طبق یک دیدگاه عامه، خلاقیت محصولی از نیمکره راست مغز است – افراد مبتکر به عنوان “متفکر راست مغز” شناخته می شوند، در حالی که “متفکران چپ مغز” تصور می شود تحلیلی و منطقی باشند.
دانشمندان علوم اعصاب که به این ایده شک دارند، معتقدند که شواهد کافی برای پشتیبانی از این ایده وجود ندارد و این توانایی آنچنان پیچیده است که خلاقیت انسان باید هر دو نیمکره را درگیر کند.
یک مطالعه جدید تصویربرداری از مغز از آزمایشگاه تحقیق خلاقیت دانشگاه درکسل با مطالعه فعالیت مغز گیتاریست های جاز در بداهه نوازی، این بحث و گفتگو را روشن می کند.
این مطالعه، که اخیراً در مجله NeuroImage منتشر شد، نشان داد که در واقع خلاقیت در درجه اول توسط نیمکره سمت راست در موسیقی دانانی اتفاق می افتد که در بداهه نوازی نسبتاً بی تجربه هستند.
با این حال، نوازندگانی که در بداهه نوازی بسیار با تجربه هستند، در درجه اول به نیمکره چپ خود اعتماد دارند. این نشان می دهد که وقتی یک فرد با یک وضعیت ناآشنا سروکار دارد، خلاقیت یک “توانایی راست مغز” است اما وقتی یک فرد در این کار تجربه کسب می کند، خلاقیت به روال یاد شده و نیمکره چپ می رود.
با توجه به اینکه فعالیت مغز با تجربیات ما تغییر می کنند، این تحقیق ممکن است در توسعه روش های جدید برای آموزش افراد جهت خلاقیت در زمینه خود نقش داشته باشد.
به عنوان مثال، هنگامی که یک فرد در یک زمینه تخصص دارد، عملکرد وی عمدتاً توسط فرآیندهای خودکار نسبتاً ناخودآگاه تولید می شود که تغییر آگاهانه برای فرد دشوار است.
در مقابل، اجرای تازه کارها معمولاً تحت کنترل آگاهانه مغز قرار دارند. بنابراین، آنها بهتر می توانند طبق دستورالعمل های معلم یا مربی، تنظیماتی را ایجاد کنند.
ثبت فعالیت های مغز می تواند نقطه ای را نشان دهد که یک فرد آماده است تا برخی از کنترل های آگاهانه را داشته باشد و در عین حال به روالهای ناخودآگاه و آموخته قبلی اعتماد کند. رها کردن کنترل آگاهانه ممکن است باعث شود که فرد اجرا کننده تکنیک های غیرطبیعی داشته باشد.
این تیم با استفاده الکترونسفالوگرام از 32 نوازنده گیتار جاز ثبت گرفتند که برخی از آنها بسیار باتجربه و برخی دیگر کم تجربه بودند. هر موسیقیدان به شش نت (آهنگ) جاز با طبل برنامه ریزی شده، باس و پیانو همراهی بداهه نوازی داشت.
192 بداهه نوازی جاز ضبط شده (شش آهنگ جاز توسط 32 شرکت کننده) متعاقباً برای چهار نوازنده و معلمان جاز به صورت جداگانه پخش شد تا بتوانند هر کدام را برای خلاقیت و کیفیت های دیگر ارزیابی کنند.
محققان EEG های ضبط شده در طول اجراهای دارای رتبه بندی خوب را با EEG هایی که در طول اجراهایی ثبت شده اند که خلاقیت کمتری دارند مقایسه کردند.
در مورد اجراهای با رتبه و نمره بالا در مقایسه با اجراهای کمتر خلاق، فعالیت بیشتری در مناطق نیمکره خلفی چپ مغز وجود داشت. برای اجراهای دارای رتبه های پایین تر در مقایسه با آنهایی که دارای رتبه های بالاتری هستند، در مناطق جلو و نیمکره سمت چپ و خلفی فعالیت بیشتری وجود داشت.
به خودی خود، این نتایج ممکن است نشان دهد که اجرای بسیار خلاق با نواحی نیمکره چپ همراه است و اجرای کمتر خلاق با نواحی نیمکره راست همراه است.
با این حال، طبق گفته محققان، این یک الگوی گمراه کننده است زیرا تجربه موسیقی دان را مورد توجه قرار نمی دهد.
برخی از این نوازندگان با تجربه های بسیاری در طی ده ها سال داشتند. سایر موسیقی دان ها با ارائه تعداد بسیار کمی از اجرای عمومی کمتر تجربه داشته اند.
هنگامی که محققان EEG ها را به منظور کنترل آماری سطح تجربه نوازندگان مجدداً تجزیه و تحلیل کردند، الگوی بسیار متفاوتی از نتایج پدید آمد.
تقریباً تمام تفاوتهای فعالیت مغز بین عملکردهای بسیار خلاقانه و کمتر خلاقانه در نیمکره سمت راست، بیشتر در ناحیه فرونتال مشاهده شد.
این یافته مطابق با تحقیقات دیگر این تیم است که از تحریک الکتریکی برای بررسی چگونگی تولید خلاقیت در مغز نوازندگان استفاده می کند و بررسی این موضوع که چگونه موسیقی دانان جاز با تجربه و بی تجربه نسبت به تشویق به بازی “حتی خلاقانه تر” واکنش نشان دادند.
مطالعه جدید نواحی مغزی را پشتیبانی می کند که از بداهه نوازی موسیقی خلاق برای نوازندگان با تجربه و همتایان کم تجربه آنها پشتیبانی می کند و به سوال جنجالی نقش نیمکره های چپ و راست در خلاقیت می پردازد.
“اگر خلاقیت از نظر کیفیت، مانند آهنگ، اختراع، شعر یا نقاشی تعریف شود، نیمکره چپ نقش اصلی را ایفا می کند. اما اگر خلاقیت به عنوان توانایی فرد در مقابله با موقعیتهای جدید، ناآشنا درک شود، همانطور که برای بداهه نوازان تازه کار نیز وجود دارد، آنگاه نیمکره سمت راست نقش اصلی را ایفا می کند. “
جان کونوس، استاد روانشناسی، دانشکده هنر و علوم، دانشگاه درکسل
برای اطلاعات بیشتر به موسسه سلامت مغز دانا مراجعه کنید.
منبع:
Rosen, D. S., et al. (2020) Dual-process contributions to creativity in jazz improvisations: An SPM-EEG study. Neurolmage.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.