زوال عقل
زوال عقل به معنی از دست دادن عملکردهای شناختی است. برای مثال، تفکر -به خاطر سپردن و استدلال- به حدی است که در زندگی و فعالیت های روزمره فرد اختلال ایجاد می کند. برخی از افراد مبتلا به زوال عقل نمی توانند احساسات خود را کنترل کنند. ممکن است شخصیت آنها تغییر کند. شدت دمانس از خفیف‌ترین مرحله، زمانی که تازه شروع به تأثیرگذاری بر عملکرد فرد می‌کند. تا شدیدترین مرحله، زمانی که فرد باید برای فعالیت‌های اساسی زندگی کاملاً به دیگران وابسته باشد، متغیر است. زوال عقل با بالا رفتن سن افراد شایع تر است. حدود یک سوم افراد 85 ساله یا بالاتر ممکن است به نوعی زوال عقل مبتلا باشند. اما بخشی طبیعی از فرآیند پیری نیست. بسیاری از مردم تا دهه 90 زندگی خود و بعد از آن بدون هیچ نشانه ای از زوال عقل زندگی می کنند.
چه چیزی باعث زوال عقل می شود؟
علل آلزایمر و زوال عقل های مرتبط با آن می تواند بسته به نوع تغییرات مغزی که ممکن است رخ دهد، متفاوت باشد. تحقیقات نشان داده است که برخی از تغییرات در مغز با اشکال خاصی از زوال عقل مرتبط است. در بیشتر موارد، علل زمینه ای ناشناخته است. جهش های ژنتیکی نادر ممکن است در تعداد نسبتا کمی از افراد باعث زوال عقل شود. اگرچه هیچ پیشگیری اثبات شده ای وجود ندارد. به طور کلی، داشتن یک سبک زندگی سالم ممکن است به کاهش عوامل خطر مرتبط با این بیماری ها کمک کند.
انواع مختلف زوال عقل چیست؟
اختلالات و عوامل مختلفی در ایجاد زوال عقل نقش دارند. اختلالات نورودژنراتیو منجر به از دست دادن پیشرونده و غیر قابل برگشت نورون ها و عملکرد مغز می شود. در حال حاضر هیچ درمانی برای این بیماری ها وجود ندارد.
پنج نوع رایج زوال عقل عبارتند از:
- بیماری آلزایمر: شایع ترین تشخیص زوال عقل در میان افراد مسن است. این بیماری در اثر تغییراتی در مغز، از جمله تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها، معروف به پلاک‌های آمیلوئید و تاو ایجاد می‌شود.
- دمانس فرونتوتمپورال: شکل نادری از زوال عقل است که بیشتر در افراد کمتر از 60 سال رخ می دهد. این دمانس با مقادیر یا اشکال غیرطبیعی پروتئین‌های تاو و TDP-43 مرتبط است.
- زوال عقل لووی: نوعی زوال عقل ناشی از رسوب غیرطبیعی پروتئین آلفا سینوکلئین به نام اجسام لویی است.
- زوال عقل عروقی: نوعی زوال عقل ناشی از شرایطی است که به عروق خونی مغز آسیب می رساند. همچنین ممکن است جریان خون و اکسیژن به مغز را قطع می کند.
- زوال عقل مختلط، ترکیبی از دو یا چند نوع زوال عقل است.
دمانس مختلط چیست؟
معمولا افراد مبتلا به دمانس بیش از یک شکل از این مشکل را دارند. به عنوان مثال، بسیاری از افراد مبتلا به دمانس هم بیماری آلزایمر و هم دمانس عروقی دارند. محققانی که مطالعات کالبد شکافی انجام داده‌اند، مغز افراد مبتلا به زوال عقل را بررسی کرده‌اند. پیشنهاد کرده‌اند که اکثر افراد ۸۰ ساله و بالاتر احتمالاً به زوال عقل مختلط ناشی از ترکیبی از تغییرات مغزی مرتبط با بیماری آلزایمر، فرآیندهای مرتبط با بیماری عروقی یا بیماری‌های عروقی مبتلا هستند. چگونه فرآیندهای بیماری زمینه‌ای در زوال عقل مختلط شروع شده و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. دستاوردهای دانش بیشتر در این زمینه به محققان کمک می کند تا این شرایط را بهتر درک کنند. تا استراتژی های پیشگیری و درمان شخصی تر را توسعه دهند.
سایر شرایطی که باعث علائم شبه زوال عقل می شوند را می توان با درمان متوقف کرد یا حتی معکوس کرد.
برای مثال، هیدروسفالی فشار طبیعی، تجمع غیرطبیعی مایع مغزی نخاعی در مغز، اغلب با درمان برطرف می‌شود. علاوه بر این، شرایط پزشکی مانند استرس، اضطراب، افسردگی و هذیان می تواند باعث مشکلات جدی حافظه شود که شبیه زوال عقل است. و همچنین عوارض جانبی برخی داروها نیز ممکن است منجر به زوال عقل گردد. محققان همچنین بسیاری از شرایط دیگر را شناسایی کرده اند که می توانند باعث زوال عقل یا علائم شبه زوال عقل شوند.
این شرایط عبارتند از:
- Argyrophilic grain disease: یک بیماری تحلیل برنده سیستم عصبی است که شایع بود و دیر شروع می شود.
- Creutzfeldt-Jakob disease: یک اختلال مغزی نادر است.
- Huntington’s disease: یک بیماری ارثی و پیشرونده مغزی است.
- Chronic traumatic encephalopathy: ناشی از صدمات تروماتیک مغزی مکرر می باشد.
- HIV-associated dementia: یک بیماری نادر که زمانی رخ می دهد که ویروس HIV به مغز سرایت کند.
زوال عقل چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص زوال عقل، پزشکان ابتدا ارزیابی می کنند که آیا یک فرد دارای یک بیماری زمینه ای و بالقوه قابل درمان است که ممکن است به مشکلات شناختی مرتبط باشد یا خیر. معاینه فیزیکی برای اندازه‌گیری فشار خون و سایر علائم حیاتی انجام می شود. همچنین آزمایش‌های خون و سایر مایعات برای بررسی سطوح مختلف مواد شیمیایی، هورمون‌ها و ویتامین‌ها، می‌تواند به کشف یا رد علل احتمالی علائم کمک کند. بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی فرد می تواند سرنخ های مهمی در مورد خطر ابتلا به زوال عقل ارائه دهد. سؤالات معمولی ممکن است شامل پرسیدن در مورد اینکه آیا زوال عقل در خانواده وجود دارد. چگونه و چه زمانی علائم شروع شد. تغییرات در رفتار و شخصیت، و اینکه آیا فرد از داروهای خاصی استفاده می کند که ممکن است علائم را ایجاد کند یا بدتر کند، باشد.
خلاصه مطالعه اخیر
شناسایی تعداد بهینه جلسات درمانی فردی برای افرادی که دچار زوال شناختی مرتبط با زوال عقل هستند. برای مدیریت بیماری نورودژنراتیو بسیار مهم است. فعالیت بدنی، تغذیه و فعالیت های محرک شناختی، همگی به عنوان راه های خوبی برای پیشگیری از بیماری آلزایمر و زوال عقل شناخته شده اند. افراد مسن در معرض خطر می توانند به انواع خدمات سبک زندگی از جمله رژیم های غذایی و تمرینات برای بدن و ذهن خود دسترسی داشته باشند.
نتایج جدیدترین مطالعه منتشر شده در Alzheimer’s & Dementia
مطالعه دکتر Belleville و همکارانش در دانشگاه های تولوز و هلسینکی نشان می دهد که 12 تا 14 جلسه تمام چیزی است که برای مشاهده بهبود شناخت لازم است. تا به حال، تعداد جلسات یا “دوز” مورد نیاز برای اثر مطلوب ناشناخته بوده است. Belleville، عصب‌روان‌شناس و محقق در مرکز تحقیقات مؤسسه دانشگاه Gériatrie de Montréal که وابسته به UdeM است. می‌گوید: «در مطالعات فارماکولوژیک، تمام تلاش‌ها برای تعیین دوز درمانی بهینه مورد نیاز برای مشاهده اثرات مورد انتظار انجام می‌شود. این کار به ندرت در مطالعات غیردارویی انجام می شود. به ویژه در مطالعاتی که در زمینه پیشگیری از زوال شناختی انجام می شود. جایی که اطلاعات کمی برای شناسایی این دوز در دسترس است”.
بنابراین تعیین تعداد بهینه جلسات درمانی بسیار مهم است.
“در واقع، پیشنهاد جلسات خیلی کم هیچ اثر بهبود قابل توجهی ایجاد نمی کند. اما تعداد جلسات زیاد نیز نامطلوب است زیرا این مداخلات پرهزینه هستند. آنها هم برای فردی که درمان‌ها را دنبال می‌کند، هم از نظر زمان و مشارکت، و هم برای سازمانی که این درمان‌ها را ارائه می‌دهد، پرهزینه هستند.» این مطالعه بر اساس تجزیه و تحلیل ثانویه داده‌های کارآزمایی پیشگیرانه آلزایمر چند دامنه‌ای (MAPT) است و 749 شرکت‌کننده را بررسی کرد. افراد طیف وسیعی از مداخلات را با هدف جلوگیری از زوال شناختی دریافت کردند. اینها شامل توصیه های غذایی، فعالیت بدنی و تحریک شناختی برای بهبود یا حفظ توانایی های فیزیکی و شناختی بود.
فردیت افراد مهم است
تیم Belleville خاطرنشان کرد که فردیت افراد باید هنگام تعیین دوز درمانی بهینه در نظر گرفته شود. در مطالعه خود، محققان اثرات جلسات را از نظر سن، جنسیت، سطح تحصیلات و وضعیت شناختی و جسمانی هر شرکت کننده ارزیابی کردند. سپس رابطه بین “دوز” دریافتی هر کدام و بهبود شناختی آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج اصلی افزایش با دوز و به دنبال آن اثر پلاتو پس از 12 تا 14 جلسه را نشان می دهد. به عبارت دیگر، برای مشاهده اثر به دوز کافی نیاز دارید. اما ارائه بیش از 12 تا 14 جلسه درمان به معنای نتایج بهتر نیست. با این حال، شرکت‌کنندگانی که سطح تحصیلات پایین‌تری داشتند یا عوامل خطرزای بیشتری برای ضعف داشتند، از جلسات بیشتری بهره بردند.
نتیجه گیری؟
به گفته محققان، شناسایی و هدف قرار دادن دوز بهینه و سفارشی کردن درمان برای هر فرد مهم است. “دوز” نه تنها جزء مهم مداخلات رفتاری است، بلکه می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در مواقعی که زمان و هزینه محدود است ارائه دهد. به آژانس‌های سلامت عمومی کمک می‌کند تا برنامه‌های پیشگیری موثری را توسعه دهند و راهنمایی‌هایی را به افراد مسن و پزشکان ارائه دهند.
منبع: Dementia: How to Prevent Cognitive Decline – Neuroscience News
What Is Dementia? Symptoms, Types, and Diagnosis | National Institute on Aging (nih.gov)
درباره نویسنده
خجسته رحیمی جابری، پژوهشگر دکترای تخصصی علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز و نویسنده وب سایت انستیتو سلامت مغز دانا. زمینه کاری تخصصی ایشان مشکلات حافظه و آلزایمر است وی بیش از 20 مقاله معتبر بین المللی در این زمینه به چاپ رسانده است. می توانید پژوهش های او را در اینجا (کلیک کنید) دنبال کنید.