
نور: قرار گرفتن در معرض نور در زمان مناسب، به حفظ ساعت شبانه روزی در برنامه زمانی صحیح کمک می کند. درحالیکه، تغییر دوره خواب و بیداری در زمان اشتباه می تواند چرخه خواب و بیداری را به زمان های نامناسب تبدیل کند.
اختلالات ریتم شبانه روزی و مشکلات خواب که تا 90٪ از افراد نابینا را تحت تأثیر قرار می دهد، اهمیت نور را در الگوهای خواب / بیداری نشان می دهد.
زمان. همانطور که فرد ساعتها را چک می کند، برنامه های کاری را دنبال می کند و خواستار آن می شود که بدن برای انجام برخی کارها و وقایع اجتماعی هوشیار باشد، فشار شناختی برای انجام برنامه وجود دارد.
ملاتونین سطح ملاتونین بعد از طلوع آفتاب شروع به بالا رفتن می کند. این هورمون باعث خواب آلودگی می شود و دانشمندان معتقدند که چرخه های حساس به نور روزانه به حفظ چرخه خواب / بیداری کمک می کند.
خواب آرام (خواب غیر REM)
دانشمندان خواب را به دو دسته اصلی تقسیم می کنند:
1. خواب آرام یا خواب غیر REM
2. خواب دیدن یا خواب REM
متخصصان خواب، خواب آرام یا غیر REM را “مغز بی حرکت” در بدن متحرک خوانده اند. “در این مرحله، تفکر و بیشتر عملکردهای بدن کند می شود، اما حرکت هنوز هم ممکن است رخ دهد.
رفتن به خواب آرام
به موازات خواب در الگوهای موج مغز در شروع خواب غیر REM تغییر ایجاد می شود. هنگامی که شما بیدار هستید، میلیارد ها سلول مغز با ارسال تکانه های الکتریکی به یکدیگر، اطلاعات حسی را دریافت و تجزیه و تحلیل می کنند.
اگر کاملاً بیدار باشید، یک EEG مجموعه ای از فعالیت های نامنظم و آشفته را ثبت می کند. هنگامی که چشمان شما بسته شد و مغز دیگر ورودی بینایی را دریافت نکند، امواج مغزی با الگویی ثابت و ریتمیک در حدود 10 سیکل در ثانیه ایجاد می شوند. الگوی موج آلفا، مشخصه آرامش در حالت بیداری است.
طبق تحقیقات انجام شده، انتقال به خواب آرام، سریع است که می تواند کاملا شبیه به چرخاندن سوئیچ باشد – یعنی شما بیدار هستید (روشن است) یا در خواب هستید (خاموش شوید).
مگر اینکه چیزی روند کار را مختل کند، شما سه مرحله خواب را طی خواهید کرد.
سه مرحله خواب آرام (غیر REM)
مرحله N1
در انتقال از حالت بیداری به خواب سبک، شما در مرحله N1 خواب قرار دارید که تقریباً پنج دقیقه طول می کشد. در EEG، امواج غالب مغز به چهار تا هفت سیکل در ثانیه کند می شوند، الگویی به نام امواج تتا. دمای بدن شروع به کاهش می کند، عضلات شل می شوند و چشم ها اغلب به آرامی از یک طرف به سمت دیگر حرکت می کنند.
افراد در مرحله N1 خواب آگاهی از محیط اطراف خود را از دست می دهند، اما به راحتی بیدار می شوند. با این حال، همه خواب مرحله N1 را به همان روش تجربه نمی کنند: در صورت بیدار شدن، ممکن است یک نفر خواب آلودگی را به خاطر آورد، در حالی که دیگری ممکن است حالت خواب را توصیف کند.
مرحله N2
این مرحله 10 تا 25 دقیقه طول می کشد. ضربان قلب و تنفس شما کندتر از حالت بیداری است. فعالیت الکتریکی مغز شما نامنظم است. هنگامی که امواج مغزی تقریباً نیم ثانیه یا طولانی تر می شوند، امواج بزرگ و آهسته با فعالیتی به نام اسپیندل ها، در هم می آمیزند. دانشمندان بر این باورند که وقتی اسپیندل اتفاق می افتد، مغز کاملا از اطلاعات خارجی جدا می شود.
ردیابی EEG الگویی را به نام K-Complex نیز نشان می دهد، که دانشمندان فکر می کنند نوعی سیستم هوشیاری داخلی است که شما را در صورت لزوم از خواب بیدار می کند. کمپلکس های K می توانند با صداهای خاصی یا سایر محرکهای خارجی یا داخلی تحریک شوند. اگر نام شخص را در مرحله خواب N2 زمزمه کنید یک مجموعه K در EEG ظاهر می شود. تقریباً نیمی از شب را در مرحله N2 می گذرانید.
مرحله N3 (خواب عمیق یا خواب آهسته)
سرانجام، امواج مغزی بزرگ و آهسته به نام موجهای دلتا به یک ویژگی مهم در EEG تبدیل می شوند و شما به خواب عمیق می روید. تنفس منظم تر می شود. فشار خون افت می کند و نبض تا حدود 20٪ تا 30٪ پایین تر از سرعت آن در حالت بیداری می باشد. مغز نسبت به محرکهای خارجی کمتر واکنش نشان می دهد و بیدار شدن در این مرحله از خواب را دشوار می کند.
به نظر می رسد خواب عمیق زمانی برای تجدید و ترمیم بدن است.
جریان خون کمتر به سمت مغز شما هدایت می شود. در آغاز این مرحله، غده هیپوفیز هورمون رشد را آزاد می کند که باعث تحریک رشد بافت و ترمیم عضلات می شود. محققان همچنین کشف کرده اند که این احتمال وجود دارد که خواب عمیق به بدن کمک کند تا از خود در برابر عفونت محافظت کند.
از مراحل سبک تر خواب به مراحل عمیق تر می روید و بخش بیشتری از زمان خواب را در آن میگذرانید. این نشان می دهد که خواب عمیق نقش مهمی در بازیابی هوشیاری دارد و نقش اساسی را در عملکرد بهینه شخص دارد.
خواب REM
رؤیا دیدن در هنگام خواب REM (حرکت سریع چشم) اتفاق می افتد، که به عنوان “مغز فعال در بدن فلج” توصیف شده است. مغز شما در حال فعالیت، تفکر و خواب است، همانطور که چشمان شما به سرعت و پشت پلک بسته حرکت می کند، دمای بدن شما بالا می رود، فشار خون افزایش می یابد و ضربان قلب و تنفس شما تا سطح روز سرعت می یابد. سیستم عصبی سمپاتیک، که واکنش جنگ یا گریز را ایجاد می کند، دو برابر حالت بیداری فعال است. با وجود تمام این فعالیت ها، بدن شما به سختی حرکت می کند. عضلات لازم برای تنفس یا حرکت چشم آرام نیستند.
نقش خواب REM
همانطور که خواب عمیق بدن شما را بازیابی می کند، دانشمندان معتقدند که رؤیا دیدن ذهن شما را احیا می کند، شاید تا حدودی با کمک به پاک کردن اطلاعات بی ربط.
مطالعاتی درباره توانایی دانش آموزان در حل معمای پیچیده شامل اشکال انتزاعی نشان می دهد که مغز، اطلاعات را در طول شب پردازش می کند. دانش آموزانی که بعد از دیدن پازل خواب خوبی داشتند، خیلی بهتر از کسانی که از آنها خواسته شده است فوراً معما را حل کنند، عمل کردند.
مطالعات قبلی نشان می دهد خواب REM یادگیری و حافظه را تسهیل می کند. افراد آزمایش کردند تا بدانند که به چه دلیل بعد از خواب شبانه نمره آن ها بهبود یافته است. اگر آنها در معرض بیداری های دوره ای قرار بگیرند که باعث می شود از خواب REM محروم بمانند، عملکرد خوب آنها در کسب نمرات بهتر از بین می روند.
در مقابل، اگر از خواب عمیق همان تعداد دفعات از خواب بیدار شوند، پیشرفت در نمرات بی تأثیر می ماند. این یافته ها ممکن است به شما توضیح دهد که چرا دانش آموزانی که تمام شب بیدار هستند، معمولاً اطلاعات ناقص تری نسبت به همکلاسی هایی که خواب می بینند، دارند.
حدود 3-5 بار در شب یا تقریباً در هر 90 دقیقه، خواب REM ایجاد می شود.
اولین قسمت معمولاً فقط چند دقیقه طول می کشد، اما زمان REM به تدریج در طول شب افزایش می یابد. آخرین دوره خواب REM ممکن است نیم ساعت به طول انجامد.
اگر از خواب REM محروم شده باشید، شب بعدی زودتر وارد این مرحله می شوید و سهم بالاتری از زمان خواب را در آن می گذرانید – پدیده ای به نام بازگشت مجدد REM.
معماری خواب
در طول شب، یک خواب معمولی بین مراحل مختلف خواب در یک الگوی نسبتاً قابل پیش بینی اتفاق می افتد، که بین REM و خواب غیر REM متناوب است. هنگامی که این مراحل بر روی یک نمودار، به نام یک hypnogram ترسیم می شوند، سطوح مختلف شبیه به نقاشی از یک افق شهری است. کارشناسان خواب این الگوی را “معماری خواب” می نامند.
در یک بزرگسال جوان، معماری خواب معمولی شامل چهار یا پنج دوره متناوب خواب غیر REM و REM است. بیشترین خواب عمیق در نیمه اول شب رخ می دهد.
کنترل بسیاری از ویژگی های معماری خواب در ساقه مغز قرار دارد، منطقه ای که همچنین تنفس، فشار خون و ضربان قلب را کنترل می کند. فعالیت نوسان در سلولهای عصبی و پیام رسانهای شیمیایی تولید شده به نظر می رسد زمان بیداری، برانگیختگی و تغییر 90 دقیقه ای که بین خواب REM و غیر REM اتفاق می افتد را هماهنگ می کند.
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
منبع:
helpguide.org
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.