بیش فعالی / نقص توجه یا ADHD چیست؟
بیماری نقص توجه/بیش فعالی (attention deficit hyperactivity disorder ADHD) نوعی اختلال عصبی رشدی است که ممکن است به شکل های مختلف ظاهر شود. علائم اصلی آن همانطور که از نام آن پیداست، نداشتن توجه و تمرکز، بروز رفتارهای نامناسب بدون در نظر داشتن عواقب آن و تکانش گری (impulsiveness) می باشد. البته علاوه بر علائم فوق، بسته به نوع این اختلال، این کودکان ممکن است در برنامه ریزی، تصمیم گیری، درک زمان و تفکر دچار مشکل شوند. تخمین زده می شود که بیش از 5 درصد کودکان از این ناهنجاری رنج می برند و میزان پسران مبتلا حدود دو برابر دختران است.
علل پیدایش بیماری ADHD
- ژنتیک: تحقیقات در دو قلوها نشان داده است که در اکثر موارد این اختلال از والدین به ارث می رسد. به طور معمول ژن هایی که با این بیماری در ارتباط هستند، انتقال دهنده ی عصبی دوپامین را تحت تاثیر قرار می دهند. هم چنین بچه هایی که مبتلا به سندروم داون هستند، بیشتر احتمال ابتلا به این ناهنجاری را دارند.
- محیط: بعضی از عوامل و داروها میتواند بروز این اختلال را تسهیل کند، مانند مصرف الکل توسط مادر در حین بارداری که سندروم جنین الکلی (subclinical fetal alcohol syndrome) نام دارد. این موارد باعث اختلال در سلول های عصبی و رشد نامناسب مغز جنین می شوند. هم چنین قرار گرفتن در معرض مواد سمی مثل سرب، خطر ابتلا را افزایش می دهد.
ADHD در بزرگسالان
بیش از نیمی از بچه هایی که دارای این ناهنجاری هستند، در بزرگسالی نیز از آن رنج می برند. گاهی افراد به دلیل تشخیص داده نشدن این مشکل در دوران کودکی و رها کردن آن، علائم ADHD را در بزرگسالی نیز بروز می دهند.
افراد بالغ مبتلا به ADHD در انجام کارهای روزانه مانند رانندگی، انجام وظایف در محل کار و روابط خانوادگی دچار مشکل هستند. متاسفانه بسیاری از آن ها نمی دانند که دچار نقص و اختلال در توجه هستند. هنگامی که اشخاص به دلائل دیگری مانند اضطراب یا افسردگی به متخصص رجوع می کنند، متوجه ریشه این مشکلات در ADHD می شوند.
مدیریت بیماری نقص توجه/بیش فعالی
مدیریت و درمان این بیماری می تواند هم از طریق مشاوره و رفتار درمانی و هم از طریق دارویی صورت گیرد. گاهی از ترکیبی از درمان ها بسته به شدت این اختلال استفاده می شود.
درمان های رفتاری
تحقیقات نشان داده که درمان های رفتاری بخش مهمی از درمان برای این کودکان هستند. این نوع درمان نه تنها توانایی کودکان را برای کنترل توجه و تمرکز در مدرسه افزایش می دهد، بلکه روابط آن ها را در خانواده و دوستانشان بسیار تحت تاثیر قرار می دهد. هدف از این درمان ها قوی تر کردن رفتار های مثبت و از بین بردن رفتار های نامطلوب می باشد. درمان رفتاری شامل تمرینات رفتاری برای خانواده، خود کودک و حتی معلمان در مدرسه می باشد.
درمان های دارویی
درمان های دارویی شامل تجویز داروهای محرک و غیر محرک هستند و به کاهش رفتارهای نامطلوب کودکان و زندگی روزانه آن ها کمک قابل توجهی می کند. اما در عین حال باید به این نکته توجه داشت که کودکان به صورت متفاوت به داروهای مختلف جواب خواهند داد. بنابراین والدین در گزارشات خود باید با دقت کامل عمل کنند. داروهای محرک مانند منیل فنیدات و ریتالین که در 80 درصد موارد طبق گزارشات معلم ها و والدین، در کوتاه مدت تاثیر زیادی بر روی علایم این اختلال داشته است. داروهای غیر محرک نظیر اتوموکستین که گاها به عنوان داروی جایگزین یا در کنار داروهای محرک پیشنهاد می شود.
روش های نوین درمان و مدیریت ADHD
درمان این اختلال به روش های دارویی و سنتی نه تنها کودک را در یادگیری کنترل رفتار و ذهن در مواجهه با اجتماع و انجام وظایف خود یاری نمیدهد، بلکه ممکن است عوارض جانبی آن مشکلات عدیده ای را برای کودک ایجاد کند. به همین دلیل طی سال های گذشته بسیاری از متخصصان به دنبال راه های بهتر و مدام تر برای درمان این ناهنجاری بوده اند.
روش های جدیدی برای درمان و بهبود علائم این بیماری پیشنهاد شده. به عنوان مثال یکی از روش های نوین درمان نوروفیدبک و دیگری تحریک شبکه های عصبی بوده است که طبق تحقیقات و گزارشات، در موارد زیادی حتی از درمان های داروئی نیز پیشی گرفته اند.
آیا نوروفیدبک درمان مناسبی برای اختلال ADHD می باشد؟
نوروفیدبک با نتایج بسیار خوبی که به دنبال داشته، توانسته نظر بسیاری از متخصصین را در زمینه های مختلف بیماری ها، به خود جلب کند. اساس کار نوروفیدبک به این صورت است که شخص یاد میگیرد چگونه به صورت ذهنی فعالیت های بدن خود را کنترل کند.
مغز شخص مبتلا به ADHD الگوهای رفتاری مربوط به قشر پیشانی (prefrontal cortex) را نشان می دهد. این قسمت از مغز مسئول شخصیت، رفتار و یادگیری می باشد. از طرفی، عملکرد مغز و رفتار به صورت دوطرفه تحت تاثیر یکدیگر هستند. با در نظر داشتن این نکته، هدف نوروفیدبک تغییر در رفتار شخص با تغییر در عملکرد مغز است.
در واقع مغز دارای پنج نوع سیگنال الکتریکی یا امواج است، شامل موج آلفا، بتا، گاما، دلتا و تتا. این امواج الکتریکی با دستگاه الکتروکاردیوگرام (Electrocardiogram) یا EEG قابل اندازه گیری هستند.
مطالعات نشان داده که مغز افرادی که دچار این اختلال هستند، دارای سطح امواج بتای کمتر و تتای بیشتری است. بنابراین فرد آزمون گیرنده با بررسی این نتایج، بهبود این بیماری را مورد ارزیابی قرار می دهد. در این صورت بیمار می تواند از تغییراتی که در مغز او در حال رخ دادن است آگاه شده و روش کنترل آن را یاد بگیرد.
تحریک جریان درون جمجمعه ای شبکه های عصبی (tDCS) چیست و چه تاثیری بر روی ADHD می گذارد؟
Transcranial direct-current stimulation نوعی روش تحریک عصبی است که با قرار دادن دو الکترود بر روی پوست سر می توان یک جریان مستقیم و ضعیف را به نواحی قشری مغز اعمال کرد.
این روش در اشخاصی که از آسیب های مغزی رنج می برند و بسیاری از بیماران با مشکلات عصبی شناختی استفاده می شود که ADHD از آن جمله می باشد.
به عنوان مثال در یک مطالعه مروری که توسط مریم میرزاییان و همکاران در سال 2018 انجام شد. تحقیقاتی که اثر بخشی tDCS در درمان ADHD از سال 1990 تا سال 2017 مورد مطالعه قرار داده بودند را، بررسی کردند. در همه این مقالات، اثر بخشی پایدار tDCS در کاهش و از بین بردن بسیاری از علائم این بیماری به اثبات رسیده است.
برنامه های مرکز سلامت مغز برای کنترل بیماری بیش فعالی- کمبود توجه و تمرکز
مرکز سلامت مغز دانا با حضور متخصصین مجرب و استفاده از به روزترین روش های درمان ADHD می تواند خدمات ارزنده ای را در این خصوص ارائه دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به واحد تحریک الکتریکی و نوروفیدبک مراجعه کنید.