توهم Hallucinations

توهم چیست؟

سرگردانی ذهن؟ توانایی برای دیدن جهان های موازی؟ یا توهم، تنها ایجاد اختلالی در عملکرد ذهن است؟ آیا توهم یک بیماری است یا تنها پاسخی به محرک های به خصوص؟ علم، توهم را به عنوان یک تجربه حسی از چیزهایی توضیح می دهد که در خارج از ذهن وجود ندارند. توهم، می تواند همه حس های ما را اعم از بویایی، بینایی، شنوایی، چشایی، لامسه و حس های بدنی تحت تاثیر قرار دهد.

اغلب ما تصور می کنیم که توهم امری بسیار نادر و نایاب است. در حالیکه تحقیقات اخیر نشان داده که 40 درصد مردم حداقل یکبار توهم را در طول زندگی خود تجربه می کنند. 7 درصد حداقل ماهی یکبار، 3 درصد هفته ای یکبار و 2.4 درصد بیش از یکبار در هفته. البته این آمار می تواند کمتر از مقدار واقعی باشد. چرا که مردم توهم را به عنوان پدیده ای ناخوشایند و نشان دهنده بیماری تلقی می کنند.

چه عواملی باعث ایجاد توهم می شوند؟

در اصطلاح پزشکی، توهم توسط فاکتورهای مختلفی به وجود می آید. این فاکتورها شامل: ناهنجاری های عصبی-روان شناختی، اثرات جانبی مصرف برخی از داروها، بیماری هایی مانند تشنج یا الکولیسم، بیهوشی، سوء مصرف الکل و مواد، بی خوابی های طولانی مدت.

همچنین، بیماری هایی مانند: سرطان مغز، کلیه و از کار افتادگی کبد یا AIDS، تب بالا، سردردهای میگرنی، گوشه گیری و دور افتادگی از اجتماع، تشنج، ناشنوایی، نابینایی، مشکلات بینایی، استرس، از دست دادن دوستان و نزدیکان در اثر مرگ، افسردگی و زوال عقل.

اینکه برخی از ناهنجاری های عصب-روان شناختی علائم اولیه توهم را دارا هستند بسیار جالب و حائز اهمیت است. بیماری های مختلف دارای انواع مختلفی از علائم توهم هستند.

مثلا در اسکیزوفرنی، توهم گفتاری-شنیداری نسبت به زوال عقل، بیشتر دیده می شود. در بیماری پارکینسون و آلزایمر، توهم بینایی بیشتر رایج است. بر این اساس بسیاری از مطالعات و تحقیقاتی که در زمینه شناخت مکانیسم توهم در مغز است، بر روی بیماران عصبی-روان شناختی انجام شده است.

پیشرفت هایی که در زمینه تکنیک های visualization صورت گرفت، همگام با پیشرفت تکنیک های دسته بندی داده ها ، به این یافته منجر شد که پدیده توهم، به تفاوت های مورفولوژیکی در نواحی ویژه ای از مغز، مربوط می شود. توهمات گفتاری شنوایی، به صورت گسترده مورد مطالعه قرار گرفته اند.

تغییرات مختلف مورفولوژی مغز در بیماران اسکیزوفرنی که دارای علائم توهم بودند، مورد مطالعه قرار گرفته است. یکی از مقالات اخیر، تغییر در ساختار parasingulate sulcus در کورتکس medial prefrontal را نشان می دهد.

این ناحیه از مغز، گزارش شده که در دوره اواخر رشد جنین تشکیل می شود و مسئول تشخیص تفاوت بین واقعیت و تخیل است. بنابراین، قضاوت شخص در مورد واقعی بودن اتفاقات و … بر عهده این ناحیه است. طبق گزارشات محققان در این زمینه، حجم ماده خاکستری در قشر medial prefrontal افزایش یافته، درحالیکه طول parasingulate sulcus در بعضی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کاهش می یابد.

هم چنین مقایسه بین بیماران اسکیزوفرنی که علائم توهم را دارند و آن هایی که توهم ندارند، نشان داده که تنها 1 cm کاهش در طول sulcal با افزایش چشمگیری در افزایش توهم در این بیماران همراه است.

مطالعات درباره توهمات بینایی نیز نشان داده که تفاوت در مورفولوژی مغز، باعث ایجاد توهمات بینایی می شود. تغییرهای متفاوت در ساختار ماده خاکستری مانند: atrophyو یا hypertrophy در نواحی occipital، parietal، temporal و frontal و همچنین در بعضی از ساختارهای زیر قشری در بیماران اسکیزوفرنی و بیماری های دیگر نورودژنراتیو تشخیص داده شد.

البته یافته ها و تحلیل داده های موجود شاهدی بر دخالت های فرآیندهای عملکردی عصبی فیزیولوژیکی همگام با تغییرات ساختار در توهمات بینایی بود.

مکانیسم های عصبی دخیل در “توهم”

 بحث مکانیسم های عصبی”توهم”، توجه ما را به تئوری های مختلف راجع به مکانیسم های عصبی دخیل در توهم، جلب می کند. با وجود اینکه تئوری های زیاد و متنوعی در مورد توهم وجود دارد، اما هنوز درک ما در مورد این پدیده محدود می باشد. بیشترین مطالعاتی که صورت گرفته، در مورد توهمات گفتاری-شنوایی است که توسط چندین مدل مورد بحث قرار گرفته است. مدل top-downو مدل bottom-up، ترکیبی از مدل های top-downو bottom-up و …

جدیدترین مدلی که neurophenomenal resting state نامیده می شود، تاثیر فعالیت حالت استراحت مغز را در شبکه های عصبی مختلف می سنجد. هنگامی که دانشمندان شروع به انجام تحقیقات در فعالیت مغز در حالت استراحت پرداختند، گمان می کردند مغز در کمترین حالت فعالیت قرار دارد. در حالیکه مدتی بعد متوجه شدند فعالیت مغز هنگام استراحت، تنها 5-10 درصد مغز فعال، فعالیت کمتری دارد.

تئوری neurophenomenal resting state بر اساس این فرضیه است که یا جریان فعالیت مغز در حالت استراحت بسیار زیاد است، یا اینکه فعالیت های مغز در سطح فیزیولوژیکی نرمال، در شبکه های عصبی ویژه ای بازسازی نشده است.

 در این افراد، فعالیت مغز در حین استراحت می تواند به اندازه فعالیتی که در اثر تحریک یک محرک خارجی، ایجاد می شود، باشد. این میزان فعالیت افزایش یافته، می تواند به اندازه ای باشد که فرد احساس تحریک در اثر یک محرک خارجی راداشته باشد.

در افراد سالم، فعالیت خود به خودی طبیعی مغز، به اندازه افرادی که دچار توهم هستند، نیست. این جریان فعالیت ها، به عنوان تغیرات حالت استراحت کدگذاری می شوند نه به عنوان فعالیت هایی که در اثر محرکات بیرونی ایجاد می شود. این نوع کدگذاری به مغز کمک می کند که تغییرات مناسب را در حالت فعالیت عصبی، متفاوت و جدا از حالت استراحت، ایجاد کند.

درمان توهم

با وجود اینکه توهم انواع و دلایل متفاوتی دارد، اما درمان هایی که وجود دارند، بسیار محدود می باشند. درمان های دارویی و antipsychotic و atypical antipsychotic ها در موارد شدید، استفاده می شوند. اما بسیاری از محققان تلاش می کنند با انجام تحقیقات، روش هایی غیر دارویی برای درمان توهم بیابند. زیرا برای مثال بعضی از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی که علائم توهم را دارا می باشند، نسبت به درمان های دارویی مقاوم هستند. بعلاوه درمان های دارویی نه تنها عوارض جانبی منفی و نامطلوب ایجاد می کنند، بلکه اثرات آن ها بسیار کوتاه مدت می باشد. در ادامه به چند روش نوین درمان توهم، می پردازیم.

روش های نوین

در مقاله ای که اثر درمان توهم گفتاری-شنیداری در بیماران اسکیزوفرنی توسط نوروفیدبک مورد مطالعه قرار گرفت، ارتباط معنی داری بین یادگیری با نوروفیدبک و بهبود علائم توهم گفتاری شنیداری در بیماران اسکیزوفرنی، دیده شد.

هم چنین تاثیر tDCS نیز نظر بسیاری را به خود جلب کرده است. در یکی از این مطالعات، این روش بر روی 23 بیمار اسکیزوفرنی که علائم توهم گفتاری-شنوایی داشتند و از سویی به داروهای antipsychotic جواب نمیدادند، تحت درمان قرار گرفتند. بیشتر این بیماران نه تنها علائم بهبود را نشان دادند، بلکه بهبودی در بیشتر آنها تا بیش از 3 ماه دوام یافت.

واقعیت مجازی نیز به عنوان یکی از روش های نوین و کارآمد در درمان بسیاری از بیماری ها، بسیار مورد توجه است. در مطالعه ای که در سال 2018 توسط du Sert OP و همکاران انجام شد، بیماران اسکیزوفرنی که به داروی برای کاهش علائم توهم گفتاری شنوایی مقاوم هستند، به مدت 7 هفته تحت درمان قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیماران به صورت چشمگیری در کاهش شدت علائم توهم، افسردگی و کیفیت زندگی، بهبود یافتند.

موسسه سلامت مغز دانا، با به کارگیری روش های نوین و استاندارد، متخصصین کارآزموده، می تواند جوابگوی بسیاری از اختلالات از جمله توهم، باشد. برای اطلاعات بیشتر به بخش های نوروفیدبک و بیوفیدبک، واقعیت مجازی و تحریک الکتریکی فراجمجمعه ای tDCS مراجعه کنید.