نوروفیدبک وسیله ای برای آموزش مغز در تغییر امواج مغزی می باشد. نوروفیدبک، در شرایط مختلف مانند بیماری ها و بهبود عملکرد مغز طبق تحقیقات و گزارش اشخاص، بسیار پر فایده و قابل توجه بوده است. در مطالب قبل نقش نوروفیدبک در بهبود عملکردهای شناختی افراد سالم مورد بحث قرار گرفت. اما در اینجا چند بیماری که تاثیر نوروفیدبک بر روی آن ها اثبات شده و تحقیقات مرتبط، ذکر خواهد شد.
ADHD اختلال نقص توجه-بیش فعالی
کودکان مبتلا به ADHD که با نوروفیدبک درمان می شوند، فعالیت در ناحیه قشر سینگولیت جلویی (anterior cingulate cortex)، در آن ها افزایش می یابد. این ناحیه در توجه انتخابی (selective attention) نقش مهمی را ایفا می کند.
در کودکان مبتلا به این بیماری، 30 جلسه درمانی با نوروفیدبک، عملکرد شناختی، توجه و حتی IQ را افزایش داد. این اثرات 6 ماه بعد از درمان نیز تداوم داشتند.
همچنین در مطالعه ای که از نوروفیدبک (تتا/آلفا) استفاده شد، عملکرد مربوط به موسیقی را در 33 کودک مدرسه ای که 15 نفر از آن ها به ADHD مبتلا بودند، بهبود بخشید.
اما نکته هیجان انگیز در این است که 20 جلسه درمان با نوروفیدبک در درمان کودکان مبتلا به ADHD تاثیری به اندازه داروها می تواند بر روی بهبودی آن ها داشته باشد. این 20 جلسات درمانی، بهبودی توجه و تمرکز این کودکان را به اندازه متیل فنیدات (ریتالین) افزایش داد.
در مطالعه ای اثرات نوروفیدبک در مقایسه با درمان ترکیبی شامل یک سال استفاده از داروی ریتالین، مشاوره با والدین و حمایت های آکادمیک مورد بررسی قرار گرفت. همه کودکان برنامه درمان ترکیبی را دریافت کردند، اما در 51 کودک درمان با نوروفیدبک نیز انجام گرفت. اگرچه همگی بهبودی را نشان می دادند، اما کودکانی که درمان با نوروفیدبک را دریافت کرده بودند، نیازی به استفاده از ریتالین برای تداوم اثرات درمان نداشتند.
اختلالات یادگیری learning disabilities
در کودکانی که مشکلات یادگیری داشتند، پس از دو ماه درمان با نوروفیدبک، توانایی های شناختی و رفتاری آن ها مانند حافظه و توجه بهبود یافت.
کودکان مبتلا به دیسلکسیا، پس از 20 جلسه درمان با نوروفیدبک، بهبودی در توانایی اسپل کلمات مشاهده شد.
اختلالات رشدی developmental disabilities
در مطالعه ای درمان کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی توسط نوروفیدبک انجام شد. از 23 کودک، 22 نفر بهبودی در رفتار و 19 نفر افزایش IQ را نشان دادند.
ناهنجاری طیف اوتیسم Autism
یک مقاله مروری، با استفاده از اطلاعات 150 بیمار مبتلا به سندروم Asperger، یافته ها نشان داد که نوروفیدبک در بهبود علائم آن ها بسیار مؤثر واقع شده است. همچنین باعث افزایش توجه، بهبود سطح عملکرد آن ها در تحصیل شد. بعلاوه، IQ آن ها به صورت قابل توجهی افزایش یافت.
در مطالعات دیگر نیز کودکان مبتلا به اوتیسم، پس از درمان با نوروفیدبک، رفتار، مهارت های اجتماعی و کنترل عملکرد اجرایی بهتری را نشان دادند.
جراحت و ترومای مغز head injury
جراحت و ترومای مغز، اغلب باعث ایجاد مشکلات شناختی در شخص می شود که درمان آن ها با تکنیک های پزشکی و دارویی مشکل است.
نوروفیدبک می تواند به این بیماران کمک کند که عملکرد شناختی آن ها پس از آسیب به سر، بهبود یابد.
در مطالعه ای بر روی 27 بیمار که علائم مختلف مرتبط با جراحت ها و ترومای مغز را نشان می داند، درمان با نوروفیدبک باعث شد علائم همه این بیماران کاهش یابد و حتی با جلسات بیشتر درمانی این بهبودی ها بیشتر نمایان می شد.
در مطالعه ای دیگر که بر روی 26 بیمار دچار ترومای مغز، انجام شد، حداقل 88 درصد از بیماران، 50 درصد بهبودی را نشان دادند. علاوه بر این بیشتر آن ها قادر شدند که به محیط کار خود برگردند.
همچنین 25 جلسه درمانی با نوروفیدبک در 6 بیمار دچار جراحت سر، علائمی چون افسردگی، خستگی و مشکلات شناختی دیگر را بهبود بخشید. همچنین خود بیماران، بهبودی در روابط اجتماعی و عملکرد شغلیشان را گزارش کردند.
علائم بعد از سکته stroke
در یک زن 43 ساله که قربانی سکته شده بود، درمان با نوروفیدبک باعث بهبودی علائم شناختی و حالات خلقی او شد.
هم چنین در یک زن 71 ساله نیز درمان با نوروفیدبک باعث شد که بتواند توانایی صحبت کردن و حرکت کردن خود را به دست آورد.
در مردی 55 ساله نیز بهبودی علائم شناختی مانند صحبت کردن، تعادل، هماهنگی و توجه و تمرکز در او مشاهده شد. هم چنین علائم افسردگی، اضطراب و وزوز گوش، بهبود یافت.
درمان اعتیاد addiction
الکلیسم مزمن به شدت امواج آلفا، بتا و تتای شخص را تغییر می دهد. بنابراین تعدیل این امواج مغزی می تواند باعث کاهش علائم و درمان مناسبی برای اعتیاد باشد.
الکلیسم هایی که 30 جلسه درمانی نوروفیدبک را دریافت می کنند، بهبود در علائم افسردگی را گزارش کرده اند.
درمان ترکیبی نوروفیدبک و استفاده از مصاحبه های انگیزشی، توانست باعث کاهش علائم استرس، افسردگی در معتادان کوکائین در 10 جلسه درمانی شود.
نوروفیدبک، علائم روان شناختی را در آن ها بهتر کرده و تمایل به استفاده از داروها را در معتادان اپیوئیدی کاهش داد. البته در این مطالعه و تحقیقات مشابه آن نوروفیدبک همراه با داروهایی مانند متادون و Buprenorphine مورد استفاده قرار گرفت.
مدیریت علائم ترومای پس از حادثه PTSD
در مقاله ای مروری، پنج مطالعه در خصوص تأثیر نوروفیدبک بر روی PTSD مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که نوروفیدبک پتانسیل یک درمان مناسب برای PTSD را دارد.
هم چنین در مطالعه ای بر روی 52 بیمار نوروفیدبک هم بر پایه fMRI و هم بر پایه نوار مغزی، بهبودی علائم را دربیماران نشان داد.
سندروم خستگی مزمن chronic fatigue syndrome
در بیماری که مبتلا به سندروم خستگی مزمن بود، نوروفیدبک امواج تتا را که افزایش یافته بودند، کاهش داد و این اثر، خود باعث کاهش خستگی و افزایش چابکی شد.
در تحقیقی مشابه نیز، نوروفیدبک منجر به بهبود توانایی شناختی، سطح مهارت های عملکردی و کیفیت زندگی در بیمار مبتلا به این ناهنجاری شد.
سردرد و میگرن Headache & Migraine
نوروفیدبک می تواند روش مؤثری برای تسکین سردرد و میگرن باشد. یک مقاله مروری گزارش کرده که درمان با نوروفیدبک می تواند تعداد سردرد ها را به 50% کاهش دهد. اگرچه کودکانی که دچار سردردهای تنشی می شوند لزوما باید هر 6-12 ماه یکبار برای حفظ و تداوم تاثیر، این درمان را تکرار کنند.
در مطالعه ای توسط 4 درمان مختلف با بیوفیدبک، نشان داده شد که تعداد دفعات سردردها در میگرن کاهش یافت.
در واقع درمان با نوروفیدبک فعالیت بیش از حد سلول های عصبی را کاهش داده و پتانسیل آهسته قشری، القا می شود. بر این اساس مشاده شد که تعداد دفعات میگرن در 10 کودک پس از 10 جلسه درمانی کاهش یافت.
کاهش درد pain
درمان درد مزمن اغلب بسیار مشکل است. درمان های دارویی گاهی ضررهایی مانند اعتیاد به مسکن های درد را دارند. اگرچه درمان با نوروفیدبک می تواند راهی بسیار قوی و موثرترین درمان جایزین مسکن ها برای کاهش و از بین بردن درد باشند. 10 بیمار که از درد مزمن زنج می بردند، پس از درمان با نوروفیدبک، تسکین سریع درد را تجربه کردند. همچنین تا 3 ماه اثرات آن باقی ماند.
مشکلات مرتبط با وزن
در یک تحقیق مروری گزارش شد که نوروفیدبک درتعدیل اشتها، ناهنجاری های مرتبط با غذا خوردن و پرخوری، تاثیر به سزایی داد.
در مطالعه ای دیگر بر روی 6 مرد که اضافه وزن زیادی داشتند، نوروفیدبک در کنترل اشتها و در نتیجه کاهش وزن بسیار کمک کننده بود. در چند نفر دیگر نیز باعث شد که افراد غذاهای کم کالری را بیشتر انتخاب کنند.
همانطور که مشاهد کردیم، مطالعات زیادی در خصوص تاثیر نوروفیدبک در درمان بسیاری از بیماری ها که به بعضی از آن ها در اینجا اشاره ای نشده، انجام گرفته است. در اکثر این مطالعات نتایج قابل توجه و چشمگیر بوده. در نتیجه، نوروفیدبک می تواند به عنوان درمانی جایگزین و بدون عوارض برای خیلی از بیماری ها استفاده شود. برای اطلاعات بیشتر می توانید به واحد نوروفیدبک و بیوفیدبک مراجعه کنید.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.