تحریک فراجمجمه ای مغز (tES) یک ابزار جدید و غیرتهاجمی برای تعدیل عملکردهای مغز است. طی سالهای گذشته، چندین مطالعه برای بهبود کیفیت خواب به کمک تحریک فراجمجمه ای مغز در افراد سالم و بیمار صورت گرفته.
در مورد کمک به بهبود اختلالات خواب به روش تحریک فراجمجمه ای مغز تا به حال چهل مطالعه شامل 511 شرکت کننده سالم و 452 بیمار انجام شده است. tES می تواند نوسانات درون زای مغز را در هنگام خواب اصلاح کند. نتایج مربوط به تغییر در الگوی خواب متناقض است، با این حال به طور کلی ارزیابی ها بهبودهای واضح پس از TES را نشان می دهد.
در این تحقیقات مکانیسم های احتمالی ناشی از تحریک در ساختارها و شبکه های مغزی مرتبط با خواب بحث شده است. این میتواند به تولید دستگاه های تقویت کننده خواب برای جمعیت سالم در آینده منجر شود.
خواب بر سلامتی و کیفیت زندگی نقش حیاتی دارد. خواب بر بسیاری از فرآیندهای مغز از جمله تثبیت حافظه، هوشیاری، سرعت پردازش و تصمیم گیری موثر است.
اختلالات خواب، پیامدهای جدی در سلامت فرد دارد، تقریبا یک سوم افراد جامعه به نوعی از بیخوابی رنج می برند.
همچنین مطالعات نشان داده اند که بیش از یک چهارم افراد جامعه دچار خواب آلودگی روزانه هستند. . علاوه بر این، نشان داده شده است که تغییر در الگو خواب می تواند نشانه بسیاری از اختلالات جسمی و روانی باشد. بعلاوه اختلالات خواب خطر دیابت، سکته، بیماری عروق کرونر قلب و حمله قلبی، چاقی و همچنین اختلالات روانی را افزایش می دهد.
تست خواب ابزاری است تا بتوان جنبه های مختلف خواب را بررسی کرد. در یک تست خواب کامل ارزیابی الکتروانسفالوگرافی (EEG) نیز انجام می شود. الکتروانسفالوگرافی شاخص های زیادی در مورد کیفیت خواب فرد به متخصص خواب نشان می دهد. به عنوان مثال، نوسانات موج آهسته به عنوان شاخص از عمق خواب در نظر گرفته می شود.
عملکرد مناطق و شبکه های مغزی را می توان با اعمال جریان الکتریکی روی پوست سر اصلاح کرد. برای تعدیل فعالیت مغز و در نهایت بازگرداندن عملکردهای طبیعی، تحریک فراجمجمه ای الکتریکی (tES) اخیراً به عنوان ابزاری قدرتمند با امنیت بالا، بدون درد و بدون تغییر در مغز کاربردهای فراوانی پیدا کرده است. (برای اطلاعات بیشتر در مورد تحریک فراجمجمه ای مغز به واحک تحریک الکتریکی مغز مراجعه فرمایید.)
مطالعات tES به طور معمول از روش تحریک فراجمجمه ای مغز با جریان مستقیم (tDCS) استفاده می کنند. علاوه بر این، سایر روش های تحریک برای TES شامل تحریک فراجمجمه ای با فرکانس تصادفی (tRNS) یا تحریک فراجمجمه ای با جریان متناوب (tACS) می باشد.
تحقیقات نشان داده اند که tES می تواند نوسانات درون زای مغز را در هنگام خواب تغییر دهد و ارزیابی های ذهنی پس از tES بهبودهای واضحی را در عملکرد فرد نشان می دهد.
تعداد قابل زیادی از مطالعات بهبود قابل توجهی در عملکرد های شناختی در پی تحریک فراجمجمه ای مغز مشاهده کردند. تقریبا اکثر مطالعات تاثیر قابل توجهی از مونتاژهای TES بر روی کیفیت خواب که مناطق پیشانی و / یا حرکتی را تحریک می کند نشان می دهند. با این حال این تعجب آور نیست زیرا روشهای تصویربرداری عصبی نشان داده اند که توپوگرافی امواج آهسته قشر در هنگام خواب، با فعالیت در مناطق قشر مغز که عمدتا در قشر جلوی پیشانی و مناطق حرکتی قرار دارند، مرتبط است.
اگرچه جریان tES ممکن است به مناطق دیگری غیر از منطقه مورد نظر گسترش یابد، مطالعات نشان می دهد که بهبود خواب پس از TES به دلیل تحریک همان ناحیه مرتبط با خواب صورت می گیرد.
گزارش شده است که مکانیسم های مکمل در بهبود کیفیت خواب به کمک tES می تواند به دلیل تحریک تشکیلات مشبک به صورت غیر مستقیم باشد. که نقش مهمی در حالت های هوشیاری و خواب دارد.
در مطالعه دیگری که روی 62 نفر که مبتات به بیخوابی بودند انجام شد نشان داده شد که در پایان مداخله چهار هفته ای، گروه tES نسبت به گروه شاهد از پاسخ و بهبودی بیشتری برخوردار بودند. در پیگیری چهار هفته ای، گروه tES در مقایسه با گروه شاهد کیفیت خواب بهتری داشتند. علاوه بر این، در مقایسه با گروه شم، گروه tES بهبوده در زمان شروع به خواب رفتن، کل زمان خواب، کارایی خواب و کیفیت خواب را نشان داد. گروه دریافت کننده تحریک جریان متناوب، بهبود علائم را هم پس از مداخله و هم پیگیری چهار هفته ای بدون گزارش عوارض جانبی نشان داد.
به توجه به مطالعات انجام شده تا به حال می توان نتیجه گرفت تحریک فراجمجمه ای مغز (tES) می تواند به کاهش مصرف دارو های خواب آور نیز کمک فراوانی کند. همچنین نشان داده شده تحریک مغز به صورت پایداری کیفیت خواب را افزایش می دهد. با این حال باید توجه داشت که فاکتور های بسیاری در کیفبت خواب افراد موثر هستند. یکی از فاکتور های مهم بهداشت خواب است. بهداشت خواب درواقع به این معنی است که چکارهایی قبل از خواب و درحین خواب باید یا نباید انجام دهیم برای اطلاعات بیشتر در این مورد این مطلب را مطالعه کنید.
همچنین به این نکته نیز باید توجه کرد که بیش از 80 نوع اختلال خواب وجود دارد و برای تشخیص دقیقتر اختلالات خواب باید تست خواب برای فرد انجام شود تا دقیقا مشخص شود که فرد چه نوع اختلال خوابی دارد سپس برای فرد راهکارهای درمانی پیشنهاد شود.
رویکردهای مبتنی بر TES تأثیر قابل توجهی در پارامترهای نوروفیزیولوژیک خواب دارند. علاوه بر این، این رویکرد به عنوان فرآیندهای ترمیم فیزیولوژیک می تواند به عنوان یک هدف درمانی بالقوه در اختلالات عصبی-روانپزشکی باشد. با این حال مهم است که به خاطر داشته باشیم که تحریک فراجمجمه ای مغز برای بی خوابی باید زیر نظز یک متخصص اختالات خواب انجام شود.
درباره نویسنده
دکتر علی محمد کمالی فارغ التحصیل دکترای تخصصی علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بیش از 15 سال است که در زمینه پژوهش، تدریس و فعالیت های اجرایی در حوزه علوم اعصاب فعالیت و تجربه دارد. وی همچنین در ارتقا عملکرد های شناختی با استفاده از نوروتکنولوژی و مطالعات خواب تخصص ویژه ای دارد. او یکی از بنیانگذاران انستیتو سلامت مغز دانا است، (گروهی که سلامت مغز را اولویت جامعه می داند).
دکتر کمالی بیش از 50 مقاله پژوهشی (h-index 13) در مجلات معتبر علمی به چاپ رسانده و در حال حاضر مدیر عامل انستیتو سلامت مغز دانا است. بعلاوه به عنوان پژوهشگر ارشد واحد مغز، شناخت و رفتار دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشغول فعالیت می باشد. می توانید پژوهش او را در Google Scholar دنبال کنید.
دکتر کمالی علاوه بر تخصص در زمینه علوم اعصاب، سال ها است که به عنوان مدیر اجرایی مجله علوم پزشکی پیشرفته و فناوری های کاربردی (JAMSAT) مشغول به فعالیت است. همچنین به عنوان دبیر اجرایی انجمن علوم اعصاب ایران شاخه فارس فعالیت می کند.