رادیوتراپی یا پرتو درمانی در درمان سرطان

پرتودرمانی (رادیوتراپی) چیست؟

پرتودرمانی – یا رادیوتراپی – یک درمان رایج سرطان است که از پرتو (معمولاً اشعه ایکس پرقدرت) برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. رادیوتراپی یا پرتودرمانی ممکن است به طور مستقل یا در کنار سایر درمان ها مانند جراحی یا شیمی درمانی استفاده شود .

انکولوژیست های پرتودرمانی پزشکانی هستند که در پرتودرمانی تخصص دارند. انکولوژیست پرتودرمانی تعیین می کند که آیا پرتودرمانی برای شما مفید است یا خیر. اگر چنین است، آنها بهترین نوع پرتودرمانی را باتوجه به  نوع سرطان تعیین می کنند. آنها همچنین طرح پرتو درمانی را با دوز پرتویی طراحی می کنند که سلول های سرطانی را بدون آسیب رساندن به بافت های سالم مجاور از بین می برد.

انواع پرتودرمانی چیست؟

دو نوع اصلی پرتودرمانی وجود دارد: پرتودرمانی خارجی (EBRT) و پرتودرمانی داخلی. هر دو نوع با از بین بردن DNA سلول سرطانی کار می کنند. بدون دستورالعمل DNA که به آنها بگوید رشد و تکثیر شود، سلول‌های سرطانی می‌میرند و تومورها کوچک می‌شوند.

پرتودرمانی خارجی (EBRT)

پرتودرمانی خارجی (EBRT) رایج ترین نوع پرتودرمانی است. با EBRT، یک دستگاه پرتوهای پرتوهای پرانرژی را به سمت تومور هدایت می کند. انرژی ممکن است پرتوهای ایکس (شایع ترین)، الکترون ها یا پروتون ها باشد. دقت در EBRT حیاتی است. انکولوژیست پرتوی شما یک برنامه درمانی برای هدف قرار دادن تومور با پرتو در حالی که از بافت سالم شما اجتناب می کند، طراحی می کند.

اشکال بسیاری از EBRT وجود دارد:

نوع اول:

پرتودرمانی سه بعدی مطابق با سی‌تی اسکن و نرم‌افزار رایانه‌ای برای ایجاد یک مدل سه‌بعدی از تومور استفاده می‌کند. با استفاده از این مدل به عنوان راهنما، دستگاه پرتوهای تشعشعی را هدایت می کند که محل سرطان را هدف قرار می دهد در حالی که بافت سالم را حفظ می کند.

نوع دوم:

پرتودرمانی تعدیل‌شده با شدت (IMRT) شکل پیشرفته‌تری از پرتودرمانی است. IMRT از پرتوهای تابشی زیادی استفاده می کند که شدت دوز را تغییر می دهد. دوز پرتو بالاتری را به تومور و دوزهای کمتری را به بافت سالم می رساند.

نوع سوم:

رادیوتراپی مبتنی بر قوس نوعی IMRT است. پرتوهای انرژی با شدت های مختلف را در یک الگوی قوس مانند چرخشی هدایت می کند. این روش تابش را سریعتر از IMRT سنتی ارائه می کند. قوس درمانی مدوله شده حجمی (VMAT) و توموتراپی دو شکل از رادیوتراپی مبتنی بر قوس هستند.

 نوع چهارم:

رادیوتراپی هدایت شده با تصویر (IGRT) شکلی از EBRT است که در آن دستگاه پرتودهی قبل از هر درمان یک اشعه ایکس با دوز پایین یا سی تی اسکن مینی دریافت می کند. این تصویر به تراز کردن محل درمان کمک می‌کند و در نتیجه پرتودهی دقیق‌تری انجام می‌شود.

نوع پنجم:

ذرات درمانی از پرتو درمانی استفاده می کند که از پروتون به جای فوتون (اشعه ایکس) تشکیل شده است. برای افراد خاص، پروتون ها می توانند همان دوز تابش را به تومور برسانند و دوز تابش را به بافت های سالم کاهش دهند.

نوع ششم:

رادیوسرجری استریوتاکتیک، مانند جراحی گاما نایف، از دوزهای بالایی از پرتوهای متمرکز برای از بین بردن تومورهای کوچک مغز با دقت جراحی استفاده می کند. بر خلاف جراحی، نیازی به برش ندارد. به طور معمول، این درمان یک تا پنج روز طول می کشد.

نوع هفتم:

پرتودرمانی بدن استریوتاکتیک (SBRT ) از دوزهای بالایی از پرتوهای متمرکز برای از بین بردن تومورهای خارج از مغز استفاده می کند. مانند رادیوسرجری استریوتاکتیک، تومورها را با دقت جراحی اما بدون جراحی واقعی از بین می برد.

نوع هشتم:

پرتوهای حین عمل (IORT) پرتودرمانی را در حین جراحی ارسال می کند. پس از برداشتن تومور با جراحی، IORT سلول‌های سرطانی باقی‌مانده را که برداشتن آنها با جراحی بی‌خطر نیست، از بین می‌برد.

پرتودرمانی داخلی

پرتودرمانی داخلی، پرتودرمانی را در داخل بدن شما، نزدیک به سلول های سرطانی قرار می دهد. تومورهای کوچکتر در سر، گردن، سینه، دهانه رحم، رحم یا پروستات را درمان می کند.

فرد می تواند تابش داخلی را از طریق یک منبع جامد یا به صورت مایع دریافت کنید:

• براکی تراپی: یک منبع رادیواکتیو جامد یا “دانه” را در داخل یا کنار تومور کاشته می شود. این منبع ، تشعشعات را به ناحیه کوچکی برای کشتن سلول های سرطانی منتشر می کند. برخی از ایمپلنت ها دوزهای پایین را برای دوره های طولانی تر (هفته ها) آزاد می کنند. برخی دیگر ممکن است دوزهای بالا را برای دوره های کوتاه تری (دقیقه) آزاد کنند. برخی از ایمپلنت های مورد استفاده در براکی تراپی موقتی هستند. این دانه ها برای همیشه در بدن باقی می مانند.
• درمان سیستمیک:  مواد رادیواکتیو مایع را از طریق خون به داخل بدن می فرستد تا سلول های سرطانی را پیدا کرده و از بین ببرد. برخی از اشکال در این روش بلعیده می شوند. درمان ها شامل رادیونوکلئید درمانی (رادیوایمونوتراپی) است. با رادیوایمونوتراپی، یک پروتئین رادیواکتیو سلول‌های سرطانی خاص را شناسایی می‌کند، به آنها می‌چسبد و سپس برای از بین بردن آن‌ها پرتو آزاد می‌کند.

چرا از پرتو درمانی استفاده می شود؟

پرتودرمانی سلول های سرطانی را می کشد، تومورها را کوچک می کند و علائم سرطان را تسکین می دهد. ممکن است تنها درمان شما باشد یا ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:

• تومورها را قبل از سایر درمان‌های سرطان، مانند جراحی (درمان نئوادجوانت) کوچک کنید.
• از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده پس از جراحی (درمان کمکی).
• سلول های سرطانی را که پس از درمان قبلی برگشته اند، از بین ببرید.

پرتودرمانی همچنین می‌تواند تومورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی) را که علائم ایجاد می‌کنند، از بین ببرد.

قبل از پرتودرمانی چه اتفاقی می افتد؟

برای پرتودرمانی داخلی، ممکن است نیاز به معاینه فیزیکی و تصویربرداری داشته باشید. انکولوژیست پرتودرمانی به شما توضیح می دهد که چگونه می توانید برای روز عمل بر اساس نحوه دریافت اشعه آماده شوید.

شبیه سازی شامل:

• قرار گرفتن در موقعیت. شما دقیقاً طبق برنامه جلسات درمانی  تحت درمان قرار خواهید گرفت.. تیم پرتودرمانی شما ممکن است از یک قالب یا ماسک برای ثابت نگه داشتن بدن شما استفاده کند. آنها مطمئن خواهند شد که تراز شما درست است. ممکن است علائم موقت یا دائمی داشته باشید که نشان می دهد کدام قسمت های بدن باید تشعشع را دریافت کنند.
• گرفتن اسکن: یک سی تی اسکن یا MRI  خواهید داشت که محل تومور را نشان می دهد. این اطلاعات به تیم مراقبتی شما کمک می کند تا اشعه ایکس را که تومور را هدف قرار می دهد و در عین حال از بافت سالم محافظت می کند، دریافت کنید.

شبیه سازی به انکولوژیست پرتوی شما اجازه می دهد تا دوز پرتو و نحوه دریافت آن را تعیین کند.

در طول پرتودرمانی چه اتفاقی می افتد؟

پرتودرمانی داخلی معمولاً در یک اتاق درمان سرپایی خاص یا در بیمارستان انجام می شود. انکولوژیست رادیولوژی شما ممکن است ایمپلنت پرتو را با استفاده از یک لوله انعطاف پذیر کوچک به نام کاتتر وارد کند. برای این درمان، بیهوشی دریافت خواهید کرد تا در طول عمل احساس درد یا ناراحتی نکنید. با شکل سیستمیک پرتودرمانی داخلی، مایع رادیواکتیو را از طریق IV دریافت خواهید کرد.

با EBRT، شما روی یک تخت دراز می‌کشید. دستگاه تشعشع در اطراف شما حرکت می کند اما هرگز شما را لمس نمی کند. یک پزشک به نام پرتودرمانگر، دستگاه را از یک اتاق جداگانه کار می کند. شما می توانید در هر زمان با استفاده از اینترکام با یکدیگر صحبت کنید. دستگاه دوزهای دقیقی از تشعشع را به سمت تومور هدایت می کند که موقعیت آن را تغییر می دهد. در طول درمان درد احساس نخواهید کرد.

بعد از درمان چه اتفاقی می افتد؟

با پرتودرمانی داخلی، معمولاً پس از بهبودی کوتاه در همان روز به خانه می‌روید. گاهی اوقات، ممکن است لازم باشد در بیمارستان بمانید، در حالی که بدن شما مقادیر کمی از اشعه را می تاباند. پس از پرتودرمانی سیستمیک (IV)، ممکن است مقدار کمی پرتو از طریق مایعات بدن مانند عرق، ادرار و خون ترشح کنید.

اگر پرتودرمانی داخلی IV یا دائمی دریافت می کنید، خطر کمی برای قرار گرفتن دیگران در معرض اشعه وجود دارد. از راهنمایی های تیم پرتودرمانی خود در مورد میزان تماس خود با دیگران پس از رادیوتراپی پیروی کنید.

شما باید بتوانید قبل و بعد از EBRT فعالیت های روزانه خود را انجام دهید. هیچ خطری برای قرار گرفتن دیگران در معرض تشعشعات وجود ندارد.

عوارض جانبی پرتودرمانی چیست؟

اکثر افراد پرتودرمانی را در چندین جلسه درمانی طی می‌کنند، بنابراین دوز کامل را به یکباره دریافت نمی‌کنند. برنامه درمانی به بافت سالم شما زمان می دهد تا بین جلسات بهبود یابد. زمان بهبودی عوارض جانبی را کاهش می دهد.

با این حال، ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه کنید که متخصص پرتودرمانی به مدیریت آن کمک خواهد کرد. معمولاً این عوارض جانبی فقط بر بخشی از بدن شما تأثیر می گذارد که مستقیماً اشعه دریافت می کند.

عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی .
• حالت تهوع .
• استفراغ.
• اسهال .
• سردرد .
• تحریک پوست.
• پوست سر خشک و خارش دار.
• ریزش مو .
• زخم های دهان .
• درد هنگام قورت دادن
• کاهش اشتها.
• احساس سوزش در گلو یا قفسه سینه.
• درد یا احساس سوزش هنگام ادرار کردن.
• نیاز به ادرار مکرر (اغلب در مقادیر کم).
• نفخ یا گرفتگی شکم.
• احساس فوریت برای اجابت مزاج.

با توجه به نوع پرتودرمانی توصیه شده برای سرطانی که دارید، از متخصص انکولوژی پرتودرمانی خود بپرسید که چه عوارض جانبی را می توان انتظار داشت.

مزایای پرتودرمانی چیست؟

پرتودرمانی یک درمان قابل اعتماد و مؤثر سرطان است که بیش از یک قرن است که وجود دارد. بسته به نوع سرطانی که دارید، پرتودرمانی می تواند سلول های سرطانی را از بین ببرد و به درمان های دیگر کمک کند تا بهتر عمل کنند. همچنین بخش مهمی از مراقبت تسکینی است . می تواند علائم سرطان را کاهش دهد تا زندگی کاملتر و لذت بخشی داشته باشید.

خطرات یا عوارض این درمان چیست؟

اگرچه پرتودرمانی به طور موثر بسیاری از انواع سرطان را درمان می‌کند، اما ممکن است احتمال ابتلا به سرطان دیگری را در آینده افزایش دهد. برای بسیاری از افراد، مزایای پرتودرمانی ارزش خطر را دارد.

فواید درمان را در مقابل خطرات احتمالی با انکولوژیست پرتوی خود بسنجید.

چه زمانی می توانم به روال عادی خود برگردم؟

برخی از افراد دریافت کننده پرتو بدون هیچ مشکلی به روال خود ادامه می دهند. برخی دیگر آنقدر احساس بیماری می کنند که باید زمانی را برای استراحت اختصاص دهند. بسیاری از افراد تا چند هفته پس از درمان که سلول های بیشتری می میرند، عوارض جانبی را تجربه نمی کنند.

بهترین و بدترین سناریوها را با ارائه دهنده مراقبت پرتوی خود در حین برنامه ریزی برای درمان خود در میان بگذارید.

چه زمانی باید به ارائه دهنده مراقبت پرتوی خود مراجعه کنم؟

ارائه دهنده مراقبت پرتوی شما باید در مورد هر گونه عوارض جانبی که تجربه می کنید، به خصوص آنهایی که با کیفیت زندگی شما تداخل می کنند، بداند. بسته به پاسخ درمانی شما، ممکن است ارائه دهنده شما نیاز به تنظیم دوز، تغییر برنامه درمانی یا امتحان نوع دیگری از درمان داشته باشد.

جمع بندی

اگر سرطان دارید و پرتودرمانی یکی از راه های درمان آن است، در پرسیدن جزئیات درنگ نکنید. اشکال مختلفی از پرتودرمانی وجود دارد که می تواند سرطان ها و انواع تومورهای خاص را هدف قرار دهد. آنها به انکولوژیست های پرتودرمانگر اجازه می دهند تا دوزهای دقیقی از اشعه را ارائه کنند که می تواند سلول های سرطانی را از بین ببرد و در عین حال بافت سالم را حفظ کند. بپرسید چگونه یک شکل خاص از رادیوتراپی برای هدف قرار دادن تومور و در عین حال به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض پرتوهای مضر عمل می کند.