ما همه آنجا بوده ایم. شما به رختخواب بروید، چشمان خود را ببندید، ذهن خود را پوشانده و صبر کنید تا آگاهی از بین برود. فاصله ای بی انتها بعدا، شما از خواب بیدارشده و آماده برای چالش های روز جدیدی می شوید، اما گاهی اوقات دنیای درونی خود را خاموش نمی کنید. ذهن شما همچنان در حالت خواب به سر میبرد.
دلایل بی خوابی ممکن است خیلی زیاد باشند اما عواقب آن همیشه یکسان است: روز بعد شما خسته می شوید، احساس خواب آلودگی می کنید، به خواب می روید.تمرکز ندارید، زمان واکنش شما سرعت کمی دارد، کنترل کمتری بر روی عملکرد شناختی-احساسی دارید. خوشبختانه، خستگی برگشت پذیر است و بعد از یک یا دو شب خواب عمیق از بین می رود.
اهمیت خواب را می توان با در نظر گرفتن فرایندهای بیولوژیکی درک کرد. در شب احساس خواب آلودگی می کنیم، به طور مداوم خمیازه می کشیم تا زمانیکه پاسخ لازم را به بدنمان بدهیم، یعنی به خواب می رویم. در واقع“خستگی مغزی” اتفاق می افتد و مغز خواستار استراحت است .
پزشکان مکانیسم خواب را با ثبت امواج مغزی با استفاده از سنسورهای الکتروانسفالوگرافی (EEG) یا نوار مغز که بر روی پوست سر قرار می گیرند تعریف می کنند.
مثل سطح دریا، مغز الکتریکی ما به طور غیرمنتظره ای در حال جنبش و تلاطم است. این امواج الکتریکی، منعکس کننده لرزش های کوچک در قشر مغزی در زیر جمجمه است که توسط الکترودهای EEG ثبت می شوند. خواب با حرکات سریع چشم (REM) توسط امواج مغزی با سرعت سریع تر و دامنه کوچکترمشخص می شوند. در حالی که، خواب های غیر REM با امواج آهسته و دامنه بزرگتر مشخص می شوند.
در واقع، هرچقدر خواب عمیق تر و آرام تر، امواج کندتر و بزرگتر هستند که منعکس کننده فعالیت بی نظیر مغز، یعنی فعالیت ترمیم است.این نوسانات، که به عنوان امواج دلتا نامیده می شوند، می توانند به اندازه یک بار در هر چهار ثانیه و به سرعت 4 بار در ثانیه (یعنی در محدوده فرکانسی 0.25 تا 4 هرتز) باشند.
تخلیه نورون های منفرد در طول خواب عمیق، دوره های گسسته را نشان می دهد، بین این دوره ها سلول های عصبی، تولید هر فعالیت الکتریکی را از 300 تا 400 میلی ثانیه متوقف می کنند.چنین دوره های توقف تکراری که در سراسر قسمت های بزرگ قشر مغز هماهنگ هستند، نشانه سلولی خواب عمیق است.
میکرواسلیپ
“خواب با یک نیمه از مغز”، نشان دهنده تحقق این مفهوم است که خواب وبیداری، پدیده هایی “همه یا هیچ” نیستند. محققان خواب سال ها در این باره مطالعاتی انجام داده اند و متوجه شدند فقط به خاطر اینکه خوابید لزوما به این معنی نیست که تمام مغز شما خواب است.همچنین، حتی زمانی که بیدار می شوید، تمام مغز شما ممکن است بیدار نباشد.
دوره های کوتاهی از خواب به عنوان microsleep شناخته می شوند.این فواصل می تواند در هر کار یکنواختی رخ دهد، چه رانندگی دورهای طولانی، گوش دادن به یک سخنرانی و یا حضور در یک جلسه یکنواخت.شما در حال خواب آلودگی هستید، چشمان شما درهم می آیند، پلک ها بسته می شوند، سرتان مکررا به بالا و پایین میرود و سپس آگاهی شما از بین می رود.
آیا تا به حال در جلسه ای قرار گرفته اید، با صدای رئیس خود که چند بار نام شما را صدا زده، از خواب بیدار شده ابد؟ اگر تا به حال در این وضعیت بوده اید، ممکن است ریز خواب یا “میکرواسلیپ” را تجربه کرده باشید.
در این وضعیت عجیب و غریب آگاهی، دوره هایی از خواب اتفاق می افتد در حالی که یک فرد بیدار است، اغلب چشم آنها باز است، نشسته و یا حتی ممکن است در حال انجام یک کار باشند. برای رفع خستگی، برخی نقاط از مغز به مدت چند ثانیه در حالت بی فعالیتی و خاموشی قرار می گیرند، در حالی که بقیه مغز بیدار است. این وضعیت به نوعی شبیه یک زامبی است برای چند لحظه کوتاه. معمولا مردم نمی فهمند که این برای آنها اتفاق می افتد.
محققان به طور کامل نمی دانند که چرا برخی قسمت های مغز ما در تمام طول روز خاموش می شوند. اگر چه خستگی به نظر می رسد که یکی از علل میکرواسلیپ ها باشد اما بسیار دیده شده که حتی افرادی که خواب و استراحت کافی نیز داشته اند، این میکرواسلیپ ها را تجربه می کنند.
Microsleeps و بلایای مگا
در یک آزمایش منتشر شده در سال 2012، شرکت کنندگان که یک شب به طور کافی و مناسب خوابیده بودند، روز بعد از آنها خواسته شد که یکی از بازی ها را انجام دهند، (که ممکن است خسته کننده ترین بازی رایانه ای در جهان باشد)، ردیابی یک هدف متحرک در مانیتور با یک جوی استیک.
در طول آزمایش 50 دقیقه ای، محققان فعالیت مغز و چشم افراد را کنترل کردند. آنها متوجه شدند که مغز افراد واقعا در طول بازی کامپیوتری علاقه مفرطی به میکرواسلیپ داشت. به طور متوسط، بازیکنان بازی در طول یک ساعت، 79 اپیزود از میکرواسلیپ را تجربه کردند که هر بار حدود 1 تا 6 ثانیه به طول می انجامید.
microslip می تواند بسیار خطرناک باشد. در طول چند ثانیه ،باعث یک حادثه مرگبار میشود و متأسفانه، تعداد کمی از حوادث و تراژدی هایی که رخ می دهند، به مایکرو اسلیپ ها ربط داده می شوند.
به عنوان مثال، در سال 2016 یک تانک با سرعت بالا در لندن در یک پیچ اشتباه رانده شد؛ چرا که راننده به خواب رفته بود. این حادثه هفت نفر را کشت و 62 تن را زخمی کرد. فاجعه های دیگر مرتبط با microsleep شامل تصادف رآکتور هسته ای چرنوبیل 1986، تصادف هواپیمای ایرفرانس 447 در سال 2009 (کشته شدن تمام 228 نفر) و فاجعه قطار 2003 است.
از نظر آماری، سقوط هواپیما و مانند آن بسیار نادر است. اما به طور روزانه، بسیاری از ما هنوز در فعالیت هایی شرکت می کنیم که بدون توجه به آن می توانند منجر به مرگ و حوادث غیر قابل جبران شوند. درک بهتر microsleep می تواند به حفظ امنیت ما کمک کند.
خواب در حالت بیداری
محققان هنوز در مورد آنچه در مغز در طول microsleep اتفاق می افتد، در حال مطالعه هستند. اما یک مطالعه از سال 2015 بر روی مکانیزم های مغز در محل کار انجام شد.
در این آزمایش، افراد بعد از22 ساعت بیداری، از فعالیت مغز آن ها توسط دستگاه fMRI، تصویربرداری شد. محققان مشاهده کردند که هناگمیکه شرکت کنندگان به وضعیت میکرواسلیپ می روند، فعالیت تالاموس کاهش می یابد. این قسمت مغز، چرخه خواب و بیداری را تنظیم می کند و به عنوان یک دروازه حسی عمل می کند، اطلاعات ارسالی را به بخش های دیگر مغز برای پردازش می فرستد.
اما شگفت آور است، در این لحظات، فعالیت در قسمت هایی از مغز که مسئول توجه است، افزایش می یابد. فعالیت در این مناطق به احتمال زیاد باعث می شود که مغز ما بیدار بماند و از به خواب رفتن کامل مغز و بدن ما جلوگیری میکند. این ممکن است توضیح دهد که چرا بسیاری از مردم می توانند وظایف خود را در حالت میکرواسلیپ نیز انجام دهند، حتی اگر بخشی از مغز آنها خواب باشد.
بهترین راه حل برای جلوگیری از میکرواسلیپ چیست؟
در حال حاضر، بهترین راه برای جلوگیری از میکرواسلیپ ها به نظر می رسد که به سادگی، مقدار کافی از خواب با کیفیت باشد. هم چنین دوره کوتاهی از خوابیدن در طول روز یا چرت زدن می تواند راه حل مناسب دیگری باشد. به عنوان مثال در یک مطالعه ناسا که در سال 1994 انجام شد، نشان داده شد که، خلبانانی که قبل از تست پرواز اجازه داشتند 40 دقیقه به خواب بروند، در 90 دقیقه آخر پرواز، تنها 34 اپیزود میکرواسلیپ داشتند. اما، در مقابل، خلبانانی که خوابی قبل از پرواز نداشتند، 120 اپیزود از میکرواسلیپ را تجربه کردند.
بیماری های مرتبط با میکرواسلیپ ها
Microsleeps اغلب همراه با بیماری ها نیزاتفاق می افتد. آپنه خواب از مهمترین بیماری های مرتبط با میکروسلیپ ها است که از لحاظ شیوع آن تا حدودی 10 تا 15 میلیون نفررا تحت تاثیر قرار داده است. سایر بیماریهایی که ممکن است با میکروسلیپ ها مرتبط باشند عبارتند از: نارکولپسی، هیپرزومنیا، اسکیزوفرنی و سایر علل خواب آلودگی بیش از حد در روز.
Microsleep اغلب نادیده گرفته می شود و به عنوان یک شاخص تشخیصی برای این بیماری ها استفاده نمی شود. در عوض، پزشکان از ابزارهایی مانند PSG برای انجام مطالعه خواب بر روی بیماران برای ارزیابی کیفیت کلی خواب در محیط آزمایشگاهی استفاده می کنند.
بیشتر مطالعات بالینی مربوط به microsleeps در زمینه کاهش microsleeps، از طریق استفاده از مداخلات دارویی است. به ویژه، ماداوفینیل به عنوان یک داروی محبوب برای کاهش microsleeps به علت اثر محرک آن با عوارض کمی و بدون عوارض جانبی استفاده می شود.
نتیجه گیری
همانطور که توضیح داده شد، گاهی میکرواسلیپ ها می توانند زندگی ما را به خطر بیندازند. هنوز مکانیسم و علت واقعی آن مشخص نشده اما ممکن است مرتبط با برخی از اختلالات خواب و اختلالات دیگر باشد. بر این اساس لازم است افرادی که میزان زیادی میکرواسلیپ در طول روز تجربه می کنند حتما با متخصصان این حیطه برای یافتن یک راه حل مناسب و بهبودی، مراجعه کنند. برای اطلاعات بیشتر به واحد خواب در موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).